افزایش مصرف و قاچاق بنزین نتیجه حذف کارت سوخت
آمدن کارت سوخت به کشور اگر چه شاید برای بسیاری از صاحبان خودرو از آنجا که با سهمیه بندی بنزین همراه بوده ناراحت کننده باشد، اما به واقع گامی‌بلند در توسعه یکی از مصادیق دولت الکترونیکی در ایران شمرده می‌شود که سالها معطل مانده بود.
طرح کارت‌های سوخت برای اولین بار با مدد فناوری‌های هوشمند توانست اطلاعات بسیاری از زمان و مکان سوخت‌گیری گرفته تا میزان سوخت‌گیری هر خودرو در ماه را با آماری مستند طبقه بندی کند و دست دولت را برای برنامه‌ریزی برای اقدامات بعدی به سرعت باز کند.
دولت به کمک کارت سوخت دیگر به راحتی می‌توانست مصرف کنندگان پرمصرف و کم مصرف را بشناسد و همچنین میزان سهمیه تعلق گرفته به هر خودرو را مشخص کرده و اختصاص دهد.
اما طی اقداماتی که در یک ماهه اخیر صورت گرفت به عقیده بسیاری از کارشناسان، دولت با حذف سهمیه 700تومانی و تک نرخی کردن بنزین عملا خودش را از یک بانک اطلاعاتی عظیم بی‌بهره کرد. چرا که دیگر با تک نرخی بودن بنزین مردم هم ترجیح می‌دهند از کارت‌های جایگاه‌ها استفاده کنند و خواسته یا ناخواسته کارت سوخت افراد دیگر از جیبشان خارج نمی‌شود.
×× تشدید قاچاق سوخت
با تک نرخی شدن بنزین و استفاده از کارت جایگاه، طبیعی است که دیگر مشخص نیست چه کسی در کجا و به چه میزان سوخت دریافت کرده است. به این ترتیب برخی معتقدند با این اقدام دست قاچاقچیان سوخت دوباره باز شده تا با محدودیت کمتری اقدام به سوخت‌گیری در جایگاه‌ها کنند و در نتیجه امکان و احتمال قاچاق سوخت هم افزایش قابل توجهی می‌یابد.
به اعتقاد کارشناسان به این ترتیب، قاچاقچی‌های سوخت می‌توانند با مراجعه به پمپ‌های بنزین و با استفاده از کارت‌های جایگاه سوخت‌گیری کنند و هیچ خطری هم از جانب ثبت شدن اطلاعاتشان در حافظه کارت سوخت خود نخواهند داشت چون دیگر سوخت‌گیری با کارت جایگاه، کاری عادی است که همه انجام می‌دهند و چندان جلب نظر نمی‌کند.
×× ضایع شدن حق کم‌مصرف‌ها
با وجود بیشتر شدن قیمت بنزین در این سالها باز هم دولت دارد برای بنزین یارانه پرداخت می‌کند. بنابراین مصرف بیشتر هر فرد در واقع به معنی کسب سهم بیشتر از یارانه است که این خود نوعی بی عدالتی محسوب می‌شود. این در حالیست که یکی از اهداف هدفمندی سوخت این بود که این بی‌عدالتی برطرف شود و البته تک‌نرخی شدن بنزین تبدیل به مانعی جدی برای رفع این بی‌عدالتی شده است.
کارت‌های سوخت با تمام فراز و نشیب‌هایشان اگر مثل قبل از تک نرخی شدن بنزین باقی می‌ماندند و با کمک بالا بردن نرخ بنزین آزاد جایگاه، نسبت به بنزین آزاد کارت سوخت، اندکی مدیریت می‌شدند به راحتی می‌توانستند مردم را ترغیب و مجبور کنند که از کارت سوخت شخصی خود استفاده کنند.
در نتیجه دولت می‌توانست آماری مستدل داشته باشد که بر اساس آن میزان مصرف هر فرد را بسنجد و بر همین اساس هم پرمصرف‌ها و کم‌مصرف‌ها را مشخص کند و نرخ بنزین را بر اساس میزان مصرف هر فرد محاسبه و دریافت کند. اما ظاهرا دولت برنامه‌ای برای استفاده از این بانک اطلاعاتی و کارت سوخت پس از تک‌نرخی شدن بنزین ندارد.
×× افزایش مصرف بنزین به خاطر تک نرخی شدن
بر اساس آمارها اگر سهمیه بندی انجام نمی‌شد مصرف بنزین حتی تا 120میلیون لیتر در روز افزایش می‌یافت. بسیاری از پیش‌بینی‌ها حاکی از این است که با تک نرخی شدن بنزین اثر روانی سهمیه بندی برداشته می‌شود و در نتیجه با افزایش قابل توجه مصرف مواجه خواهیم شد.
