چشم‌انداز جهانی جامعه اطلاعاتی
دکتر کاظم معتمدنژاد- از اوایل دهه‌ی 1990، با پیشرفت و گسترش شبکهها و بزرگراههای اطلاعاتی جدید الکترونی و افزایش کاربرد تکنولوژیهای نوین ارتباطی در سراسر جهان، مسائل بینالمللی ناشی از آنها، اهمیت خاصی پیدا کردهاند.
به همین جهت، در سالهای اخیر، به موازات توسعه‌ی استفاده از شبکههای اطلاعاتی و به ویژه شبکه‌ی «اینترنت»، توجه به این مسائل بیشتر شده است. به طوری که علاوه بر تصمیمها و اقدامهای تازهای که در بعضی از کشورهای پیشرفته‌ی صنعتی درباره‌ی چگونگی کاربرد ارتباطات و اطلاعات الکترونی و ایجاد جامعه‌ی اطلاعاتی صورت گرفتهاند، برخی سازمانهای بینالمللی و منطقهای، مانند «سازمان همکاری و توسعه‌ی اقتصادی»، «شورای اروپا»، «اتحادیه‌ی اروپایی» و گروه «8 کشور بزرگ صنعتی» نیز به ارزیابی و تصمیمگیری در زمینههای مختلف کاربرد این گونه ارتباطات و اطلاعات و مسائل جامعه‌ی اطلاعاتی آینده، پرداختهاند
برای شناخت عوامل و شرایط زمینهساز فعالیتها و برنامههای جدید کشورها، سازمانها و نهادهای مذکور، یادآوری چگونگی پیدائی و پیشرفت تکنولوژی شبکه‌ی اطلاعاتی «اینترنت» در ایالات متحده‌ی آمریکا و سیاستها و برنامههای مهم این کشور و سایر کشورهای بزرگ غربی درباره‌ی بزرگراهها و زیرساختهای اطلاعاتی و جامعه‌ی اطلاعاتی طرف توجه آنها، ضروری است.
1. اینترنت و جامعه‌ی اطلاعاتی
پیدائی و پیشرفت «اینترنت»، در ایجاد شرایط گذر از «جامعه‌ی صنعتی»، به «جامعه‌ی اطلاعاتی» جایگاه برجستهای پیدا کرده است. شبکه‌ی «اینترنت»، که اکنون به قول برخی از محققان ارتباطی، ستون فقرات ارتباطات اطلاعاتی سراسری کره‌ی زمین و به عبارت دیگر، «شبکه شبکههای اطلاعرسانی» جهان شناخته میشود، معرف ساختار تحول یافته‌ی یک شبکه‌ی اطلاعاتی نظامی است.
این شبکه، در اوایل دهه‌ی 1960 به دنبال پرتاب نخستین قمرهای مصنوعی اتحاد جماهیر شوروی به فضای ماوراء جو زمین و افزایش نگرانی ایالات متحده‌ی آمریکا از خطرات حملات هستهای آن کشور، به منظور حفظ و حراست اسرار نظامی ارتش آمریکا در شرایط بسیار مخوف جنگ هستهای، از طرف «آژانس طرحهای پژوهشی پیشرفته» (آرپا)1، در وزارت دفاع ایالات متحده، پایهگذاری شد. شبکه‌ی یاد شده، که بر اساس سیستم تکنولوژی کلیدهای ارتباطی مستقل و مرتبط به بستههای اطلاعاتی جداگانه، استوار گردیده بود، به منظور جلوگیری از هدف قرار گرفتن آنها در یک جنگ هستهای احتمالی، از دسترسی مراکز فرماندهی و کنترل نظامی برکنار گذاشته شده بود. به گونهای که هر مجموعه‌ی اطلاعاتی، مسیر خاص خود را در میان مدارهای ارتباطی مختلف شبکه‌ی موردنظر، به صورت افقی طرح میکرد و در عین حال، امکان گردآوری تمام آنها، از هر واحد خاص نیز وجود داشت. مدتی بعد، تحت تأثیر پیشرفت تکنولوژی دیجیتال، امکان جمعآوری و بستهبندی هرگونه پیام و از جمله اصوات، تصویرها و دادهها و ایجاد شبکههای اطلاعاتی منتقلکنندهی انواع نمادها، بدون نیاز به هرگونه مرکز کنترل، پدید آمد و به این ترتیب، با استفاده از فراگیری بسیار گسترده‌ی زبان دیجیتال و شبکهبندی نظام ارتباطی، شالوده‌ی تکنولوژیک ارتباطات افقی جهانی، فراهم شد.
