اقتصاد ایران و نسخه درمانگر خاویر میلی
داود صفی خانی - مسعود پزشکیان رییس جمهوری در دیدار مردادماه با اصحاب رسانه اعلام کرد: «چندین بار با برنامه و بودجه رفته‌ام صحبت کرده‌ام که بودجه‌ریزی را عملیاتی کنید، نمی‌توان با همین روشی که بودجه‌ریزی می‌کنیم بریم جلو،
رفتیم با کارشناسانشان صحبت کردیم، پرداخت‌ها را عملکردی کنید، اگر من کار کردم و کارم اثر داشت پول بده، اگر کار می‌کنم و اثر ندارد برای چی پول می‌دهید؟ تا دلت بخواد از این موسسات و نمی‌دانم از این بنیادها داریم، هیچ بروندادی ندارند و ما پول می‌دیم به اینها، خوب چرا باید پول بدهند؟ بعد از این طرف نمی‌توانیم معیشت مردم را تأمین کنیم. به یکی پول می‌دهیم که نباید بدهیم، بعد به آن یکی پولی نیست که بدهیم.»
البته اظهارات ایشان در رابطه با موضوع ناکارآمدی سیستم بودجه‌بندی، موضوع جدیدی نیست، پیشتر هم به نوعی دیگر محمود احمدی نژاد و حسن روحانی هم با نگاه انتقادی به آن پرداخته بودند. همین اظهارات مسعود پزشکیان و با دورنمای گذشته‌ای که گفته شد نشان دهنده این موضوع است که اساسا همچون رئیس جمهورهای پیشین طرح این مطالب ساختاری در موضوع بودجه بندی، موضوع جدیدی نیست و سطح مشکلات حل نشده را از آن سال‌ها تا به امروز را نشان می‌دهد. کما اینکه بعد از اظهارات پیشینیان، بودجه این نهادها و بنیادهای مورد اشاره مسعود پزشکیان نه تنها کاهش یا حذف نشده بلکه چندین برابر شده است و تعهدات دولت هم در قبال پرداخت‌ها هم به مراتب سنگین‌تر!
اما پرسش اینجاست که چرا باز دوباره این موضوع در فضای رسانه‌ای مطرح می‌شود؟ اصولا آیا اراده‌ای در ساختار دولت پزشکیان برای حذف بودجه نهادها و بنیادهای مورد اشاره هست؟ آیا در همین کوتاه مدت مسعود پزشکیان به وعده‌های ساختاری که پیشتر گفته بود هم توانست جامه عمل پوشانده و آنها را عملیاتی کند؟
در کنار این مورد، بار دیگر بایدموضوعات ساختاری که مسعود پزشکیان به مردم وعده عملیاتی کردن آنها را داده بود، مرور کرد و از ایشان هم می‌خواهیم تمرکز خود را هم معطوف به این موارد کند. در کنار وعده‌های جدیدی که می‌گوید:
1- اقتصاد باز: آنجائیکه ایشان در همان ایام گفتند: ما برای برطرف کردن مشکلات به همت و انسجام ملی و گشایش خارجی نیاز داریم. در رابطه با موضوع رشد اقتصادی و مسئله تحریم، هر زمانی که خواستیم توافق کنیم، نرخ تورم پایین آمد و نرخ رشد اقتصادی بالا رفت.
2- مبارزه با رانت: در این زمینه هم گفتند: اقتصاد ما نشان می‌دهد ۶۰۰ تا 1000هزارمیلیارد تومان رانت داده‌ایم. همه مردم نگران و ناراضی‌اند و اگر جلوی این وضعیت اقتصادی گرفته نشود، با مشکل زیادی مواجه خواهیم شد. ارز ۴۲۰۰تومانی رانت است و این ارز در اختیار هر کسی قرار بگیرد، باعث ایجاد رانت می‌شود.
3- اقتصاد رقابتی: یکی دیگر از گفتمان‌های ارائه‌شده ازسوی پزشکیان موضوع رقابتی شدن اقتصاد بود. او گفته بود مهم‌ترین مانع بازدارنده در برابر اقتصاد رقابتی قیمت‌گذاری دستوری است. به‌زعم او، اگر قرار باشد اقتصاد به‌صورت دستوری پیش رود، سرمایه‌گذار از سرمایه‌گذاری و تولیدکننده هم از تولید دست می‌کشد. پزشکیان گفته بود: مگر می‌شود وقتی قیمت نهایی یک محصول برای تولیدکننده ۱۰واحد تمام می‌شود، به او دستور بدهیم که با قیمت ۸واحد محصول خود را به فروش برساند.
