ITanalyze

با شروع همه‏ گیری کرونا، دنیا با شرایط تازه‏ای روبرو شد. شرایطی که طی یک قرن اخیر بی‏ سابقه بود. ضرورت فاصله ‏گذاری اجتماعی و عدم حضور شمار زیادی از مردم در یک مکان به منظور جلوگیری از انتشار ویروس و افزایش شمار بیماران سبب شد تا مدارس، دانشگاه‏ها و دفاتر کاری تعطیل شوند و مشاغل خدماتی مانند هتل‏ها و رستوران‏ها از پذیرش میهمان معذور شوند. اما برای اینکه حداقل بخشی از کارهای ضروری دردنیا ادامه پیدا کند، استفاده از فضای دیجیتال و دنیای تکنولوژی گسترش پیدا کرد. از آموزش آنلاین مدارس و دانشگاه‏ها گرفته تا دورکاری و انجام مسئولیت‏های شغلی از محیط امن خانه همه باعث شد تا دنیا با نیاز تازه‏ای روبرو شود. نیاز تازه‏ای که برآورده شدن آن مستلزم وجود زیرساخت‏های تکنولوژیکی و صنعتی در کشور بود و از طرف دیگر افراد هم باید دانش و مهارت لازم برای استفاده از این فضا را کسب می‏‏‏‏‏‏‏‏کردند. در بحث تامین زیرساخت‏های تکنولوژی، نقش دولت‏ها به عنوان مجری این سیاست پررنگ شد. گزارش‏های زیادی در مورد ضرورت توسعه زیرساخت‏های تکنولوژیکی و ایجاد امکان دسترسی مردم به اینترنت و استفاده از این فضا برای اشتغال و تحصیل  مطرح شد. مساله‏ای که پیش از همه‏گیری در کشورهای صنعتی مورد توجه قرار گرفته بود و تقریبا تمامی مردم در این کشور به اینترنت دسترسی داشتند ولی در کشورهای فقیر و در حال توسعه میزان دسترسی به اینترنت بسیار کمتر بود.
اما دسترسی به اینترنت تنها یک روی سکه است. روی دیگر سکه توانایی و مهارت افراد برای استفاده از دنیای اینترنت است. مطالعات نشان داده مهارت استفاده از اینترنت در میان طبقات پایین اقتصادی کمتر از طبقات بالای اقتصادی است و به همین نسبت در کشورهای در حال توسعه توان استفاده از فرصت‏های ایجادشده توسط اینترنت برای مردم کمتر از کشورهای صنعتی است. اهمیت مهارت‏آموزی برای استفاده از فرصت‏های دنیای اینترنت به منظور اشتغال و آموزش در شرایطی مطرح شد که تعداد زیادی از افراد در جریان همه‏گیری کرونا شغل خود را از دست دادند. افزایش نرخ بیکاری در میان گروهی که از مهارت‏های لازم برای استفاده از دنیای اینترنت برخوردار نبودند، دولت‏ها را بر آن داشت تا بستر را برای آموزش و مهارت‏آموزی برای این گروه فراهم کنند ولی بار اصلی بر دوش خود افراد بود. افرادی که قبل از کرونا در مشاغل کارگری و خدماتی فعال بودند، حال به دلیل همه‏گیری کرونا بیکار شده‏اند و در برخی از موارد هم ربات‏ها جایگزین آنها شدند.

ضرورت توسعه دسترسی به اینترنت در دنیا
قبل از شروع کرونا بحث اقتصاد دیجیتال و استفاده از فرصت‏های موجود در فضای دیجیتال برای کسب درآمد مطرح شده بود و در بسیاری از کشورهای صنعتی سهم اقتصاد دیجیتال در اقتصاد کشورها رشد کرده بود. اما بعد از همه‏گیری اقتصاد دیجیتال با سرعت زیادی رشد کرد و ابعاد تازه‏ای از آن شناخته شد. به عنوان مثال با توسعه اقتصاد دیجیتال امکان مشارکت  اقتصادی سهم بیشتری از جمعیت کشورها فراهم می‏شد. به عنوان مثال زنان که بعضا به دلیل مسئولیت‏های خانوادگی از حضور در محیط کار امتناع می‏‏‏‏‏‏‏‏کنند، می‏‏‏‏‏‏‏‏توانند با استفاده از فرصت‏های موجود در فضای اقتصاد دیجیتال وارد بازار کار شوند.

