چالش مدیریت اینترنت در آستانه اجلاس سران جامعه اطلاعاتى
على پرند - در آخرین نشست مقدماتى جامعه اطلاعاتى که چندى قبل در ژنو سوئیس برگزار شد باردیگر مسائل به جایى بازگشت که از همان جا آغاز شده بود. قریب به دو سال قبل در ژنو در دور نخست اجلاس سران جامعه اطلاعاتى موضوع حاکمیت بر اینترنت به عنوان یکى `از مهمترین و بحث برانگیزترین مسائل مطرح شد. در یکى از بزرگترین و دموکراتیک ترین نشست هاى بین المللى، جهان در زمینه یک موضوع به دو جبهه تقسیم شد، بخشى شامل کشورهاى در حال توسعه و فقیر آسیایى و آفریقایى و بخش دیگر کشورهاى پیشرفته مثل اروپا و آمریکا. کشورهاى گروه اول با استناد به ایجاد جامعه اى برابر خواستار تعیین سهمى در زمینه مدیریت بر اینترنت بودند، شبکه اى که طى دهه گذشته ساختار اقتصادى و اجتماعى بسیارى از آنان را تغییر داده و آن را به شکل یک شبکه استراتژیک درآورده است. کشورهاى اروپایى و از جمله آمریکا، اما معتقد بودند که اینترنت به شکل فعلى و با مدیریت کنونى خود به چنین رشدى دست یافته و هرگونه دستکارى در نوع مدیریت آن مى تواند به ازهم گسیختگى آن بینجامد. این موضوع پیش زمینه اى براى آغاز بحث مفصل راهبرى اینترنت (internet governance) در جهان بود بحثى که تا به امروز بى نتیجه مانده است.
• شمشیر دو لبه
زادگاه اینترنت ایالات متحده آمریکاست و این پروژه پیشینه اى نظامى در این کشور دارد. آمریکا اما طى سال هاى اخیر با تغییر شکل تدریجى در نوع حکومت گرى بر اینترنت تلاش کرده تا مناسبات اقتصادى مختلفى را برآن استوار کند؛ مناسباتى که از طرفى بتواند به گسترش و نفوذ آن در جهان کمک کند و از طرف دیگر منافع جدیدى را براى این کشور قدرت طلب به وجود بیاورد. امروزه بسیارى از کشورهاى جهان و انبوهى از بنگاه هاى مالى و اقتصادى روابط و تبادلات خود را از طریق این شبکه انجام مى دهند و به همین دلیل این شبکه براى بسیارى از کشورها به منافع ملى آنها گره خورده است. از این رو ادامه سرمایه گذارى روى این شبکه از طرف برخى کشورهایى که حداقل از جانب کشورهاى قدرتمند و پیشرفته احساس امنیت نمى کنند با ریسک بسیار بالایى همراه خواهد بود. این دسته از حکومت ها اینترنت را چون شمشیر دولبه اى مى بینند که مى تواند در عین سودمندى یک عامل بالقوه خطر نیز باشد. عاملى که اختیار آن در دست کشورى چون ایالات متحده است که در مواقع لزوم از هر ابزارى براى اعمال نفوذ استفاده مى کند. آنچه آمریکایى ها با قطع اینترنت به سر سومالى و عراق آوردند و آنچه از طریق تحریم کشورهایى مثل کوبا و ایران انجام داده اند و بالاخره فشار بسیار زیادى که با ماهیت حقوق بشر روى کشورهایى چون چین و ویتنام وارد مى سازند به خودى خود براى بسیارى از کشورهاى هم عرض نگران کننده است. به همین دلیل حکومت هاى مختلف کشورهایى از این دست در اجلاسى بین المللى چون WSIS که اصل در آن توافق (و نه راى گیرى) همگان است، با یکدیگر جبهه جدیدى را علیه ایالات متحده گشوده اند. نکته مشترکى که بعد از دو سال و پس از قریب به چند جلسه مقدماتى ( شامل جلسات متعدد کارگروه حاکمیت بر اینترنت که اعضاى آن از طرف نماینده دبیرکل سازمان ملل تعیین شدند) به آن دست یافتند ایجاد حاکمیتى بین المللى و چندجانبه نگر و شفاف براى اینترنت است. پیشنهاد مشخص در این زمینه از دو سال قبل تاکنون واگذارى حاکمیت اینترنت به نهادى بین المللى مانند اتحادیه جهانى مخابرات- ITU- است که مستقیماً تحت نظر سازمان ملل اداره مى شود. این مسلماً خوشایند آمریکایى ها نیست، آنها حاضر نیستند که به سادگى همه داشته هاى خود را در این عرصه دودستى تقدیم جامعه بین المللى کنند هر چند این امتناع مغایر با سیاست هاى جهانى سازى آنها باشد.
• جنگ براى حاکمیت
در آخرین نشست مقدماتى WSIS و درست در فاصله یک ماه تا اجلاس نهایى سران جامعه اطلاعاتى در تونس اختلافات بر سر مدیریت اینترنت به چالشى جدى رسیده و این چالش زمانى جنبه جدى ترى به خود گرفته که اروپایى ها نیز به جمع کشورهایى پیوسته اند که بر حاکمیت غیرمتمرکز اینترنت تاکید کرده اند. این حضور به واقع تنها گذاشتن ایالات متحده در عرصه و تشکیل یک جبهه قوى علیه این کشور در زمینه مدیریت اینترنت است. آمریکایى ها به رغم چنین حرکتى باردیگر بر حاکمیت خود بر عرصه مدیریت اینترنت تاکید کرده و خاطرنشان کرده اند که حاضر نیستند مسئولیت هاى خود را به کشورهاى دیگر واگذار کنند. آنچه آمریکایى ها در دفاع از حاکمیت خود بر اینترنت ذکر مى کنند مبتنى بر این نکته است که اینترنت ابتدا در این کشور ظهور یافته و آنها حاضر نیستند حق مالکیت خود بر این عرصه را به کشورهاى دیگر واگذار کنند. با این حال این کشور و نهادهاى حاکم بر اینترنت آن طى سال هاى اخیر تلاش کرده اند که وجهى بین المللى به این مدیریت ببخشند. در نشست پایانى ژنو کشورهایى چون برزیل، چین و ایران تلاش هاى گسترده دیپلماتیکى را براى پیشبرد بحث تغییر حاکمیت بر اینترنت انجام دادند، تلاش هایى که باعث شد حداقل این بحث ناتمام به یک جلسه دیگر پیش از اجلاس پایانى جامعه اطلاعاتى منجر شود.