نخستین شبکه‌ی اطلاعاتی از این نوع، که به عنوان قدردانی از مؤسسه‌ی بنیانگذار آن، «آرپانت»2 نامگذاری گردید، در سال 1969، به روی مراکز تحقیقاتی همکاری کننده با وزارت دفاع ایالات متحده‌ی آمریکا و از جمله دانشگاه کالیفرنیا و دانشگاه هاروارد، گشوده شد و در پی آن، پژوهشگران برای برقراری ارتباط علمی متقابل با یکدیگر، از این شبکه به بهرهبرداری پرداختند. در سال 1983، برای جدا ساختن کامل کاربردهای نظامی و غیرنظامی شبکه‌ی مذکور، در کنار «آرپانت»، که از آن پس منحصراً به وسیله‌ی محققان دانشگاهی و مراکز علمی مورد استفاده قرار میگرفت، شبکه‌ی مستقلی موسوم به «میلنت»3، برای پژوهشگران نظامی، تأسیس گردید. در طول سالهای بعد دهه‌ی 1980، «بنیاد ملّی علوم» ایالات متحده نیز به تقـویت و توسعه‌ی شبکه‌ی «آرپانت» کمک کرد و علاوه بر ایجاد یک شبکه‌ی خاص علمی4، شبکه‌ی دیگری با همکاری کمپانی مشهور «ای. بی. ام»5، به نام «بیت نت»6، برای استفاده‌ی محققان زمینههای غیرعلمی، تأسیس نمود.
با توجه به آن که تمام شبکههای مذکور، در فعالیتها و تماسهای ارتباطی خود، از سیستم اطلاعات «آرپانت» بهرهمند میشدند، مدتی نام این شبکه‌ی میان شبکهای، (آرپا ـ اینترنت)7 گفته میشد و سرانجام، به «اینترنت»8، موسوم گردید.
به موازات این تحولات و برای پاسخگوئی به رشد فعالیتهای ارتباطی از طریق شبکههای اطلاعاتی و به ویژه «اینترنت»، تکنولوژی کامپیوتری نیز رو به تکامل و توسعه گذاشت. به این معنا، که از یک طرف، دستگاههای «کامپیوتر شخصی»9، به بازار آمدند و امکان گسترش شبکهها را افرایش دادند و از طرف دیگر، توانائیهای فنی کامپیوتری نیز بالا رفتند. شبکه‌ی «آرپانت» در سالهای دهه‌ی 1970، از ارتباطهای دارای 56 هزار بیت10 در ثانیه استفاده میکرد. در سال 1987، خطوط ارتباطی این شبکه، از توانائی انتقال، 5/1 میلیون بیت در ثانیه برخوردار شدند. سرعت انتقال پیامهای «اینترنت»، در سال 1992، به 45 میلیون بیت در ثانیه ـ معادل 5 هزار صفحه در ثانیه ـ افزایش یافت و درسال 1995، تکنولوژی کامپیوتری مورد استفاده‌ی «اینترنت»، به حد بسیار فوقالعادهای از پیشرفت رسید. به طوری که برای آن، امکان انتقال اطلاعاتی معادل مجموعه‌ی دهها میلیون کتابها و نشریات کتابخانه‌ی کنگره‌ی ایالات متحده‌ی آمریکا در هر دقیقه، فراهم گردید.
درعین حال، افزایش توانائی فنی انتقال پیامهای ارتباطی از طریق «اینترنت»، به تنهائی برای گسترش شبکههای اطلاعرسانی در سطح جهانی کافی نبود و به این منظور، ارتباط متقابل رایانهها نیز ضرورت داشت. به همین لحاظ، برای از میان بردن این مانع، از سیستم ارتباطی ویژهای معروف به «یونیکس»11، که در سال 1969در آزمایشگاههای کمپانی معروف «بل»12 اختراع گردیده بود، کمک گرفته شد. کاربرد سیستم «یونیکس»، از سال 1983، که کوششهای محققان دانشگاه کالیفرنیا در «برکلی»، با مساعدت مالی «آژانس طرحهای پژوهشی پیشرفته» وزارت دفاع آمریکا، برای انطباق مجموعهای از پروتکلهای علمی، موسوم به «پروتکل کنترل انتقال بر پروتکل ارتباط متقابل»13 با این سیستم، به موفقیت رسیدند، رو به گسترش گذاشت و به این ترتیب، رایانهها امکان یافتند که علاوه برایجاد ارتباط متقابل با یکدیگر، به رمزگذاری و رمزگشائی مجموعههای دادههای مورد انتقال بسیار سریع در شبکه‌ی «اینترنت» نیز اقدام کنند.
از آن زمان، شبکههای اطلاعاتی محلی و منطقهای، توانائی پیدا کردند با هم ارتباط متقابل برقرار سازند و دادهها و پیامهای خود را به هر کجا که خطوط تلفنی و رایانههای مجهز به دستگاه «مودم»14 ـ برای اتصال رایانه به تلفن ـ وجود دارند، انتقال دهند. به این گونه، شبکهسازیهای اطلاعاتی در سراسر جهان توسعه یافتند و مقدمات استفاده از «بزرگراههای اطلاعاتی» نیز فراهم گردیدند.
باید یادآور شد که از اوایل دهه‌ی 1990، همراه با پیشرفت و گسترش تکنولوژی رایانهای «اینترنت»، کاربرد آن بیشتر به سه زمینه‌ی خاص، شامل «پست الکترونی»15، سرویسهای اطلاعات درخواستی و بر روی خط16، مانند سرویس «تار عنکبوت گسترده‌ی جهانی»17 و «گروههای مباحثهای و خبری»18 معطوف گردیده است.