یا افراد کم‏توان جسمی می‏‏‏‏‏‏‏‏توانند از محیط خانه به کار بپردازند. اما برای اینکه شرایط برای افزایش نرخ اشتغال افراد فراهم شود، در درجه اول باید امکان دسترسی مردم به اینترنت فراهم شود.

مجمع جهانی اقتصاد در گزارش اخیر خود نوشت: «یکی از اصلی‏ترین و مهم‏ترین بخشهای اقتصاد دیجیتال، دسترسی به اینترنت است. در واقع در تعریف اقتصاد دیجیتال عنوان می‏‏‏‏‏‏‏‏کنند که اقتصاد دیجیتال، اقتصادی است که بر فضای آنلاین استوار است. به همین دلیل است که دسترسی کشورها به اینترنت و دریافت اطلاعات و آموزش‏های لازم برای استفاده بهینه از این فضا می‏‏‏‏‏‏‏‏تواند عامل مهمی در رشد اقتصادی و توسعه صنعتی در آنها باشد. اما مطالعات انجام‏شده توسط سازمان‏های جهانی نشان می‏‏‏‏‏‏‏‏دهد شمار زیادی از جمعیت ساکن روی زمین به اینترنت دسترسی ندارند و به همین دلیل هم امکان بهره‏گیری از فرصت‏های اقتصاد دیجیتال برای آنها فراهم نیست.»
به گزارش مجمع جهانی اقتصاد تنها ۲۴ درصد از افراد آسیب‏پذیر اقتصادی در دنیا که شامل افرادی است که در طبقات پایین اقتصادی و اجتماعی قرار دارند، به اینترنت دسترسی دارند در حالی که بالغ بر ۷۴ درصد از افرادی که در دسته افراد غیرآسیب‏پذیر اقتصادی قرار گرفته‏اند می‏‏‏‏‏‏‏‏توانند بدون محدودیت از اینترنت و فرصت‏های اقتصادی آن برخوردار باشند. در واقع افراد آسیب‏پذیر اقتصادی که در سال‏های گذشته نمی‏‏‏‏توانستند وارد بازار کار شوند و از آموزش و تحصیلات و مهارت‏های لازم برای کسب درآمد برخوردار نبودند، در این روزها از بازار کار فاصله بیشتری گرفته‏اند. این افراد در دنیای دیجیتال نمی‏‏‏‏توانند کار کنند، از مهارت‏های مورد نیاز برای این دوره برخوردار نیستند و باید منتظر بیشتر شدن فاصله طبقاتی خود با دیگر افراد جامعه باشند. تفاوت در دسترسی به اینترنت فارغ از نحوه استفاده از آن هم در داخل کشورها و بین طبقات اقتصادی کشورها وجود دارد و هم در میان کشورهای مختلف مشاهده می‏‏‏‏‏‏‏‏شود. مثلا کشورهای صنعتی بیش از کشورهای در حال توسعه و کشورهای در حال توسعه بیش از کشورهای فقیر به اینترنت دسترسی دارند.
بهتر است پیش از بررسی ادامه گزارش، تعریفی از افراد آسیب‌‏پذیر اقتصادی ارایه شود. افراد آسیب‏پذیر اقتصادی، گروهی هستند که به دلیل سطح تحصیلات و یا زمینه مالی خانوادگی از شرایط باثبات اقتصادی برخوردار نیستند و بحران‏هایی مانند کرونا یا تحولات دیگر می‏‏‏‏‏‏‏‏تواند باعث شود تا توان تامین هزینه‏های‏ جاری خود را نداشته باشند و در تامین معاش با مشکل روبرو شوند. در مقابل این گروه، افرادی قرار دارند که ما از آنها به عنوان افراد غیر آسیب‏پذیر اقتصادی نام می‏‏‏‏‏‏‏‏بریم. این افراد یا از پشتوانه مالی قدرتمندی برخوردار هستند یا مهارت‏ها و توان خاصی دارند که باعث می‏‏‏‏‏‏‏‏شود تا در دوره‏های‏ سخت و بحرانی اقتصادی هم آسیبی به روند تامین معاش آنها وارد نشود. در واقع شرایط جامعه نمی‏‏‏‏تواند باعث آسیب دیدن اوضاع اقتصادی و مالی آنها شود و استاندارد زندگی‏شان را کاهش دهد.

