چرا رسانه‌های فناوری مطالب انتقادی ندارند؟
نادر نینوایی - اریک جکسون یک سرمایه‌گذار حوزه تکنولوژی و رسانه است که فارغ‌التحصیل دکترای مدیریت از دانشگاه کلمبیا آمریکا است.
وی در مقاله‌ای در سایت forbes.com جریان اصلی روزنامه‌نگاری که باعث شده روزنامه‌نگاران حوزه فناوری در بیشتر موارد صرفا به تعریف و تمجید از محصولات فناورانه بپردازند و جنبه انتقادی روزنامه‌نگاری را فراموش کنند به نقد کشیده و راهکارهایی برای حل این چالش پیشنهاد داده است.
در این مطلب سعی کرده‌ام ضمن ارایه نکات و نقطه نظرات اریک جکسون به نوعی نمود مشکلات و چالش‌های مشترک در حوزه روزنامه‌نگاری فناورانه را در ایران نیز نشان دهم.
جکسون معتقد است که مطبوعات حوزه فناوری در این سال‌ها به نوعی دنباله‌روی شرکت‌های بزرگ فناوری و اخبار مربوط به پهپادها، خودروهای خودکار و مواردی از این دست شده‌اند. این مساله البته در کشور ما نیز وجود دارد و نگاهی گذرا به سایت‌ها و کانال‌های خبری حوزه ICT و حتی به مقالاتی که در خبرگزاری‌های ما منتشر می‌شود گویای این امر است که بیشتر مطالب رنگ و بوی ترجمه گرفته و به معرفی اختراعات و فناوری‌های جدید پرداخته می‌شود. نوعی از روزنامه‌نگاری که می‌توان آن را «روزنامه‌نگاری کاتالوگی» نام گذاشت که صرفا به ترجمه کاتالوگ محصولات شرکت‌ها (بی‌توجه به اغراق‌های دروغین آنها) می‌پردازند.
در این میان شاید سوال مهم و اصلی این باشد که چرا جریان اصلی روزنامه‌نگاران حوزه فناوری از انتقاد کردن و نقد رویکردها، روندها و کمپانی‌های بزرگ حوزه فناوری غافل مانده‌اند.
تبعات غرق‌شدگان در فناوری
در سال‌های اخیر با وجود حجم بالای مطالبی که در حوزه فناوری در رسانه‌ها منتشر می‌شود اما کمتر شاهد مطالب انتقادی در خصوص انتقاد به عملکرد کمپانی خاصی در سطح جهان بوده‌ایم. در این سال‌ها فقط درخصوص دو کمپانی یاهو و اوبر مطالب انتقادی منتشر شده و در خصوص سایر کمپانی‌های جهانی و بین‌المللی عمدتا مطلب انتقادی در بعد وسیع منتشر نشده است.
همین نگاه غیرانتقادی در روزنامه‌نگاری فناورانه باعث شده که کمپانی‌هایی مانند اپل خیالشان از عرضه محصولات جدید راحت باشد، چون به این باور رسیده‌اند هر محصولی را که عرضه کنند به‌سرعت مورد تعریف و تمجید مطبوعات قرار می‌گیرد.
در کشور ما نیز همواره این نگاه غیرانتقادی به محصولات و خدمات جدیدی که به بازار عرضه می‌شود وجود داشته است و خبرنگاران ایرانی حوزه فناوری عمدتا با آغوشی باز به استقبال انتشار اخبار مثبت از محصولات جدیدی همچون ساعت‌های هوشمند گرفته تا تلویزیون‌های سه‌بعدی رفته و همچنان نیز می‌روند. این در حالی است که حالا گذر زمان این موضوع را برای ما مشخص کرده که ساعت‌های هوشمند به سبب نیاز مداوم به شارژ و نیز یکسان بودن بسیاری از کارکردهایشان با گوشی‌های هوشمند، عملا بی‌مصرف هستند و تلویزیون‌های سه‌بعدی نیز بعد از آنکه مشخص شد پس از چند دقیقه استفاده باعث ایجاد سردرد در بیننده می‌شوند به‌کل کنار گذاشته شدند و دیگر خیلی از برندها آنها را تولید نمی‌کنند.