توسعه‌ی استفاده از شبکه‌ی «اینترنت»، در دوره‌ی کوتاه فعالیت آن، بسیار چشمگیر بوده است. در سال 1973، شبکه‌ی مذکور تنها 25 رایانه را در برمیگرفت و تا پایان دهه‌ی 1970 نیز نمیتوانست سالانه بیش از 256 رایانه را در کنار خود داشته باشد. در اوایل دهه‌ی 1980 و به دنبال تحولات فنی مختلف، هنوز بیش از 25 شبکه، با حدود چند صد رایانه‌ی اصلی و چند هزار نفر کاربران آنها، امکان استفاده از آن را دارا نبودند. در حالی که در اواسط دهه‌ی 1990، در سراسر جهان 44 هزار شبکه‌ی اطلاعاتی، شامل 2/3 میلیون دستگاه رایانه و 25 میلیون نفر کاربران آنها، از طریق «اینترنت»، امکان ارتباط متقابل پیدا کرده بودند.
در این میان، بر مبنای تحقیقی که در اوت 1995 صورت گرفته بود، مشخص میشد که 24 میلیون نفر آمریکائی از «اینترنت» استفاده میکنند و 36 میلیون نفر هم امکان دسترسی به آن را دارا هستند. تحقیقات بعدی هم نشان دادهاند که استفادهکنندگان این شبکه در آمریکا، هر سال نسبت به سال پیش، دو برابر میشوند، از لحاظ عده‌ی کاربران «اینترنت» در سطح جهانی هم، اکنون با توجه به توانائیهای بالقوه‌ی این شبکه، پیشبینی میگردد که در اواسط دهه‌ی اول قرن بیست و یکم، صدها میلیون نفر در سراسر دنیا، از آن بهرهمند خواهند شد. همچنین به نظر کارشناسان، «اینترنت» زمانی خواهد توانست 600 میلیون شبکه‌ی رایانهای را به هم متصل سازد.
در مورد عوامل پیشرفت و گسترش شبکه‌ی «اینترنت»، میتوان از دو گونه عناصر متضاد، نام برد. باید خاطر نشان ساخت که در این زمینه، از یک سو برنامههای امنیتاندیشی وزارت دفاع ایالات متحده و همکاریهای علمی برخی از دانشگاههای مشهور آمریکا در ایجاد شرایط فنی کاربردی کردن یک انقلاب جدید در تکنولوژیهای ارتباطی، تأثیر گذاشتند و از سوی دیگر، مظاهر فرهنگ آزاداندیشی و اعتراضگری مراکز دانشگاهی آمریکائی، که در دهههای 1960 و 1970 در جنبش دانشجوئی آرمانخواهانهی آن کشور به خودنمائی پرداخته بودند، نیز به سبب کوششهای علمی دانشجویان در جهت مردمی کردن این گونه شبکهها، در توسعه‌ی آن سهم عمدهای ایفاء نمودند.
در واقع، اختراع دستگاه «مودم»، که اکنون از لوازم اساسی استفاده از «اینترنت» به شمار میرود، در سال1978،به وسیله‌ی دو تن از پیشگامان جنبش مذکور، با نامهای «وارد کریستنسن»19 و «راندی سیوس»20، که در دانشگاه شیکاگو تحصیل میکردند، صورت گرفت. آن دو دانشجو، در فاصلههای دور از یکدیگر زندگی مینمودند و برای خودداری از رفت و آمد متقابل در زمستان سرد و یخبندان شیکاگو و ایجاد امکان مبادله‌ی مستقیم برنامههای میکرورایانهای خویش از طریق تلفن، به تهیه‌ی دستگاه «مودم» دست زدند. یک سال بعد، دانشجویان یاد شده، شیوه‌ی استفاده از این دستگاه، موسوم به «ایکس مودم پروتکل»21 را، که به رایانههای شخصی امکان میداد تا پروندههای طرحها و برنامههای اطلاعاتی خود را بدون استفاده از یک سرویس دیگر، به طور مستقیم انتقال دهند، اعلان کردند. آن دو به لحاظ علاقه و توجه ویژهای که به گسترش هر چه بیشتر توانائیهای ارتباطی رایانهای و مردمی کردن این گونه ارتباطات داشتند، از دریافت هرگونه حق اختراع خودداری نمودند و کاربرد این دستگاه را مجانی شناختند. به این طریق، کاربران شبکههای رایانهای خارج از شبکه‌ی «آرپانت» نیز امکان مبادله‌ی اطلاعات خویش را پیدا کردند. در همان سال، سه دانشجوی دانشگاه «دیوک»22 در کارولینای شمالی هم به شیوه‌ی جدیدی برای اتصال مستقیم و متقابل رایانههای شخصی از طریق یک خط تلفن، دست یافتند و به کمک آن، شبکه‌ی تازهای موسوم به «یوزنت»23 پدید آوردند، که مهمترین ابتکار آن، ایجاد گروههای مباحثه و گفت و شنود و تبادل اخبار خاص بود. مخترعان این شبکه‌ی اطلاعاتی نیز نرم افزار مخصوص استفاده از آن را مجاناً در اختیار علاقهمندان قرار دادند.