افراد آسیب‏ پذیر اقتصادی کمتر به اینترنت دسترسی دارند
در سطح کلان هم عدم دسترسی به اینترنت معضلی جدی است و باعث می‏‏‏‏‏‏‏‏شود تا فاصله اقتصادی کشورهای در حال توسعه و کشورهای صنعتی بیشتر شود. مطالعات نشان می‏‏‏‏‏‏‏‏دهد ۴۶ درصد از افرادی که از نظر سطح آسیب‏پذیری اقتصادی در جهان در سطح متوسط قرار گرفته‏اند به اینترنت دسترسی دارند. این آمار بسیار نگران‏کننده است زیرا تایید می‏‏‏‏‏‏‏‏کند بالغ بر نیمی از جمعیتی که از نظر آسیب‏پذیری در سطح متوسط هستند و احتمال ورود آنها به گروه آسیب‏پذیر وجود دارد، از اینترنت بی‏بهره هستند و نمی‏‏‏‏توانند از فرصت‏های تازه‏ای که  این فضا در اختیارشان قرار می‏‏‏‏‏‏‏‏دهد برای افزایش میزان درآمد خود استفاده کنند. در کشورهای در حال توسعه ۴۲ درصد از افراد این طبقه به اینترنت دسترسی دارند در حالی که در کشورهای صنعتی ۸۴ درصد از این افراد به اینترنت دسترسی دارند و به همین دلیل شانس آنها برای ارتقای درآمد بیشتر است.
بر مبنای این گزارش دسترسی به اینترنت در کشورهای صنعتی و توسعه‏یافته بیش از کشورهای در حال توسعه است و به همین دلیل است که پیش‏بینی می‏‏‏‏‏‏‏‏شود در جریان چهارمین انقلاب صنعتی در دنیا فاصله اقتصادی این کشورها افزایش پیدا کند و نابرابری اقتصادی در دنیا بیشتر شود. گزارش‏های رسمی نشان می‏‏‏‏‏‏‏‏دهد در کشورهای صنعتی ۷۷ درصد از طبقات آسیب‏پذیر اقتصادی به اینترنت دسترسی دارند در حالی که تنها ۲۱ درصد از این قشر در کشورهای فقیر می‏‏‏‏‏‏‏‏توانند از اینترنت استفاده کنند. در کشورهای در حال توسعه تنها ۶۸ درصد از طبقات بالای اقتصادی و افرادی که در دسته افراد غیر آسیب‏پذیر اقتصادی قرار دارند به اینترنت دسترسی دارند در حالی که ۹۱ درصد از این افراد در کشورهای صنعتی از اینترنت استفاده می‏‏‏‏‏‏‏‏کنند. 