4- رشد اقتصاد دیجیتال: مسعود پزشکیان همچنین وعده داد تا با اصلاح مقررات، رشد اقتصاد دیجیتال را در کشور رقم خواهد زد. او روز ۲۴ خرداد گفت: «ظرفیت رشد اقتصاد دیجیتال وجود دارد اما با فیلترینگ اینترنت بستر مهاجرت را فراهم کردیم و اجازه دادیم مغزها از داخل کشور بروند. باید مقررات را اصلاح کنیم تا وضعیت تغییر کند. در کل به جای تسهیل، آزار دادیم. اگر این کار را نمی‌کردیم و اجازه رشد می‌دادیم، وضعیت تغییر می‌کرد.»
«اگر سرمایه‌گذاری نکنیم و بخواهیم انرژی و تورم و اصلاح ساختاری انجام دهیم، مجبوریم با اعتراض خیابانی مواجه باشیم. سرمایه‌گذار خارجی می‌تواند جلوی فشار را بگیرد. اگر به دنبال حل مشکل هستیم، در مقررات و سرمایه‌گذاری و… باید نگاه خود را عوض کنیم.»
5- آزادسازی واردات خودرو: رییس جمهوری روز ۱۲ تیر گفت: «چرا نمی‌گذارید مردم خودشان خودرو به‌صورت آزاد وارد کنند؟ مردم خودشان دلار دارند. ما واردات خودرو را آزاد می‌کنیم و بازار باید قیمت‌ها را تنظیم کند. بازار خودش را تنظیم می‌کند، لازم نیست دولت دخالت کند.
6- مهار رفتار تورم‌زای دولت: ایشان روز ۲۸ خرداد، با بیان این که دولت عامل اصلی ایجاد تورم در کشور است، پنج رفتار تورم‌زای دولت را این گونه بر شمرد: «تدوین لایحه بودجه سنواتی با کسر بودجه،چاپ اسکناس، بزرگ شدن دولت،بنگاه‌داری بانک‌ها و نبود نظارت بر وام‌های کلان تامین مالی دولت از جیب بانک‌ها»
این برنامه‌ها در واقع محورهای اصلی وعده‌های مسعود پزشکیان در کارزار انتخاباتی بود از طرفی تاکید مداوم ایشان اجرای برنامه هفتم توسعه و محور قرار دادن آن در رئوس اصلی فعالیت‌های دولتش و تاکیدی که بر وفاق و دوری کردن از اختلاف‌ها می‌کرد، نشان دهنده این بود که او و مشاورانش انگار اشراف کاملی به روندهای عملیاتی دارند و به نوعی چشم اندازهایی که در وعده‌های انتخاباتی عنوان کردند به نحوه اجرا و عملیاتی کردن آن هم اندیشیده بوده‌اند.
اکنون سوال این است که تاکنون چه میزان از این وعده‌ها تبدیل به برنامه عملیاتی شده‌اند؟ رئیس جمهور چقدر توانسته همین موارد را که در دامنه اختیارات ایشان بوده عملیاتی کند تا در مرحله بعد برسیم به موضوع بودجه بندی؟
به طور کلی چشم‌انداز را معمولاً با اصطلاح سند بالادستی توصیف می‌کنند. این اصطلاحی است که خود مسعود پزشکیان هم بارها و بارها با عناوین مختلف بیان کرده است.
محمد رضا شعبانعلی در رابطه با الزامات ترسیم و اجرای چشم‌انداز می‌گوید: «وقتی می‌گوییم یک سند «بالادستی» است، منظورمان این است که قرار است از آن به شکل آبشاری (Cascading) در برنامه‌ریزی‌ها استفاده شود. یعنی اینکه:
- هدف سندهای لایه پایین‌تر باید بسترسازی برای تحقق سند بالادستی باشد
- هر تصمیمی‌که در کشور اتخاذ می‌شود، کاملاً همسو با سند بالادستی باشد
- سطح هدف برای شاخص‌های مختلف، بر اساس سند بالادستی و با تکیه بر آن تعیین شود
- معیار ارزیابی مفید یا غیرمفید بودن برنامه‌ها و اقدام‌ها، و نیز درست یا نادرست بودن تصمیم‌ها، سازنده یا مخرب بودن طرح‌ها و قراردادها و تفاهم‌نامه‌ها، باید سند بالادستی باشد
بر این اساس اگر چشم‌انداز نتواند ویژگی‌های بالا را داشته باشد، می‌توان آن را یک بیانیه‌ی سیاسی (Political Statement) دانست. از همان حرف‌های تشریفاتی که سیاستمداران در جلسات رسمی می‌گویند و تظاهرکنندگان در خیابان در تأییدش فریاد می‌کشند و همه هم می‌دانند که بعد از جلسه رسمی سیاستمدار یا فردای راهپیمایی، قرار است همه چیز مثل دیروز باشد.»