در سالهای بعد، به موازات کاهش بهای رایانههای شخصی و افزایش قدرت ارتباطی آنها، شبکههای اطلاعرسانی گوناگونی، که بیشتر به انتشار اخبار رویدادهای انعکاس نیافته از طریق خبرگزاریها و شبکههای خبری متعارف، دست میزدند و به شبکههای «بولتین بورد سیستم»24 معروف شدند، پدید آمدند. این شبکهها که ابتداد در ایالات متحده‌ی آمریکا و سپس در سراسر دنیا مورد استفاده قرار گرفتند، به زودی کاربردهای سیاسی بسیار مهمی پیدا کردند. به طوری که به دنبال جنبش آزادیخواهانهی دانشجویان چینی و حوادث خونین میدان «تیانانمن» پکن درسال 1989، دانشجویان چینی مقیم خارج آن کشور، با اعتراضهای منتشر شده از طریق اینگونه شبکهها، توانایی بالقوه‌ی امکانات ارتباطی نوین رایانهای در دنیای امروز را آشکار ساختند، بهرهبرداری سیاسی فرمانده مارکوس، رهبر زاپاتیستهای انقلابی مکزیک، از امکانات ارتباطی شبکه‌ی «اینترنت» برای انتشار پیامهای حاوی هدفها و برنامههای این جنبش، در فوریه‌ی 1995، به هنگام عقبنشینی به عمق جنگلهای انبوه این کشور، در جهت آگاهیدهی به مردم جهان و وسایل ارتباط جمعی و مقابله با سیاستهای دولت مکزیک، نیز در این زمینه اهمیت خاص داشته است.
2. سیاستها و برنامههای ایالات متحده آمریکا و سایر کشورهای بزرگ غربی در مورد جامعه اطلاعاتی
از اوائل دهه‌ی 1990، همراه با پیشرفت و گسترش کاربرد شبکه‌ی اطلاعرسانی «اینترنت»، تحت تأثیر دگرگونیهای سریع تکنولوژیهای نوین ارتباطات و اطلاعات و به ویژه، امکانات جدید توسعه‌ی خطوط فیبرنوری و رمزگذاری و رمزگشائی دیجیتال، پیامها و اطلاعات موردانتقال از طریق شیوههای سهگانهی ارتباطی ( ارتباطات جمعی رادیو ـ تلویزیونی، ارتباطات دور و ارتباطات کامپیوتری) و به عبارت روشنتر، بر اثر همگرائی این شیوههای ارتباطی و کاربردی شدن ابزارهای چند رسانهای، برای انتقال همزمان اصوات و تصاویر و دادهها و اطلاعات، کوششهای خاصی در ایالات متحده‌ی آمریکا و سایر کشورهای بزرگ صنعتی، برای ایجاد «بزرگراههای اطلاعاتی»، آغاز شدند.
الف ـ ایالات متحده آمریکا
اصطلاح «بزرگراههایاطلاعاتی»25، ظاهراً نخستین بار در سال 1987، به وسیله‌ی «آلبرت گور»26، سناتور وقت و معاون بعدی ریاست جمهوری ایالات متحده‌ی آمریکا، ضمن یک سخنرانی مطرح شده بود. این اصطلاح در نوامبر 1991، در متن قانون جدیدی راجع به پیشبرد استفاده از کامپیوتر27، که از سوی کنگره‌ی آن کشور تصویب گردید، نیز به خودنمائی پرداخت. هدف اصلی این قانون، که از طرف سناتور گور پیشنهاد شده بود و مورد پشتیبانی «جرج بوش»، رئیس جمهوری وقت آمریکا هم قرار گرفته بود، به حفظ و حراست رهبری ایالات متحده در زمینه‌ی تکنولوژیهای اطلاعاتی و ارتباطی، از طریق ایجاد یک شبکه‌ی ملّی بسیار نیرومند مطالعاتی وتحقیقاتی، معطوف بود. یک سال بعد، بلافاصله پس از پیروزی «بیلکلینتون» و سناتور «آلبرت گور»، نامزدهای حزب دموکرات، در انتخابات ریاست جمهوری ایالات متحده (نوامبر 1992)، رئیسجمهوری جدید و معاون وی، «بزرگراههایاطلاعاتی» را به عنوان یکی از محورهای اصلی برنامههای اقتصادی دولت تازه‌ی آمریکا، معرفی کردند.
چند روز پس از آغاز زمامداری «بیل کلینتون»، وی و «آلبرت گور»، در فوریه‌ی 1993طی بیانیهای، نقش تکنولوژیهای جدید ارتباطی در رشد اقتصادی ایالات متحده‌ی را مورد تأکید قرار دادند و ضمن آن، هدفهای ایجاد و توسعه‌ی بزرگراههای اطلاعاتی را چنین توصیف نمودند:
«آن جا که در گذشته، قدرت اقتصادی ایالات متحده‌ی آمریکا، با توجه به عمق بندرها و وضعیت راههای ما مشخص میشد، امروز هم این قدرت، با درنظر گرفتن توانائی ما برای انتقال سریع و مطمئن مقادیر بزرگ اطلاعات و توانائی ما برای کاربرد این اطلاعات و شناخت آنها، مشخص میشود. همچنان کـه شبکه‌ی بزرگراههای دولت فدرال، تحول تاریخی مهمی در تجارت ما پدید آورد. «بزرگراههای اطلاعاتی» کنونی ـ با توانائی حمل و نقل اندیشهها، دادهها و تصویرها در سراسر کشور و در سراسر جهان ـ برای قابلیت رقابتی معارضهگر و قدرت اقتصادی آمریکا، نقش اساسی دارند...»