اگر بخواهیم نگاهی منصفانه داشته باشیم در شرکت‌های فناوری هر چقدر هم که شناخته‌شده باشند نقاط ضعفی وجود دارد اما جریان غالب روزنامه‌نگاری در جهان و البته در ایران کمتر در این حوزه نقش انتقادی خود را نشان داده و این نقاط ضعف را مطرح کرده است. درواقع روزنامه‌نگاران و رسانه‌های حوزه فناوری به علت شوق زایدالوصفی که در خصوص فناوری‌های نوین دارند، جذب انتشار اخبار خودروهای بدون راننده، پهپادها و قابلیت‌های گجت‌های جدید شده و از رسالت رسانه‌ای خود جهت ارایه نقدهای سازنده و روشنگر باز مانده‌اند.
عوامل بی‌اعتمادی به روزنامه‌نگاری فناورانه
عوامل مختلفی باعث شده که روزنامه‌نگاران حوزه فناوری در ایران و جهان نقش انتقادی‌شان روز‌به‌روز کمرنگ‌تر شده و ترجیح بدهند از کمپانی‌های بزرگ انتقاد نکنند؛ موضوعی که البته باعث بی‌اعتمادی بخش زیادی از مخاطبان این رسانه‌ها نیز شده است؛ چراکه مخاطبان حرفه‌ای به مرور دریافته‌اند که تمام محصولات در سایت‌های حوزه فناوری از قاب یک گوشی گرفته تا پیشرفته‌ترین فناوری‌ها، همه و همه بدون استثنا عالی و خوب معرفی می‌شوند!
اما علت خودداری روزنامه‌نگاران حوزه فناوری از نگاه انتقادی به این حوزه چیست؟
اول اینکه هیچ‌کس دوست ندارد پیش‌بینی اشتباهی انجام داده که بعدا بابت آن شرمنده شود؛ زمانی که اپل اولین فروشگاه خرده‌فروشی خود را افتتاح کرد، نشریه BusinessWeek پیش‌بینی کرد که اپل به‌زودی شکست خواهد خورد و پس از موفقیت‌های اپل این پیش‌بینی غلط باعث شرمندگی تحریریه این نشریه شد. از آنجا که هیچ نشریه و خبرنگاری دوست ندارد ناآگاه به نظر برسد لذا ترجیح می‌دهند که از انجام پیش‌بینی خودداری کرده و صرفا اخبار را کلمه به کلمه نقل کنند.
خبر ارایه محصول جدید کمپانی «آمازون» در یکی از رسانه‌های خارجی این‌طور کار شده: Jeff Bezos مالک آمازون محصول جدید خود را معرفی کرد؛ از من نپرسید که این محصول موفق خواهد شد یا خیر. ممکن است این محصول بسیار موفق شده و یا این طور نشود؛ این شما هستید که باید تصمیم بگیرید.
جالب آنکه بسیاری از این سبک اخبار که در رسانه‌های خارجی قرار داده می‌شود بدون کوچک‌ترین تغییری، کلمه به کلمه ترجمه شده و روی خروجی رسانه‌های ایرانی قرار می‌گیرد. به نظر می‌رسد جذب مترجمانی که تحصیلات و تجربه روزنامه‌نگاری ندارند، به جای خبرنگاران حوزه فناوری در کشور باعث شده که رسانه‌های ایرانی در حوزه فناوری بیشتر کارکرد انتشار ترجمه مطالب را داشته باشند و فاقد دید انتقادی و تحلیلی لازم باشند. به این ترتیب اشتباهاتی که بعضا تحت تاثیر جریان غالب در رسانه‌های غربی روی می‌دهد بدون بررسی و دقت نظر در ایران نیز بازنشر می‌شود.
**نکته دیگری که به ویژه در روزنامه‌نگاری فناوری ایران مشاهده شده و عامل بی‌اعتمادی مخاطبان می‌شود، سن پایین آنها و نداشتن سابقه کار در یک محیط روزنامه‌نگاری حرفه‌ای است. شاید تعجب کنید اگر به شما بگویم سردبیر برخی از سایت‌های پربیننده حوزه فناوری حتی یک روز هم سابقه روزنامه‌نگاری حرفه‌ای نداشته‌اند و صرفا بر اساس علاقه خود و البته جوانانی مشابه خود سایت‌های خبری را راه‌اندازی کرده‌اند.**
در کل می‌توان گفت انتشار یک خبر یا ترجمه آن بسیار ساده‌تر از تحلیل و تفسیر آن است؛ اگر شما یک سایت یا روزنامه داشته باشید نیاز به بازدیدکننده و خواننده دارید که در یک نگاه سطحی به موضوع، لازمه آن انتشار اخبار بیشتر است؛ کاری که مترجمان در کوتاه‌ترین زمان با ترجمه مطالب سایت‌های خارجی با کمترین هزینه برایتان انجام می‌دهند و باوجود آنها نیازی به صرف هزینه اضافی برای تهیه مطالب تحلیلی و انتقادی نیست. درواقع در بازی کلیک و بازدید سایت‌های خبری حوزه فناوری، مدیران مسوول در حال قربانی کردن کیفیت مطالب به قیمت گرفتن بازدیدکننده بیشتر هستند.
