امضای دیجیتال پزشکان؛ نکته‌ای انحرافی برای حذف دفترچه کاغذی!
درحالی استفاده از کارت هوشمند پزشک برای هویت‌سنجی توسط سازمان نظام پزشکی به سیاستگذاران وزارت بهداشت معرفی شده که می‌توان از روش‌های مطمئن‌تری برای هویت سنجی استفاده کرد.
روی کار آمدن دکتر نمکی به‌عنوان وزیر بهداشت در اسفند سال 1397را می‌توان نقطه عطفی در توجه وزارت بهداشت به توسعه دولت الکترونیک در حوزه سلامت دانست. دکتر نمکی در برنامه پیشنهادی خود به مجلس برای کسب رای اعتماد، از تدوین 27برنامه برای توسعه و استقرار نظام سلامت الکترونیک خبر داد که در بین آنها دو پروژه «نسخه الکترونیک» و «پرونده الکترونیک سلامت» به‌عنوان پروژه‌های کلان مطرح شدند.
هرچند افتتاح پرونده الکترونیک سلامت توسط دکتر نمکی در تیرماه سال 1398 در حضور رئیس‌جمهور گامی مثبت و روبه‌جلو ارزیابی می‌شد، اما شتابزدگی در افتتاح این پروژه بدون توجه به ایجاد زیرساخت‌های اساسی آن از جمله «نسخه‌نویسی و نسخه‌پیچی الکترونیک» باعث شد این پروژه به‌صورت کامل به اهداف خود دست نیابد. در ادامه برای تکمیل مسیر طی‌شده، اجرای پروژه نسخه‌نویسی الکترونیک با حذف دفترچه‌های کاغذی در دستور کار وزارت بهداشت قرار گرفت. در بهمن 1398 طاهر موهبتی، مدیرعامل سازمان بیمه سلامت از برنامه این سازمان برای حذف دفترچه‌های بیمه درمانی خبر داد و در خرداد 1399 مدیرکل روابط عمومی این سازمان از پیوستن بیش از 3هزار داروخانه و بیش از ۹ هزار مطب به پروژه نسخه‌نویسی الکترونیک رونمایی کرد.
*احراز هویت پزشک در نسخه‌نویسی الکترونیک
به گزارش فارس یکی از دغدغه‌های سیاستگذاران در اجرای نسخه‌نویسی الکترونیک از طریق حذف دفترچه، اطمینان از شیوه احراز هویت پزشک و بیمار است تا از این طریق جلوی سوءاستفاده‌های احتمالی (نظیر نسخه‌نویسی توسط فرد غیرپزشک یا سوءاستفاده از اعتبار بیمه‌ای بیمار توسط دیگران) گرفته شود. از لحاظ فنی روش‌های مختلفی برای احراز هویت پزشک وجود دارد که از جمله آنها می‌توان به احراز هویت پزشک با نام کاربری و رمز عبور اختصاصی، احراز هویت با کارت ملی هوشمند و دستگاه کارتخوان، احراز هویت بیومتریک از طریق اثر انگشت اشاره کرد.
برای هویت‌سنجی پزشک در نسخه‌نویسی الکترونیک، هیچکدام از روش‌های مرسوم فوق مورد استفاده قرار نگرفته است بلکه روشی متفاوت تحت عنوان «کارت هوشمند پزشک و امضای دیجیتال» توسط سازمان نظام پزشکی به سیاستگذاران معرفی شده است. در این روش برای هر پزشک یک کارت هوشمند با قابلیت امضای الکترونیک صادر می‌شود تا امکان تجویز الکترونیک نسخه فراهم گردد. این روش از چند منظر مورد نقد جدی است و روند پیاده‌سازی نسخه الکترونیک را کٌند (بلکه متوقف) ساخته است.
*ایرادات احراز هویت از طریق کارت هوشمند پزشک
با صدور کارت ملی هوشمند برای هر فرد ایرانی توسط سازمان ثبت احوال، ابزار الکترونیک واحد برای هویت‌سنجی افراد در مراکز و دستگاه‌های مختلف فراهم شده است. در چنین وضعیتی، صدور مجدد کارت هوشمند دیگری با عنوان «کارت هوشمند پزشک» یک دوباره‌کاری محسوب می‌شود که باعث تحمیل هزینه اضافی به پزشکان و دستگاه‌های کشور خواهد شد. از سوی دیگر فرایند صدور و تمدید این کارت‌ها فرایندی زمان‌بر است و با اینکه این مسؤولیت از سال 97 به سازمان نظام پزشکی سپرده شده است، این سازمان نتوانسته است برای 130هزار پزشک کارت هوشمند پزشکی صادر کند.