در ماه سپتامبر همانسال نیز دولت آمریکا، یک «برنامه‌ی عمل در مورد زیرساخت اطلاعاتی ملّی»28 منتشر کرد و ضمن آن، مجموعه‌ی کوششها و اقدامهای ضروری برای پیشرفت و گسترش «بزرگراههای اطلاعاتی» را تعیین نمود.
همزمان با تلاشهای رهبران ایالات متحده برای برتریجوئی جهانی این کشور در زمینه‌ی بزرگراههای اطلاعاتی» و زیرساختهای تکنولوژیهای نوین اطلاعات و محتویات معرفتی پیامهای موردانتقال از طریق آنها، که تنها در داخل این کشور برای آنها، ضرورت اختصاص 400 میلیارد دلار سرمایه از سوی کمپانیهای بزرگ ارتباطی، پیشبینی شده بود، به ارائه سخنرانیها و گفتمانهای امیدوارکننده درباره‌ی دستآوردهای تازه‌ی این تکنولوژیها و پیامها برای تمام کشورهای دنیا، در کنفرانسهای بینالمللی نیز توجه خاصی مبذول گردید.
«آلبرت گور»، در ماه مارس 1994، طی یک سخنرانی هیجانآمیز در کنفرانس عمومی نمایندگان عالی مقام و تامالاختیار کشورهای عضو «اتحادیه‌ی بین المللی ارتباطات دور»، که در «بوئنوس آیرس» مرکز آرژانتین برگزار شد، در مورد اهمیت ایجاد و توسعه‌ی «زیر ساخت اطلاعاتی جهانی»29 و ضرورت گسترش «بزرگراههای اطلاعاتی» در تمام کشورها و سراسر دنیا، سخن گفت. وی در این سخنرانی، نکات زیر را خاطر نشان ساخت:
«... هدف اصلی، تأمین یک سرویس اطلاعاتی عمومی و جهانی است که برای تمام اعضای جوامع ما قابل دسترسی باشد و به این طریق، امکان نوعی گفتگوی جهانی را پدید آورد که در آن هر فرد بتواند سخن خود را بیان کند ... «زیرساخت اطلاعاتی جهانی» تنها یک استحاله‌ی عملی دموکراسی نخواهد بود. بلکه در واقع امر نیز عملکرد دموکراسی را با افزایش و گسترش مشارکت شهروندان در تصمیمگیریها، تقویت خواهد کرد. این زیرساخت، به توانائی کشورها برای همکاری مشترک در میان آنها، مساعدت خواهد نمود. من در این زمینه، یک عصر جدید دموکراسی آتنی، که در مجامع گفت و شنودی ایجاد شده از طریق زیرساخت اطلاعاتی جهانی پدید خواهد آمد، پیش رو میبینم...»
معاون رئیسجمهوری آمریکا، در همین سخنرانی، ضمن تأکید بر نقش مهم شبکههای جدید اطلاعاتی به عنوان ابزارهای توسعه و همبستگی جهانی و ضرورت اداره‌ی این شبکهها از طریق مؤسسات خصوصی در تمام کشورها، ابراز امیداواری کرد که شبکههای مذکور بتوانند مسائل مربوط به عدم تعادلهای بزرگ اجتماعی و اقتصادی کنونی دنیا را، که مانع پیشرفت کشورهاست، حل کنند.
در حدود یک سال بعد، «آلبرت گور»، در کنفرانس سران هفت کشور بزرگ صنعتی جهان در زمینه‌ی تکنولوژیهای نوین ارتباطی و «بزرگراههای اطلاعاتی»، که در روزهای 25 و 26 فوریه‌ی 1995، از سوی «اتحادیه‌ی اروپایی»، در بروکسل، پایتخت بلژیک تشکیل شد، سخنرانی مهم دیگری راجع به «برنامه‌ی همکاری در زمینه‌ی زیرساخت اطلاعاتی جهانی»30 ایراد کرد.
دولت ایالات متحده‌ی آمریکا، در سالهای اخیر به موازات سیاستها و برنامههای یاد شده در مورد تدارک پیشرفت و گسترش «بزرگراههای اطلاعاتی» در داخل آن کشور و در سطح جهانی، هدفهای برتریجویانهی کمپانیهای خصوصی بزرگ آمریکائی و مخصوصاً انحصارهای ارتباطی، در جهت دستیابی به منافع موردنظر در عرصه‌ی رقابتهای بینالمللی با کمپانیهای سایر کشورهای سرمایهداری را، مورد حمایت قرار داده است و به همین لحاظ، با برخی از کوششهای کشورهای اروپای غربی و «اتحادیه‌ی اروپایی» برای وضع مقررات محدود کننده در برابر فعالیتهای آزاد و بی حد و حصر مؤسسههای ارتباطی انحصارگر ایالات متحده در زمینههای نوین الکترونی، مخالفت کرده است.