نقش روابط عمومی‌ها در عقب‌ماندگی روزنامه‌نگاری فناورانه
حتما دلیلی وجود دارد که Kara Swisher، روزنامه‌نگار منتقد حوزه فناوری که از یاهو انتقاد می‌کند یک خبرنگار تازهکار 22 ساله نیست. او بیش از 15 سال سابقه کار حرفه‌ای روزنامه‌نگاری دارد و مدت‌ها است که تمام اخبار حوزه فناوری را رصد می‌کند؛ در نتیجه به‌خوبی می‌داند شرکت‌ها چگونه کار می‌کنند، چه اخباری را سعی می‌کنند پررنگ‌تر نشان دهند و سعی دارند چه واقعیت‌هایی را از مردم و رسانه‌ها پنهان کنند. او به‌خوبی می‌داند که وقتی از ابرشرکتی مثل یاهو انتقاد می‌کند حتما در آینده بهای آن را خواهد پرداخت و امکان انجام مصاحبه با مدیران یاهو و شرکت در برنامه‌های خبری آنان را از دست می‌دهد. با تمام اینها این خبرنگار با سابقه حاضر به پرداخت چنین بهایی هست و اعتماد به‌نفس لازم برای نوشتن یادداشت انتقادی علیه یاهو را دارد؛ اعتماد به‌نفسی که در خبرنگاران تازهکار عموما وجود ندارد و لذا خیلی از آنها حاضر نمی‌شوند چنین بهایی را بپردازند.
در کشور ما نیز مسوولان روابط عمومی بسیاری از شرکت‌های خصوصی، دولتی و حتی وزارتخانه‌ها در مناسبت‌های مختلف (مراسم رونمایی یک محصول، جشن روز خبرنگار و یا جشن سال نو) با هدیه دادن کارت‌های هدیه یا با اهدای هدایای غیرنقدی سعی بر اثرگذاری بر خبرنگاران و تشویق آنان به نوشتن مطالب غیرانتقادی و تعریف و تمجید صرف از شرکت یک سازمان خود دارند.
**در این میان برخی از خبرنگاران نیز برای آنکه دوست ندارند از دعوت در مراسم بعدی و دریافت هدایا یا امکان مصاحبه و ارتباط با برخی مدیران محروم شوند، ترجیح می‌دهند از نوشتن مطالب انتقادی خودداری کرده و با تعریف و تمجید از مزایای شرکت‌ها فرصت‌های بیشتری برای خود جهت کسب هدایا، رفتن به سفرها و برخی امتیازات دیگر فراهم کنند.**
می‌توان گفت به همین دلیل است که در سال‌های اخیر با وجود تخلفات گمرکی و گارانتی نامناسب محصولات برخی کمپانی‌های تولیدکننده گوشی و محصولات الکترونیکی بسیاری از خبرنگاران حوزه فناوری در ایران ترجیح داده‌اند از نوشتن مطالب انتقادی علیه شرکت‌های فناوری خارجی خودداری کنند. در واقع خبرنگاران حوزه فاوا در ایران می‌دانند که اگر مطلبی انتقادی علیه یک مدیر یا شرکت خارجی و داخلی بنویسند روابط عمومی‌ها، دور اسم آنها یک خط قرمز کشیده و از ورودشان به برنامه‌های خبری آتی و دریافت هدایا جلوگیری می‌کنند.
معضل دو‌شغله بودن روزنامه‌نگاران
البته در این میان نباید حقوق و درآمد پایین خبرنگاران حوزه فناوری در ایران، نبود امکانات و تسهیلات مناسب از سوی دولت و وزارت فرهنگ برای آنها و امنیت شغلی پایین حرفه خبرنگاری را نادیده گرفت.
یکی از اتفاقات رایج در حوزه خبرنگاری حوزه فناوری آن است که برخی از خبرنگاران در کنار انجام کار خبری خود در یک رسانه، کار روابط عمومی یکی از شرکت‌های بزرگ را به عهده می‌گیرند. مثلا در آمریکا بسیاری از خبرنگاران حوزه فناوری در عین حال جذب شرکت‌های بزرگی مثل گوگل، آمازون یا فیس‌بوک شده‌اند که همین امر مانع نوشتن مطالب انتقادی علیه این ابر شرکت‌ها می‌شود.
