چالش نسخه الکترونیکی چیست؟
عمادالدین قاسمی پناه - دبیر شورای اجرایی فناوری اطلاعات دلیل فراگیرنشدن نسخه الکترونیکی را مرتبط با زیرساخت‌های فنی نمی‌داند و می‌گوید وزارت بهداشت برخی تکالیف خود را در این رابطه انجام نداده است.
در روزهای اخیر بسیاری از کسانی که نیاز به پزشک، مراکز درمانی، داروخانه‌ها و مراکز دیگر سلامت داشتند برای استفاده از خدمات الکترونیک درمانی نظام سلامت با مشکل مواجه شدند. البته قرار بود که مردم با الکترونیکی‌شدن خدمات سلامت و بهداشت، ازجمله نسخه الکترونیک، با سهولت بیشتری در ارائه خدمات مواجه شوند، اما برخی مشکلات ازجمله قطعی سیستم‌ها، نبود برخی کدها در سامانه‌ها و همچنین استفاده نکردن بعضی از مراکز یا پزشکان از سامانه نسخه الکترونیک باعث شد که نارضایتی‌هایی ایجاد شود. در این بین برخی پزشکان با هیچ سازمان بیمه‌گری قرارداد ندارند که این مسئله باعث تحمیل هزینه به مردم می‌شود. همچنین مشاهده شده که برخی از نهادهای بیمه‌گر تکمیلی به بیمه‌های اصلی متصل نشده‌اند. نسخه الکترونیک علاوه بر اینکه در بسیاری از هزینه‌ها صرفه‌جویی می‌کند، می‌تواند به شفاف‌سازی نظام سلامت هم منجر شود. بحث شفاف‌سازی مالیاتی پزشکان و تجمیع داده‌هایی که می‌تواند به وزارت بهداشت برای ارائه خدمات بهتر به مردم کمک کند، از مزایای الکترونیک‌شدن نظام سلامت کشور به شمار می‌آید.
رضا باقری اصل، دبیر شورای اجرایی فناوری اطلاعات، در گفت‌وگو با همشهری، ضمن اینکه معتقد است نسخه الکترونیک هرگز نمی‌تواند به شکل صددرصدی اجرا شود، فراگیر نشدن نسخه الکترونیک را مربوط به زیرساخت‌ها نمی‌داند و می‌گوید، وزارت بهداشت برخی تکالیف خود را در این حوزه به‌طور کامل انجام نداده است. تلاش‌های همشهری برای گفت‌وگو با سرپرست مرکز مدیریت آمار و فناوری اطلاعات وزارت بهداشت، درمان و آموزش پزشکی بی‌نتیجه باقی ماند.
مردم کمتر در مورد ویژگی‌های نسخه الکترونیک مطلع هستند. نسخه الکترونیک قرار است برای مردم چه کاری انجام دهد که نسخه کاغذی نمی‌تواند؟
پروژه نسخه الکترونیک زیربنای چند پروژه دیگر است. یعنی وقتی که نسخه الکترونیکی ایجاد شود، امکان اجرای سیستم نظام ارجاع و امکان ایجاد پرونده الکترونیک سلامت هم فراهم می‌شود. طبیعتا رسیدگی الکترونیک هم که پروژه‌ای بسیار مهم است، مبتنی بر داده‌های الکترونیک از طریق نسخه، در تمامی 3سطح درمان(مراکز بهداشت، درمان سرپایی، بستری) قابل اجرا خواهد بود. بنابراین مهم‌ترین پروژه در میان پروژه‌های سلامت الکترونیک، پروژه نسخه الکترونیک است.
اما مردم این روزها با مشکلاتی در این مورد مواجه شده‌اند.
تقریبا 17سال است که به وزارت بهداشت تکلیف شده این کار را به‌عنوان سلامت الکترونیک اجرا کند. 2سال هم هست که ما به‌عنوان شورای اجرایی در حال پیگیری هستیم. اتفاقات بسیار خوبی هم افتاده است. گزارشی که بیمه سلامت و تامین اجتماعی به‌عنوان 2ارائه‌کننده بزرگ خدمات بیمه پایه کشور ارائه کرده‌اند، نشان می‌دهد که بسیاری از استان‌ها و مراکز تحت قرارداد بیمه‌ها توانسته‌اند این پروژه‌ها را به خوبی اجرا کنند. همچنین با وجود ادعاهایی که بعضا مطرح می‌شود که در نقاط کمتر توسعه یافته امکان ارائه سرویس‌های الکترونیک ازجمله سلامت الکترونیک کمتر است، آمارها نشان می‌دهد که این موضوع برعکس بوده است. یعنی در تهران میزان تحقق نسخه الکترونیک در 3روز اول 65درصد است، درحالی‌که در شهرستان‌ها و استان‌هایی چون ایلام و کهگیلویه و بویراحمد به‌نظر می‌رسد همت مسئولان استانی و بیمارستان‌ها و پزشکان بیشتر بوده و درصد تحقق بسیار بالایی در حدود 100درصد را شاهد هستیم. این موضوع نشانگر اتفاقات خوبی است، اما نمی‌شود از اشکالاتی که وجود دارد چشم‌پوشی کرد.