یکی از اقدامهای مهم دولت آمریکا در حمایت از جهانی سازی فعالیتهای اقتصادی، کاربرد تکنولوژیهای ارتباطی الکترونی و تحکیم و تقویت این فعالیتها، انتشار گزارش مهمی موسوم به «چارچوب کلی تجارت الکترونی جهانی»31 است. این گزارش که به سرپرستی «ایراماگازینر»32 تهیه و تدوین شده بود و در اول ژوئیه‌ی 1997، چندماه پس از آغاز دوره‌ی دوم ریاست جمهوری «بیل کلینتون»، شخصاً به وسیله‌ی خود وی اعلام و معرفی گردید، از توسعه‌ی بدون هرگونه مانع تجارت الکترونی در ایالات متحده و سراسر جهان، پشتیبانی کرده است.
در گزارش مذکور، ضمن تأکید بر اهمیت و ضرورت توجه به «زیرساخت اطلاعاتی ملّی» و «زیرساختهای اطلاعاتی جهانی»، چنین گفته شده است:
«تجارت جهانی نرم افزارهای اطلاعاتی، تولیدات سرگرم کننده (فیلمها، ویدئوها، بازیها، نوارهای ضبط صوت)، سرویسهای اطلاعاتی (پایگاههای دادهها، روزنامههای کامپیوتری)، اطلاعات فنی، اجازهنامههای محصولات تولیدی، خدمات مالی و خدمات حرفهای (فعالیتهای مشاورهای فنی و بازرگانی، حسابداری، مشاورههای حقوقی، آژانسهای مسافرتی و غیره )، در طول ده سال اخیر به صورت بسیار گسترده، توسعه یافته است. این تجارت جهانی، اکنون به تنهائی 40 میلیارد دلار از صادرات آمریکا را در برمیگیرد و جالب توجه آن که یک بخش مهم و رو به افزایش داد و ستدهای مذکور، از طریق ارتباطات مستقیم الکترونی، صورت میپذیرد ...»
ب ـ کشورهای اروپائی
فعالیتها و اقدامهای رئیس جمهوری قبلی ایالات متحده و معاون وی در زمینه‌ی پیشرفت و گسترش «بزرگراههای اطلاعاتی» و تدارک زیرساختهای ملی و جهانی مربوط به آنها و حمایت دولت آمریکا از کمپانیهای بزرگ آن کشور در عرصه‌ی یک رقابت عظیم اقتصادی ارتباطی، «اتحادیه‌ی اروپایی» و همچنین کشورهای بزرگ صنعتی اروپا و ژاپن را برای توسعه و تقویت توانائیهای خاص آنان در این باره، به تکاپو واداشتند و باعث توجه بیشازپیش آنها، به سیاستها و برنامههای جدید اطلاعاتی و ارتباطی شدند.
ـ «اتحادیه‌ی اروپایی»، در پی اعلام سیاستها و برنامههای جدید دولت ایالات متحده در مورد «بزرگراههای اطلاعاتی»، بلافاصله کوششهای خود را برای ورود به عرصه‌ی یک رقابت تازه‌ی جهانی، آغاز کرد. به طوری که در ماه ژوئن 1993، در حدود چهارماه پس از شروع زمامداری «بیل کلینتون»، در یک «کتاب سفید» که از طرف این اتحادیه درباره‌ی «رشد، رقابت و اشتغال»33 منتشرشد، ضمن بررسی معارضهها و مسیرهای ورود به قرن بیست و یکم و ارائه‌ی استراتژیهای اقتصادی اتحادیه‌ی مذکور، ضرورت ایجاد و توسعه‌ی «بزرگراههای اطلاعاتی» در کشورهای عضو آن اتحادیه، مورد تأکید قرار گرفت. در این زمینه، شبکههای ارتباطی دور، نه تنها به عنوان یک بخش خاص اقتصادی، بلکه به منزله‌ی «شاهرگ بازار واحد» اروپا و «خون ضروری رقابتجوئی اروپایی»، معرفی شدند.
در ماه مه 1994 هم گزارش ویژهای که یک گروه از کارشناسان ارتباطات دور و ارتباطات سمعی و بصری، به سرپرستی «مارتین بانجمن»، عضو «کمیسیون اروپایی» ـ ارگان اجرائی اتحادیه‌ی اروپایی ـ با عنوان «اروپا و جامعه‌ی اطلاعاتی جهانی»34، تهیه و تدوین کرده بودند، انتشار یافت. در این گزارش، بر لزوم رها کردن سیاستهای قدیمی کشورهای اروپائی در مورد اداره‌ی ارتباطات دور (تأمین مالی از طریق بودجه‌ی عمومی، اعطای رایانههای دولتی، سیاستهای ارشادی و حمایتی) و ضرورت خصوصیسازی و آزادسازی سریع این بخش، به منظور «بهترین بهرهگیری از انقلاب تکنولوژیهای اطلاعاتی»، تأکید گردیده بود.