آنچه اجلاس جامعه اطلاعاتى و به خصوص کارگروه حاکمیت بر اینترنت سازمان ملل (WGIG) طى دو سال اخیر در این عرصه به وجود آورد، بازکردن بحث تغییر در ساختار این حاکمیت بود و این بحث فراتر از خواسته هاى دولت ها در این عرصه به ایجاد یک بحث علمى و فنى در این عرصه منجر شد. برخى صاحب نظران در این عرصه با ورود به این بحث عملاً ساختارهاى فعلى حاکمیت بر اینترنت را ناکارآمد توصیف کرده و خواستار ایجاد تغییرات وسیع در آن شدند. به رغم ایجاد چنین بحث هایى و با وجود آنکه تصور مى شود مخالفان حاکمیت مطلق ایالات متحده آمریکا بر این شبکه گسترده با هم متحد شده ا ند به سادگى تفاوت هاى دیدگاه آنان قابل مشاهده است. دولت هایى نظیر چین و برزیل انتظار دارند که در حاکمیت آینده اینترنت آنان نیز نقش داشته باشند و در مقابل کارشناسان مستقل مخالف حاکمیت فعلى معتقدند که نهادهاى غیردولتى باید به این گستره راه یابند. رسانه هاى آمریکایى طى هفته هاى اخیر با استناد به مخالفت هاى صورت گرفته با حاکمیت ایالات متحده خطرهاى ورود کشورهایى چون چین و ایران را به عرصه حاکمیت بر اینترنت برجسته کرده اند و با استناد به این نکته که این کشورها عملاً در محدوده کشورهاى خود اینترنت را به نوعى با محدودیت به شهروندان خود عرضه مى کنند از خطر ایجاد محدودیت اینترنتى براى کل جهان سخن گفته اند. این بحث تا آنجا پیش رفته که مقامات اروپایى پس از اجلاس مقدماتى ژنو و اعلام موضع تعجب برانگیز حمایت از حاکمیت بین المللى اینترنت تلاش کرده اند تا اطمینان دوباره شریک بزرگ اقتصادى و سیاسى خود را جلب کنند. خانم ویوین ردینگ کمیسر اروپایى هفته قبل در جمع خبرنگاران در لندن اطمینان داد که موضع اروپا تغییر حاکمیت فعلى اینترنت نیست اما به توافق نرسیدن بر سر آینده اینترنت در اجلاس WSIS مى تواند این شبکه را با بحران و از هم گسیختگى روبه رو سازد. منتقدان و صاحب نظران این عرصه همانند میلتون مولر نیز خاطرنشان کرده اند که ایالات متحده هر چند با ایجاد ترس از حضور برخى کشورها چون چین و ایران در این عرصه تا اندازه اى سعى مى کند که از زیر فشار مشکلات حاکمیت مطلق اینترنت بیرون برود اما عدم تغییر در ساختار فعلى حاکم بر نهادهاى اینترنتى عملاً این شبکه را به بن بست خواهد رساند. البته برخى منتقدان دیگر حاکمیت بر اینترنت نیز معتقدند که اساساً اجلاس جامعه اطلاعاتى فرصت مناسب براى تغییرات آرام و غیرسیاسى را در عرصه حاکمیت بر اینترنت از بین برده و آن را تا سطح یک جنگ لفظى سیاسى بى نتیجه پایین آورده است، به رغم همه اینها به نظر مى رسد جو سیاسى موجود جهان فرصت مناسبى براى فرارکردن از بحث ها و معضلات اصلى حاکمیت بر اینترنت است.
•••
موضوع راهبرى اینترنت یکى از ده ها موضوع مطرح اجلاس جامعه اطلاعاتى بود اما حالا و بعد از دو سال به مهمترین بحث این عرصه تبدیل شده است. ایران با حضور مداوم و پیشرو در بحث هاى مربوط به حاکمیت اینترنتى حالا به یکى از چند کشور مهم این عرصه تبدیل شده و هر چند برخى محدودیت هاى اینترنتى در داخل کشور مشکلاتى را براى فعالیت هاى دیپلماتیک در سطح این اجلاس ایجاد کرده اما حرکات ایران در این عرصه تاثیرگذار و قابل تشخیص است. به رغم این مشخصاً تغییرى در نوع سیاست هاى اینترنتى ایران پس از تغییرات ریاست جمهورى به چشم نمى خورد و باید دید آیا دولت جدید نیز چنین سیاست هایى را ادامه خواهد داد. دو سال قبل سیدمحمد خاتمى در اجلاس سران جامعه اطلاعاتى ژنو حاضر شد تا اهمیت بزرگترین اجلاس تاریخ ارتباطات جهان را براى کشورمان خاطرنشان کند و حالا باید منتظر ماند و دید که آیا رئیس جمهور جدید نیز از چنان حساسیت هایى برخوردار است؟
- ۸۴/۰۷/۲۶