ظاهرا پزشکان هم با چالش‌هایی روبه‌رو هستند.
از جمله اشکالاتی که پزشکان هم در فضای مجازی و هم در گروه‌ها عنوان می‌کنند موضوع خلأ کدینگ(coding) است. از آنجا که در سامانه، تجویز براساس کدینگ باید صورت بگیرد، بعضی از کدینگ‌ها ناقص است. مثلا در این مورد به خدمات شنوایی‌سنجی، کدینگ تجهیزات و برخی موارد دیگر اشاره شده‌که البته این موضوع تکلیف وزارت بهداشت بوده که باید انجام می‌داده است. دومین نکته، هرچند مانع به شمار نمی‌آید، اما موضوع امضای الکترونیک بوده است. تقریبا چند سالی است که مجوز مرکز میانی وزارت بهداشت صادر شده و سال گذشته کاملا افتتاح شده است. با این حال، با وجود اینکه بیش از یک سال از افتتاح این مرکز می‌گذرد و همچنین مجوزهایی که شورای سیاستگذاری صدور گواهی ریشه کشور(مرکز گواهی الکترونیک) ارائه کرده، هنوز امضای الکترونیک در سامانه‌های وزارت بهداشت و سامانه‌های مربوط به نسخه الکترونیک پیاده‌سازی نشده است. البته اصل موضوع این است که پزشکان با چه ابزاری باید این کار را انجام دهند که به‌نظر من در اجرا، سازمان نظام پزشکی و وزارت بهداشت نتوانسته‌اند آن هدف غایی را محقق کنند و در عمل این تکلیف وزارت بهداشت هم ناتمام مانده است.
در این حوزه شاهد چه مشکلات دیگری هستیم؟
یکی از نکات، مسئله کسانی است که اصلا بیمه ندارند. درواقع، پزشکان با سامانه‌هایی که از سوی سازمان‌های بیمه راه‌اندازی شده در این موضوع، با چالش مواجهند. همچنین موضوع دیگر، پزشکانی هستند که طرف قرارداد بیمه‌ها نیستند. در این موضوع چالشی که وجود دارد، این است که به‌نظر می‌رسد بیمه‌ها نتوانسته‌اند به توافق برسند. البته شورای اجرایی مصوبه‌ای داشت که شرکت‌های بیمه‌گر یک کارگزار مشترک ایجاد کنند که هم بیمه‌ها به مراکز سلامت سرویس یکسان بدهند و هم کسانی را که بیمه نیستند، بپذیرند. این موارد که گفته می‌شود البته نسبت به کل پیشرفت پروژه اگرچه ممکن است محسوس به‌نظر نرسد، اما می‌تواند باعث دغدغه مردم و پزشکان شود. بنابراین وزارت بهداشت با همکاری نهادهای بیمه‌گر باید آنها را رفع کند.
گویا سامانه‌های قدیمی هم با چالش مواجهند؟
برای سامانه‌های قدیمی یا امکان ارائه APIها وجود نداشته یا تأخیر در ارائه این کار وجود دارد. متولی این کار هم وزارت بهداشت است که باید آن را انجام دهد تا این پروژه که تا سطح خوبی رشد کرده، (متوسط کشوری در بیمه سلامت 93درصد بوده و در تامین اجتماعی بیش از 90درصد بوده) بتواند در این مقطع زمانی، کامل شود. نکته دیگر، موضوعی است که درباره آن بسیار صحبت شده است. مثلا چند روز پیش به بیمارستانی برای بازدید مراجعه کردیم و پزشک متخصص عنوان کرد که انترن‌ها نمی‌توانند نسخه تجویز کنند. این موضوعات از جنس قواعد درمان است و وزارت بهداشت باید قبلا درباره نسبت قواعد درمان با نسخه الکترونیک فکری می‌کرد.