در حدود دو ماه پس از انتشار گزارش اخیر، «کمیسیون اروپایی» در ژوئیه 1994، یک برنامه‌ی عمل در مورد «اروپا و جامعه‌ی اطلاعاتی» منتشرکرد و ضمن آن، راه اروپائی نیل به چنین جامعهای را مشخص ساخت. در میان اقدامهای بعدی «اتحادیه‌ی اروپایی» در زمینه‌ی تدارک «بزرگراههای اطلاعاتی»، میتوان به انتشار یک «کتاب سبز درباره‌ی آزادسازی زیرساختهای ارتباطات دور و شبکههای تلویزیونی کابلی»35 از سوی«کمیسیوناروپایی» در سال 1995 و برگزاری کنفرانسی راجع به «مباحثه در مورد جامعه‌ی اطلاعاتی»36 ـ که در ژوئیه‌ی همان سال در بروکسل تشکیل شد ـ اشاره کرد.
به دنبال معارضهجوئی جهانی ایالاتمتحده در زمینه‌ی «بزرگراههای اطلاعاتی» و عکسالعمل فوری «اتحادیه‌ی اروپایی» در این باره، کشورهای بزرگ صنعتی عضو این اتحادیه و همچنین ژاپن نیز به طور جداگانه سیاستها و برنامههای خاص خود را در مورد آنها اعلام کردند.
- دولت فرانسه، در فوریه⢀?ی 1994 بررسی و تصمیمگیری درباره‌ی «بزرگراههای اطلاعاتی» را در دستور کار برنامههای فوری خود قرار داد و از «ژرارد تری»37، مدیرکل قبلی ارتباطات دور آن کشور خواست تا هرچه زودتر، یک گزارش تحقیقی راجع به بزرگراههای یاد شده، ارائه کند. در این میان، گزارش ویژهای درباه‌ی «خدمات ارتباطی دور و شناخت بازارهای بزرگراههای اطلاعاتی»، که از مدتی پیش بر مبنای تجربیات موفق شبکه‌ی اطلاعاتی معروف «مینی تل»38 فرانسه، در حال تهیه و تدوین بود، نیز در ماه مه همان سال انتشار یافت. گزارش ژرادتری در مورد «بزرگراههای اطلاعاتی» هم در ماه سپتامبر 1994 به «ادوارد بالادور»39، نخست وزیر وقت، ارائه گردید و هیأت وزیران فرانسه بر اساس آن، در 27 اکتبر آن سال، خطوط اصلی سیاستها و برنامههای خود در زمینه‌ی «بزرگراههای اطلاعاتی» را اعلام کرد.
از اقدامها و تصمیمهای بعدی دولت فرانسه در این زمینه، میتوان انتشار گزارش گروه تحقیق دیگری راجع به «شبکههای جامعه‌ی اطلاعاتی»، که به سفارش «کمیساریای کل برنامهریزی» آن کشور به سرپرستی «تی یری میلئو»40 برای ارائه به نخست وزیر فرانسه تهیه شد و در سال 1996، انتشار یافت و همچنین «قانون مربوط به تجربهیابیها در زمینه‌ی تکنولوژیها و سرویسهای اطلاعاتی»41، مصوب 23 مارس همان سال را نام برد.
- در انگلستان نیز از سال? 1994، برای تدارک تأسیس و توسعه‌ی «بزرگراههای اطلاعاتی»، کوششهای مختلفی صورت گرفتهاند.
در ژوئن آن سال، از سوی دولت انگلستان گزارشی درباره‌ی «بزرگراههای اطلاعاتی و امکانات اجرائی مربوط به آنها برای بخش عمومی»42 انتشار یافت و گزارش دولتی دیگری در نوامبر همان سال، در مورد «ایجاد بزرگراههای آینده: توسعه ارتباطات فراگیر در انگلستان»43، منتشر گردید.
در ماه مه 1995 هم گزارشی از طرف «دفتر پارلمانی علوم و تکنولوژی» آن کشور راجعبه «بزرگراههای اطلاعاتی و زیرساخت اطلاعات ملی انگلستان»44 انتشار پیدا کرد و سرانجام در فوریه‌ی 1996، یک برنامه‌ی عمل در مورد بزرگراههای اطلاعاتی، با عنوان «ابتکار و اقدام برای جامعه‌ی اطلاعاتی»45، از طرف دولت انگلستان، اعلام شد.
- در آلمان، یکی از نخستی?ن اقدامهائی که در زمینه‌ی کاربردهای مختلف تکنولوژیهای نوین ارتباطی و ایجاد و توسعه‌ی زیرساختهای اطلاعاتی صورت گرفت، گزارش تحقیق مربوط به «جامعه‌ی اطلاعاتی: اقتضاءها و معارضهها، امکانها و پیشنهادها»46 بود، که در دسامبر 1995، به وسیله‌ی «شورای تحقیق و تکنولوژی و نوآوری» آن کشور، منتشر گردید. چند هفته پس از آن، در فوریه‌ی 1996، دولت آلمان یک برنامه‌ی ویژه، به نام «اطلاعات2000»47، برای تهیه‌ی مقدمات پیشرفت و گسترش «بزرگراههای اطلاعاتی» و تحقیق هدفهای «جامعه‌ی اطلاعاتی»، انتشار داد.