در ایران نیز بسیاری از خبرنگاران حوزه فناوری دو شغله بوده و در روابط عمومی شرکت‌های فناوری‌محور از تاکسی‌های اینترنتی گرفته تا واردکنندگان محصولات خارجی فناوری‌محور مشغول‌اند و لذا ترجیح می‌دهند در بیشتر موارد صرفا به تعریف و تمجید پرداخته و از نقد بپرهیزند. همچنین از آنجا که رسانه آنها احتمالا از شرکت‌های اصلی و بزرگ تولیدکننده و صادرکننده حوزه فناوری آگهی تبلیغاتی می‌گیرد، لذا ترجیح آنها این است که با نوشتن مطلب انتقادی باعث از بین رفتن آگهی‌های رسانه خود نشوند و صد‌البته که در این میان فشار مدیران مسوول و به تبع آن سردبیران نیز وجود دارد تا مانع نگارش مطالب انتقادی علیه شرکت‌هایی شوند که به رسانه آگهی می‌دهند.
جای خالی روزنامه‌نگاری تحقیقی
در سال‌های اخیر نه‌تنها در ایران بلکه در دنیا تعداد گزارش‌هایی که بر اساس روزنامه‌نگاری تحقیقی در حوزه خبر فناوری نوشته شده بسیار محدود است و آن‌طور که جکسون اعلام کرده حتی تعداد گزارش‌های عمیق در حوزه فناوری در کشوری مثل آمریکا کمتر از 5 درصد است.
در سال‌های اخیر انتشار اخباری نظیر ادعای ساخت لپ‌تاپ در ایران، ادعای ساخت گوشی موبایل در ایران و ادعاهای مشابه زیادی مطرح شده و برآورد بسیاری از خبرنگاران حوزه فناوری این بوده که در هیچ‌یک از این موارد تولید صفر تا صدی وجود نداشته و صرفا مونتاژ صورت گرفته است.
اما این در حالی است که همواره برخی شرکت‌ها رانت‌ها و تسهیلات ویژه‌ای با ادعای تولید محصول فناورانه در داخل کشور دریافت کرده‌اند. به‌جرات می‌توان گفت در چنین بخش‌هایی از حوزه خبری فناوری در این سال‌ها نیاز وجود روزنامه‌نگاری تحقیقی به‌شدت احساس شده است؛ اما از یک‌سو به دلیل بودجه کم مطبوعات مستقل حوزه فناوری در ایران و از سوی دیگر وابسته به نهادهای دولتی بودن بسیاری از رسانه‌ها و نیز ارتباطات حسنه برخی از خبرنگاران با شرکت‌ها این امر محقق نشده است.
از سوی دیگر نباید فراموش کرد که خبرنگاران حوزه فناوری عموما زیر 30 سال هستند و در بهترین حالت با یک مدرک لیسانس روزنامه‌نگاری پا به عرصه خبر فناوری گذاشته‌اند و کمترین اطلاعات فنی از تکنولوژی دارند؛ لذا نوشتن مطلب نقادانه در این حوزه برای آنها بسیار دشوار است.
البته نمی‌توان به خبرنگاران برای این وضعیتشان ایراد گرفت بلکه به نظر می‌بایست مدیران رسانه‌ها حد‌اقل پنج درصد فضای رسانه‌ای خود را به روزنامه‌نگاری تحقیقی اختصاص دهند و با کمک کارشناسان برجسته فنی و روزنامه‌نگاران خبره سعی کنند جریان اصلی اخبار حوزه فناوری را بشکنند و رسانه خود را از انتشار صرف اخبار ترجمه‌ای و تبلیغی برهانند. نباید فراموش کرد که همواره مردم خواندن مطالب انتقادی که براساس روزنامه‌نگاری تحقیقی تهیه شده را به خواندن مطالب تکراری و ترجمه‌ای ترجیح می‌دهند و در نتیجه انتشار چنین گزارش‌هایی می‌تواند سبب شناخته شدن یک رسانه شود.
منبع:
The Problem With Mainstream Tech Journalism And How To Fix It
Eric Jackson
https://www.forbes.com/sites/ericjackson/2015/03/17/the-problem-with-mainstream-tech-journalism-and-how-to-fix-it/#7593e4b122b5
(منبع:عصرارتباط)
- ۹۷/۰۷/۱۶