شفاف‌سازی در این پروژه از چه جایگاهی برخوردار است؟
این پروژه از این جهت مهم است که در ابتدا مردم متوجه شوند که از چه امکاناتی از طریق بیمه‌ها برخوردارند. بیمه‌ها چگونه به مردم سرویس می‌دهند. مراکز سلامت و داروخانه‌ها چگونه به مردم سرویس می‌دهند. چه هزینه‌هایی را مراکز سلامت و داروخانه‌ها از بیمه‌ها گرفته‌اند و ممکن است همان هزینه‌ها را از مردم بگیرند؟ درحالی‌که شاید هم درست محاسبه شده باشد. این موارد به‌عنوان شفافیت و اطلاع‌رسانی خیلی خوب است. دوم اینکه تجمیع این اطلاعات منجر به این می‌شود که قواعد بیمه‌ای خوبی اجرا شود و در کنار آن قواعد درمان هم امکان بررسی، پایش و داده‌کاوی پیدا می‌کند. طبیعتا وزارت بهداشت با این داده‌ها و داده‌های مربوط به سلامت الکترونیک می‌تواند نظام سلامت کشور را دقیق‌تر اجرا کند. یعنی در جایی که هزینه‌های مازاد به سیستم تحمیل شده، می‌تواند با مدیریت بهتر رفع و رجوع شود. به‌نظر می‌رسد که اصل موضوع به خوبی پیش می‌رود و امید می‌رود که این مشکلات کوچک باقی مانده به سرعت رفع شود.
با راه‌اندازی نسخه الکترونیک تکلیف بیمه تکمیلی مردم چه می‌شود؟
بیمه‌های تکمیلی به سرویس‌های بیمه‌های پایه متصل شده‌اند و دغدغه‌ای در این مورد وجود ندارد. اگرچه الکترونیک کردن کامل این فرایند و پرداخت بیمه تکمیلی در مرکز ارائه سرویس کمی زمان می‌برد. ما دستورالعملی را حدود یک‌ماه پیش به بیمه‌های تکمیلی از طریق بیمه مرکزی ابلاغ کردیم. جلسات خوبی را با 31نهاد بیمه‌گر تکمیلی داشتیم و امیدوارم آنها هم به سرعت بتوانند پیاده‌سازی‌‌ها را انجام دهند. البته قبل از این هم، در مرداد ماه، دستورالعمل اولیه ارائه شده بود. چند شرکت به‌صورت پایلوت این کار را اجرا کردند و موفقیت‌آمیز هم بود. اکنون هم دسترسی‌ها برای آنها فراهم شده است.
اصلا امکان الکترونیکی‌شدن کامل نسخه وجود دارد؟
نسخه، هیچ‌گاه در کشور به‌طور صد درصد، الکترونیکی نمی‌شود و ما باید سازوکارهایی داشته باشیم که در موارد اضطراری(قطعی‌ها و وجود استثنائات) در قانون پیش‌بینی می‌کردیم که نسخه کاغذی هم پذیرفته شود. البته باید این درصد بسیار کم باشد تا کل نظام سلامت را تحت الشعاع قرار ندهد. طبیعتا نسخه‌های کاغذی باید سفت و سخت‌تر مورد بررسی قرار بگیرد و استثنائات کنترل‌شده باشد تا نظام شفافیت و مدیریت اطلاعات سلامت مخدوش نشود.
وزارت بهداشت: سرویس‌ها در حال بهره‌برداری است
هرچند دبیر شورای اجرایی فناوری اطلاعات، وزارت بهداشت را برای پیاده‌سازی و عملیاتی نشدن کامل طرح نسخه الکترونیکی‌در مواردی مورد انتقاد قرار می‌دهد، اما این وزارتخانه در بیانیه‌ای با اعلام آخرین وضعیت این سرویس‌ها از بهره‌برداری اکثر آنها خبر داده است.
وزارت بهداشت اعلام کرده آخرین وضعیت این سرویس‌ها بر بستر دیتاس (درگاه یکپارچه تبادل اطلاعات سلامت) به این شرح است:
سرویس‌های نسخه‌نویسی و نسخه‌پیچی دارویی، آزمایشگاه و پاراکلینیک بیمه سلامت بر بستر دیتاس پیاده‌سازی شده و در حال بهره‌برداری است.
سرویس‌های نسخه‌نویسی تامین اجتماعی بر بستر دیتاس پیاده‌سازی شده و در حال بهره‌برداری است.
سرویس‌های نسخه‌پیچی دارویی تامین اجتماعی بر بستر دیتاس پیاده‌سازی شده و در دسترس است.
سرویس‌های نسخه‌پیچی پاراکلینیک تامین اجتماعی بر بستر دیتاس در حال تست بوده و پس از اتمام مراحل تستی و تدوین اسناد راهنمای فنی در دسترس قرار خواهد گرفت.
متدهای حذف و بهروزرسانی و دریافت اطلاعات نسخه برای سرویس نسخه‌نویسی تامین اجتماعی بهروزرسانی شده است.