کاربری اینترنت با هویت واقعی ایده تا امکان
عباس پورخصالیان - روز دوشنبه چهارم دیماه 96، دادستان تهران علیه برخی اظهار نظرهای رئیس جمهوری در مورد فیلترینگ، موضع‌گیری کرد و مُطالباتی را در مورد تحقق مدیریت فضای مجازی در کشور و این که حضور کاربران در فضای مجازی باید حتماً مشخص و با هویت واقعی باشد، مطرح کرد.
این بیانات دادستان تهران، حاوی نکاتی مهم است که باید واکاوی شوند تا در نتیجه آن، بتوان به گامی هر اندازه کوچک برای توسعه کاربری اینترنت در کشور بدون فیلترینگ فنی و با فیلترینگ قانونی و درک محدودیت‌ها و چالش‌های مدیریت فضای سایبری و مرزهای تحقق آن، دست یافت.
به این منظور، در زیر نخست به تفاوت میان فیلترینگ فنی و فیلترینگ قانونی می‌پردازم و بعد به خلاصه بیانات دادستان تهران می‌پردازم، و سپس در مورد درستی و نادرستی مُطالبات و "شدنی یا ناشدنی بودن" این درخواست‌ها بحث می‌شود.
تفاوت میان فیلترینگ فنی و فیلترینگ قانونی
فیلترینگ فنی در واقع همین فیلترینگ ناکارآمد و هزینه‌بر کنونی وزارت ارتباطات و فناوری اطلاعات است که به یاری متخصصان و به کمک نرم‌افزارها و سخت‌افزارهای گرانقیمت اجرا می‌شود. اما فیلترینگ قانونی، منع قانونی معدود محتواها و فعالیت‌هایی است که با ارزش‌های جوامع انسانی در ستیزند. این که گفته می‌شود "در همه کشورها، فیلترینگ اینترنت وجود دارد"، درست است؛ اما نادرست است اگر فکر کنیم که همه کشورها، از فیلترینگ فنی استفاده می‌کنند. خیر! اکثر کشورهای جهان و همه اعضای OECD بجای فیلترینگ فنی، فیلترینگ قانونی اینترنت را برگزیده‌اند.
مُطالبات داستان تهران
دادستان تهران، تحقق دو امر را در فضای سایبری از رئیس جمهوری (به‌عنوان رئیس شورای عالی فضای سایبری) درخواست می‌کند:
• حضور کاربران در اینترنت نباید گمنام و باید شفاف یعنی با آگاهی از هویت واقعی‌شان باشد، و
• مدیریت فضای مجازی، امری شدنی است، چون دیگران به آن تحقق بخشیده و رسیده‌اند؛ پس رئیس جمهوری کشور نیز باید بتواند به آن دست یابد.
چالش وب نامرئی
در پاسخ به دادستان تهران می‌توان گفت: درخواست‌های شما، به شرط درک ژرفای اینترنت و فهم چگونگی شکستن مرزهای توانایی کارشناسان، معقول است؛ ولی تحقق صددرصد درخواست‌های شما، در هر صورت: محال! آنهم به یک دلیل ساده: به دلیل وجود وبِ ژرف (Deep Web) یا وب تاریک (Dark Web) که به آنها وبِ نامرئی (Invisible Web) هم می‌گویند و حجم داده‌های آنها، چند صد برابر وب مرئی (Visible Web) است. به همین دلیل ساده، تحقق کامل و صددرصدی هردو مطالبه شما در فضای سایبری محال است.
سرکشی انسان مدرن در برابر امر محال
اما خوشبختانه، کار و فعل انسان مدرن، درک چرایی و چیستی امر محال و نپذیرفتن و سرکشی در برابر آن است: سرکشی از طریق کوشیدن برای شکستن مرزهای توانایی اش و چالیدن و بازچالیدن امر محال، به امید رویکرد گام به گام به توفیق و رسیدن به هدفی که نیل به آن، محال به نظر می‌رسید. اکثرِ آنچه انسان مدرن در جهان امروز، به دست آورده است، در پرتو درک قانونمندی‌های شرایط قبلاً محال و عبور از آن بوده است.
گمنامی، از مصادیق حقوق فردی است!
برگردیم به گفته‌های دادستان تهران. او معتقد است: «همان‌گونه که در فضای حقیقی افراد با هویت فعالیت می‌کنند، هرگونه اقدام در فضای مجازی نیز باید با هویت‌های مشخص و واقعی صورت گیرد».
اما عبارتِ: «همان‌گونه که در فضای حقیقی افراد با هویت فعالیت می‌کنند» فقط در مواردی خاص درست است و اغلب نادرست! زیرا، گمنامی در فضای واقعی، در اغلب فعالیت‌های افراد، حق فرد است. برای مثال: فردی که با پول رایج کشور، ارزاق مورد احتیاج روزمره خود را از بقال سر گذر می‌خرد، معمولاً گمنامِ گمنام این فعالیت را به انجام می‌رساند و کسی با هویت‌اش کاری ندارد. برعکس، این فروشنده است که معمولاً باید هویت واقعی و مجوز فعالیت خود را همواره در معرض دید خریداران گمنام قرار دهد.