از قضا اینها اولویت‌های اصلی برنامه‌های عملیاتی مسعود پزشکیان در کارزار انتخاباتی بود که مرور شد. اکنون سوال این است که تاکنون چه میزان از این وعده‌ها تبدیل به برنامه عملیاتی شده‌اند؟ رئیس جمهور چقدر توانسته همین موارد را که در دامنه اختیارات ایشان بوده عملیاتی کند تا در مرحله بعد برسیم به موضوع بودجه بندی؟
برآورد ایشان از توان عملیاتی‌سازی این وعده‌های مهم در قامت ریاست جمهوری چگونه بوده است؟ در حال حاضر اظهارات ایشان در رابطه با موضوع ناکارآمدی بودجه‌ریزی موجب پرسش و ابهام شده و لذا به نظر می‌رسد طرح دوباره آن در فضای رسانه‌ای در ادامه کارکرد پیشینیان است.
اما اگر بخواهیم مقایسه‌ای روشن و دقیق‌تر داشته باشیم و توجه مسعود پزشکیان به عنوان رئیس جمهور و منتخب مردم را به آن جلب کنیم، باید مروری بر اقدامات خاویر میلی رئیس جمهور فعلی آرژانتین داشت.
اقدامات خاویر میلی که به ارّه برقی هم معروف است یک مدیوم و یک کلاس عملی جدیدی را در دنیای شعار زده کنونی ترسیم کرده است. اگرچه در متن حاضر هدف واکاوی نتایج اقدامات مثبت یا منفی او نیست، بلکه قصد داریم از یک الگوی عملیاتی شده در عصر حاضر بگوییم.
آنچه خاویر میلی با روی کارآمدن در مقام رئیس جمهور آرژانتین در دسامبر 2023 تا به امروز انجام داده حاوی نکات برجسته‌ای برای سیاستمداران کشور ما است.
خاویر میلی در همان ابتدا گفت: «فرصتی برای بحث‌های بی‌فایده وجود ندارد. کشورمان نیازمند اقدام فوری و قاطعانه‌ست. طبقه سیاسی حاکم، کشور را در آستانه بزرگترین بحران تاریخ خود قرار داده‌اند. ما خواهان این تصمیمات سخت نبودیم، اما متأسفانه آنها هیچ راهی برای ما باقی نگذاشتند.»
او در رسانه‌های اجتماعی اعلام کرد که با امضای فرمانی، بیش از نصف وزارتخانه‌های این کشور را تعطیل کرده است و به این ترتیب تعداد وزارتخانه‌ها را از 19 به 9 کاهش داد. همچنین بیش از 52 هزار شغل دولتی را حذف کرد.
آنچه خاویر میلی انجام داد اقدامات ساده‌ای بود که نیازی به ماه‌ها صرف وقت با کارشناسان و تشکیل کمیته‌ها و شوراها نداشت. او بلافاصله سراغ موضوعات ساده و ساختاری مشهود رفت و ثابت کرد که بازار و تجارت آزادِ حتی یک اقتصاد فروپاشیده را می‌توان به سرعت احیا کرد. او ثابت کرد که می‌شود با اعتماد به بازار کشور را درست کرد و در نتیجه تورم ماهی 25 درصد را تا ماه می به 1.5 رساند آن‌هم در کشوری که سقوط ارزش پولی ملی یک موضوع عادی بود!
او تمام این گام‌ها را با سازوکارهای ساده‌ای انجام داد. بدون اعمال کنترل قیمت بلکه با کاهش مالیات، تجارت آزاد، کاهش 20 درصدی حقوق کارکنان دولت، قلع و قمع کردن بوروکراسی‌های مخرب نهادهای دولتی و حذف آنها. بنا بر گزارش‌ها او از روز نخست کاری‌اش تقریبا روزی دو قانون اضافی را حذف کرد و اکنون اقتصاد آرژانتین با رشد 7.7 درصد پیش می‌رود.
اینها فقط شعار روی کاغذ نبود بلکه اقدامات عملیاتی و فوری بود که ثمره آن را هم اقتصاد و هم مردم آرژانتین با رفاه بیشتر لمس کرده‌اند.
هدف از طرح این مسایل تاکید بر این موضوع بود که رییس جمهوری ایران نیز باید با خروج از فضای کارزار انتخاباتی، در مسیری مشابه با اقدامات عملیاتی ساده و قاطع به سبک خاویر میلی قدم بگذارد. دردها، مشکلات و مسائل مختلف مثل آنچه گفتیم و گفتند و گفته‌اند، مختص دیروز و امروز نیست، این موضوعات بسیار مشخص و بارز هستند و نیاز اقدامات عملیاتی ساده و فوری دارند.
متن حاضر را باید با دو نقل قول خواندنی از خاویار میلی پایان داد که می‌گوید: «هر چیزی را که بتوانیم خصوصی کنیم، خصوصی خواهیم کرد. ما به دولت کارآفرین اعتقادی نداریم. در واقعیت، دولت نمی‌تواند هیچ کاری را به خوبی انجام دهد!»
و در نهایت نقل قولی دیگر از او که می‌گوید: « اگر چاپ پول فقر را از بین می‌برد؛ چاپ مدرک هم جهل را ریشه‌کن می‌کرد!» (منبع:عصرارتباط)
- ۰۴/۰۶/۲۲