استفاده از کارت‌های هوشمند یا توکن برای هویت‌سنجی علاوه بر هزینه خود کارت یا توکن، هزینه جانبی دیگری نیز برای نصب «دستگاه کارتخوان یا توکن‌خوان» دارد. به عبارت دیگر به ازای تمامی مراکز ارائه خدمت (که تعداد آنها به بیش از 170هزار مرکز در کشور می‌رسد) بایستی حداقل یک دستگاه کارتخوان خریداری شود و سپس بستر تبادل داده بین این دستگاه‌های کارتخوان فراهم گردد که از لحاظ عملیاتی هزینه‌بر و زمان‌بر است و ضرورتی برای این کار وجود ندارد.
امروزه استفاده از کارت‌های هوشمند یا ابزارهای سخت‌افزاری مانند توکن برای هویت‌سنجی در جهان منسوخ شده است و اغلب شرکت‌ها و سازمان‌های بزرگ از طریق ابرازهای بیومتریک یا ابزارهای سخت‌افزاری موجود مانند تلفن همراه اقدام به هویت‌سنجی افراد می‌کنند.
ذکر این نکته ضروری است که در حال حاضر استفاده از کارت ملی هوشمند برای احراز هویت، به‌دلیل عدم صدور این کارت برای همه جمعیت تحت پوشش بیمه و همچنین نبود تجهیزات کارتخوان در مراکز درمانی، با دشواری‌های جدی همراه است. احراز هویت بیومتریک نیز علی‌رغم اطمینان بالا، برای سنین بسیار کم یا زیاد مناسب نیست؛ از سوی دیگر تجهیزات ثبت اطلاعات بیومتریک در مراکز درمانی وجود ندارد و تجهیز این مراکز نیز هزینه‌بر است.
*لزوم هویت‌سنجی پزشک از طریق تایید دوعاملی تلفن همراه
مشکلات روش‌های احراز هویت با کارت هوشمند و اطلاعات بیومتریک باعث شده است احراز هویت با تلفن همراه در اولویت بسیاری از مراکز و سازمان‌های کشور قرار گیرد. در این روش، احراز هویت از طریق ارسال کد عددی یا کد تصویری به تلفن همراه فرد از سوی مرکز هویت‌سنجی انجام می‌شود (شکل زیر).
از آنجا که بخش قابل توجهی از جمعیت کشور دارای تلفن همراه هستند و نحوه استفاده از این روش نیز آسان است، همچنین در این روش نیازی به خرید تجهیزات سخت‌افزاری اضافی برای مراکز و افراد وجود ندارد، استفاده از تلفن همراه و احراز هویت دوعاملی مورد استقبال دستگاه‌های مختلف کشور قرار گرفته است. اطمینان امنیتی بالای این روش باعث شده است مراکز و نهادهای مهم مانند بانک‌ها، سازمان هدفمندی یارانه‌ها، سازمان خصوصی‌سازی (سهام عدالت) و... از این روش استفاده کنند. بر این اساس، برای هویت‌سنجی پزشک نیز می‌توان از روش تایید دوعاملی از طریق تلفن همراه استفاده کرد.
*باز هم پای نظام پزشکی در میان است!
استفاده از کارت هوشمند پزشک برای هویت‌سنجی توسط سازمان نظام پزشکی به سیاستگذاران وزارت بهداشت معرفی شده است و انحصار صدور این کارت نیز در اختیار این سازمان صنفی قرار گرفته است. با توجه به توضیحات فوق، در یک نگاه خوش‌بینانه، این پیشنهاد به علت فقدان دانش فنی در زمینه روش‌های مدرن هویت‌سنجی توسط نظام پزشکی ارائه شده است. در یک نگاه بدبینانه، این پیشنهاد با هدف کسب منفعت مادی از طریق ایجاد شرکت‌های خصوصی توسط اعضای سازمان و دریافت هزینه از پزشکان با صدور کارت هوشمند انجام شده است. علاوه بر این، اخذ انحصار صدور کارت در سازمان نظام پزشکی و استفاده از آن به‌عنوان یک اهرم فشار علیه حاکمیت (به عنوان ابزار چانه‌زنی در موضوعات صنفی) می‌تواند از دلایل دیگر ارائه این پیشنهاد باشد.
سازمان نظام پزشکی قبلاً نشان داده است که علاقه چندانی به استفاده از روش‌های الکترونیک و هوشمند مانند نصب کارتخوان در مطب پزشکان ندارد! با این اوصاف پیش‌قدم شدن این سازمان در موضوع کارت هوشمند پزشکی کمی غیرعادی به نظر می‌رسد و تامل جدی سیاستگذاران حوزه سلامت را می‌طلبد. باید توجه کرد که پیشنهادات انحرافی با انگیزه‌های صنفی مانع اجرای پروژه‌های ملی نظیر نسخه الکترونیک نشود.