شرط مدرن بودن: نپذیرفتن امر محال است!
به‌رغم نادرستی عبارتِ: «همان‌گونه که در فضای حقیقی افراد با هویت فعالیت می‌کنند»، اما این درخواست که هرگونه اقدام در فضای مجازی می‌تواند با هویت‌های مشخص و واقعی کاربران صورت گیرد، برای انسان مدرن، امری معقول و پذیرفتنی است. نمونه کوشش برای ترویج حضور کاربران با هویت واقعی، «قانون ایمپرسوم» است.
دفتر مطالعات فناوری‌های نوینِ مرکز پژوهش‌های مجلس، قبلاً (در آذرماه 1388) گزارشی از قانون اتحادیه اروپا درمورد شناسایی هویت کاربران در فضای سایبری، تحت عنوانِ: «ایمپرسوم» (Impressum) با کد موضوعی 280 و شماره مسلسل 9985 تهیه و منتشر کرده است که نشان می‌دهد، با قانون می‌توان به جنگ گمنامی کاربران اینترنت رفت و فضای سایبری را حتی‌المقدور شفاف کرد. در بخش چکیده گزارش مذکور آمده است:
«صاحبانِ (...) رسانه‌های الکترونیکی برون‌خط، بر‌خط و شبکه‌ای در کشورهای اروپایی، ملزم به اخذ مجوز و پروانه فعالیت نیستند و برای شروع فعالیت [در فضای سایبری] کافی است نام آنها در سازمان ثبت شرکت‌ها، تعاونی‌ها، انجمن‌ها یا تشکل‌ها به ثبت رسیده باشد، اما از آغاز فعالیت خود باید قانونی را تحت عنوان «ایمپرسوم» رعایت کنند که طبق آن موظفند (...) شناسنامه‌ای را تنظیم کنند به‌طوری که به سرعت و سهولت قابل دسترسی و رؤیت مشتریان، مخاطبان و کاربران باشد. این (...) شناسنامه می‌تواند به اشخاص ذیل کمک کند: کتابداران و مؤلفانی که می‌خواهند به مرجع و مأخذی اشاره کنند، مصرف‌کنندگانی که به خدمات پس از فروش احتیاج پیدا می‌کنند، کاربرانی که شکایتی از سرویس‌دهنده دارند و قُضاتی که پیگیر پرونده‌های مرتبط هستند.»
انواع وب نامرئی
بخشی پنهان فضای سایبری، به نام وب نامرئی که جویشگرهای معمولی به آن دسترسی مستقیم ندارند، قابل تفکیک است به:
• وب کدر (opaque web)، وبی که با خزنده‌هایی قوی تر از خزنده‌های گوگل در عمق بیشتری امکان نفوذ دارند اما با محاسبه سود و زیان، شفاف‌سازی بیشتر آنها به صرفه و صلاح نیست،
• وب خصوصی (private web) که ذاتاً قابل شفاف سازی هست اما به دلیل وجود رمز دسترسی خصوصی، از دید ربات‌های خزنده، غیر قابل نمایه‌سازی است.
• وب مِلکی (proprietary web) که استفاده از صفحه‌های آن برای عموم آزاد است اما به شرط (مثلاً) معرفی نام و نشان کاربر. کل رسانه‌های اجتماعی (مانند تلگرام) وب ملکی به شمار می‌آیند.
• تاریک‌وب یا وب تاریک (dark web). این اصطلاح به وب‌گاه‌هایی اطلاق می‌شود که محتواهای آنها از لحاظ فنی و قالب‌بندی، عمداً از استانداردهای WWW پیروی نمی‌کنند. البته جزو این دسته، وب‌گاه‌هایی هم هستند که محتواهایشان پیش از استانداردسازی وب (با معیارهایی غیر از استانداردهایWWW) به وجود آمده‌اند.
گفته می‌شود: وب مرئی (که گوگل به ما می‌نمایاند) دارای حجمی حدوداً یک‌پانصدم حجم اطلاعات وب نامرئی یا ژرف‌وب است.
کاربران ایرانی و وبگردی نامرئی
در ایران، حضور گمنام در فضای سایبری و استفاده از انواع وب نامرئی رایج است:
• همه کاربرانی که از TOR استفاده می‌کنند، در فضای سایبری به صورتی نامرئی، «ژرف‌گردی» می‌کنند.
• نهادهای دارای وب‌گاه‌های بزرگ و
• ارتش سایبری کشور.
قانونی کردن محتوای بخش «در باره ما» در وبگاه‌ها
اگرچه نمی‌توان و محال است بر فضای سایبری، مدیریتی صددرصدی اِعمال کرد و حضور صددرصد کاربران را با هویت واقعی شان تضمین نمود، ولی می‌توان به کمک قانونی کردن محتوای بخش «در باره ما» در وبگاه‌ها، نام و نشانی صاحبان وبگاه‌ها را شفاف کرد. (منبع:عصرارتباط)
- ۹۶/۱۰/۱۰