۳.۶ میلیارد نفر در دنیا به اینترنت دسترسی ندارند
کریستوفر وارمن، مدیر برنامه توسعه و اتحاد مجمع جهانی اقتصاد در این مورد می‏‏‏‏‏‏‏‏گوید: «همه ‏گیری کرونا بحران عدم دسترسی شمار زیادی از مردم دنیا با اینترنت را بیش از پیش نمایان کرد. طبق برآوردهای جهانی ۳.۶ میلیارد نفر در دنیا هستند که به اینترنت دسترسی ندارند یا هزینه استفاده از اینترنت برای آنها آنقدر زیاد است که از نظر اقتصادی تامین این هزینه برای آنها ممکن نیست. در نتیجه اقتصاد دیجیتال و حتی جامعه دیجیتال که در دوره کرونا تنها راه برقراری ارتباط بین مردم دنیا بود برای این گروه وجود نداشت.»
اما سوال این است که این جمعیت ۳.۶ میلیارد نفری از ساکنان زمین چه‏ کسانی هستند؟ مجمع جهانی اقتصاد در این مورد نوشت: «کشورهای فقیر دنیا و فقرایی که در تمامی کشورهای جهان زندگی می‏‏‏‏‏‏‏‏کنند بخش بزرگی از  جمعیتی را تشکیل می‏‏‏‏‏‏‏‏دهند که به اینترنت دسترسی ندارند و این محرومیت می‏‏‏‏‏‏‏‏تواند باعث تشدید فقر این افراد و افزایش فاصله طبقاتی آنها با دیگران باشد. از طرف دیگر در بسیاری از کشورهای در حال توسعه زنان از تحصیل و آموزش و حتی اشتغال محروم هستند، در نتیجه دومین گروهی که از این روند توسعه توان تامین معاش و گذر به سمت دنیای تکنولوژی جا مانده‏اند زنان هستند. در نهایت رنگین‏پوستانی که در کشورهای صنعتی زندگی می‏‏‏‏‏‏‏‏کنند که اغلب هم در میان طبقات پایین اقتصادی قرار دارند، کمترین برخورداری را از این فضای تازه کاری و اجتماعی دارند.»

تاثیرات منفی عدم دسترسی به اینترنت در دوره کرونا چشمگیر است
وارمن با اشاره به همه ‏گیری کرونا و تاثیراتی که روی نحوه کار و آموزش و حتی دریافت خدمات اجتماعی بر جای گذاشت نوشت: «در دوره کرونا شمار زیادی از مردم از طریق اینترنت کار می‏‏‏‏‏‏‏‏کردند و تمامی مدارس هم کلاس‏های خود را به صورت آنلاین برگزار کرده بودند. حتی دریافت خدمات بهداشتی و درمانی، مشارکت سیاسی در عرصه‏های‏ انتخاباتی و خرید مایحتاج زندگی هم به صورت آنلاین انجام می‏‏‏‏‏‏‏‏شد و افرادی که به اینترنت دسترسی نداشتند، از تمامی این خدمات محروم بودند.
هم اکنون در تمامی کشورها در مورد آسیب‏های واردشده به نسلی که در این سال همه‏گیری نتوانسته‏اند به مدرسه بروند و به صورت آنلاین درس خوانده‏اند یا اصلا امکان تحصیل نداشتند، صحبت می‏‏‏‏‏‏‏‏شود. تاثیری که می‏‏‏‏‏‏‏‏تواند روی آینده کشورها مشاهده شود زیرا این نسل آینده‏سازان جوامع هستند.  
اما راه حل این مشکل ساده است. ایجاد امکان دسترسی تمامی مردم به اینترنت از طریق ایجاد زیرساخت‏های لازم، روش‏های‏ تازه تامین مالی پروژه‏های‏ توسعه زیرساخت‏های آنلاین، ارایه مدل‏های‏ کسب و کاری تازه متناسب با شرایط تازه اقتصادی و در نهایت آموزش مهارت‏ها و توانمندی‏های‏ لازم برای اشتغال افراد در این دنیای تازه می‏‏‏‏‏‏‏‏تواند بخش زیادی از مشکلات را برطرف کند.(منبع:اتاق بازرگانی)