در هنگامی‌که بنزین به دو شکل 700 و 1000تومانی و با سهمیه عرضه می‌شد بسیاری از مردم سعی می‌کردند به گونه‌ای مصرف کنند که بنزین 700تومانی آنها در طول ماه پاسخگوی نیازشان باشد اما با تک نرخی شدن بنزین دیگر این محدودیت روانی برداشته شد و به همین دلیل به احتمال زیاد با افزایش مصرف بنزین مواجه خواهیم شد.
از آنجایی که قیمت تمام شده بنزین به اضافه هزینه حمل و نقل بر اساس فوب خلیج فارس لیتری حدود2000تومان برای دولت آب می‌خورد در واقع دولت می‌بایست روی این افزایش مصرف بنزین هزار تومانی هم به ازای هر لیتر 1000تومان یارانه بدهد. بنابراین در نهایت دولت با حذف بنزین 700تومانی نه تنها هزینه‌هایش را کاهش نداده بلکه هزینه‌هایی اضافی هم به او تحمیل می‌شود.
×× راهکار چیست؟
تاکنون بسیاری از فعالان حوزه آی‌تی و کارشناسان صنعت نفت راه‌حل‌های برای حل این معضل ارایه داده‌اند. از جمله برخی از دانشجویان بسیج دانشکده فنی دانشگاه تهران برای اصلاح قیمت حامل‌های انرژی، پیشنهاد کرده‌اند صرفا قیمت بنزین آزاد افزایش یابد تا ضمن کنترل مصرف و حرکت به سمت عدالت و شفافیت، کسری بودجه دولت نیز جبران شود.
در بخشی از این پیشنهاد آمده است: سامانه کارت سوخت یکی از زیر ساخت‌های مهم شفافیت اطلاعات در کشور است که با تلاش متخصصان حوزه فناوری اطلاعات و صرف هزینه‌های زیاد ایجاد شده است. ایجاد این سامانه در کشور باعث شد تا تهدید کشورهای غربی در زمینه تحریم بنزین بی اثر شود. به علاوه استفاده از این سامانه در شرایط کنونی، می‌تواند نقش مهمی‌در عرضه پایدار سوخت داشته باشد. با تک نرخی شدن بنزین و تداوم شرایط کنونی، این تهدید وجود دارد که سامانه کارت سوخت به تدریج حذف شود؛ زیرا در این حالت می‌توان بدون کارت سوخت با استفاده از کارت جایگاه دار با همان قیمت 1000 تومان سوخت گیری انجام داد. در شرایطی که کشور به ضرورت شفافیت اطلاعات بیش از پیش واقف شده و در جهت آن گام‌های موثری برداشته است، اقداماتی از این دست که منجر به حذف یک سامانه اطلاعاتی ارزشمند می‌شود، یک عقب گرد در حوزه شفافیت اطلاعات برای کشور به شمار می‌رود.
در نامه منتشره از سوی این دانشکده، پیشنهاداتی نیز برای اصلاح ضعف‌های این سامانه ارایه شده است.
در یکی از این موارد آمده است: "به شرط وجود اراده لازم، توانمندی موجود کشور در حوزه فناوری اطلاعات قادر به رفع نقاط ضعف سامانه کارت سوخت است. علاوه بر این امکان توسعه این سامانه و فعال سازی ظرفیت‌های بالقوه دیگر آن نظیر فراگیرسازی «سامانه پرداخت الکترونیکی بهای سوخت» نیز وجود دارد. اما با اقدام اخیر به جای اصلاح و توسعه سامانه کارت سوخت، عملا این سامانه حذف شد و دستاوردهای آن به تدریج از بین می‌رود."
به هر تقدیر به نظر می‌رسد با بی‌توجهی مسوولان به این قبیل پیشنهادات و تک نرخی شدن بنزین به نظر در حال حاضر بهترین کار این باشد که با اتکا به دستاوردهای فناورانه کشور در این عرصه، سقفی برای سهمیه بنزین هر خودرو بر مبنای مصرف اکثر خودروها مشخص شده، به همه خودروها کارت سوخت تعلق گیرد و قیمت بنزین جایگاه‌داران به نحوی افزایش یابد که سوخت گیری بدون کارت سوخت صرفه اقتصادی نداشته باشد.
پیشنهاداتی که باید دید آیا دولت به آنها عمل می‌کند و یا آنها را نادیده می‌گیرد.
آخرین خبر در خصوص سرنوشت کارت‌های سوخت به اظهارات رییس ستاد مدیریت حمل و نقل و سوخت کشور مربوط می‌شد که با تاکید بر اینکه برنامه‌ای برای حذف کارت‌های سوخت در کشور وجود ندارد، گفت: اطلاع ندارم در دولت در جهت استفاده از کارت‌های سوخت برنامه‌ای پیش بینی شده است یا خیر، اما بی تردید استفاده از کارت‌های سوخت ادامه خواهد داشت.(منبع:عصر ارتباط)
- ۹۴/۰۴/۰۳