پ ـ ژاپن
در ژاپن هم در ماه مه 1994، وزارت پست و ارتباطات دور و وزارت صنعت و بازرگانی بینالمللی آن کشور، هر کدام طی گزارش خاص خود، سیاستها و استراتژیهای مربوط به پیشرفت و گسترش «بزرگراههای اطلاعاتی» را معرفی کردند. نخستین وزارتخانه‌ی مذکور در آن تاریخ، گزارشی تحت عنوان «اصلاحات به سوی جامعه‌ی فکری خلاق قرن بیست و یکم»48 منتشر کرد و ضمن آن، ایجاد «بزرگراههای اطلاعاتی»و سایر «زیرساختهای اطلاعاتی» را برای حل مسائل اجتماعی و اقتصادی، ضروری شناخت. در این گزارش اعلام گردید که تا سال 2010 میلادی در ژاپن یک شبکه‌ی ارتباطی سراسری فیبر نوری ساخته خواهد شد و از طریق آن، تمام خانوادههای ژاپنی و مؤسسات و ادارات کشور، از امکانات اطلاعاتی مورد نیاز، بهرهمند خواهند گردید. در همان تاریخ، وزارت صنعت و بازرگانی بینالمللی ژاپن نیز ضمن گزارشی درباره‌ی «برنامه‌ی زیرساخت اطلاعاتی پیشرفته»49، ضرورت تأمین شرایط نهادی و حقوقی مناسب برای کاربرد گسترده‌ی تکنولوژیهای جدید اطلاعاتی را مورد تأکید قرار داد. در گزارش اخیر، به ویژه از خصوصیسازی و آزادسازی هر چه بیشتر ارتباطات دور دفاع به عمل آمده بود.
«مؤسسه‌ی ارتباطات دور ژاپن»، هم در همان سال، گزارشی تحت عنوان «طرح بنیادی و فعالیتهای جاری برای عصر چند رسانهای آینده»50، انتشار داد و طی آن با تأکید بر نقش ویژه‌ی خود در توسعه‌ی «بزرگراههای اطلاعاتی» ژاپن و معرفی برنامههای پژوهشی در حال اجرا و سرویسهای اطلاعاتی آینده‌ی مورد عرضه به مردم، لزوم برخورداری از پشتیبانی دولت در زمینه‌ی نرمافزارها و محتویات پیامهای اطلاعاتی را نیز خاطرنشان ساخت.
علاوه بر کشورهای بزرگ صنعتی مذکور، کانادا و تعدادی دیگر از کشورهای اروپای غربی، استرالیا و همچنین برخی از کشورهای بزرگ در حال توسعه مانند چین، هند، برزیل و آفریقای جنوبی هم در سالهای اخیر، سیاستها و برنامههای ویژهای برای ایجاد و توسعه‌ی بزرگراهها و زیرساختهای اطلاعاتی، به مورد اجراء گذاشتهاند
پی‌نوشت‌ها:
Advanced Research Project Agency (ARPA)
Arpanet
Milnet
Csnet
Internaticenal Business Machines (IBM)
Bitnet
Arpa-Internet
Internet
Personal Computer (PC)
Bit
Unix
Bell
Transmission Control Protocol over Interconnection Control
Modem
Electronic Mail (E-Mail)
Online
Word Wide Web (WWW)
Forums or News Groups
Ward Christensen
Randy Suess
X Modem Protocol
Duke
Usent
Bulletin Board System
Information Superhighways
Albert Gore
High – Performance Computing Act, November 1991
Natoional Information Infrastructure (NII): An Agenda for Action, September 15,1993
Global Information Infrastructure (GII)
Global Information Infrastructure: Agenda for Cooperation, February 1995
The Framework for Global Electronic Commerce
Ira Magaziner
Croissance, Compétitivité, Emploi: Les Défis et les Pistes pour Entrer dans le XXI Siècle-Livre Blanc. Luxembourg, 1993
Martin Banjemann et al., Ľ Europe et la Société de ľ Information Planétaire. Bruxelles, 1994
Livre Vert sur la Iibéralisation des Infrastructures des Télécommunications et les Réseaux de Télévision par Câble. Bruxelles, 1995
Le Forum sur la Société de ľ Information, Bruxelles, 6 Mai 1995
Gérard Théry
Le Minitel
Edvard Balladur
Thierry Mileo
Loi du 23 Mars 1996 relative aux Expérimentation dans le Domaine des Technologies et Services de ľ Information
Information Superhighways: Opportunities for Public Application in the U.K., June 1994
Creationg the Superhighways of the Future: Developing Broadband Communications in the U.K., November 1994
Information Superhighways: The U.K National Information Infrastructure, May1994
Information Society Initiative, February 1996
La Société de ľ Information: Opportunités et Défis, Constats et Propositions. Conseil de la Recherche, Technologie et de ľ Innovation, Décembre 1995
Programme Info. 2000, fevrier 1996
Reforms toward the Intellectually Creative Society of the 21st Century, June 1994
Program for Advanced Information Infrastructure, June 1994
N.T.T.’s Basic Concept and Current Activities for the Coming Multimedia Age
- ۸۵/۱۱/۱۸