امنیت، اینترنت و شبکه ملی اطلاعات
شبکه‌ی جهانی وب را باید محیطی مملو از فرصت و درعین‌حال انباشته از تهدیدات امنیتی برای دولت‌ها در درجه‌ی اول و افراد و شرکت‌ها در مرحله‌ی بعدی دانست. از سوی دیگر شبکه‌ی ملی اطلاعات نیز می‌تواند به‌عنوان راه‌حلی امنیتی در کنار حضور شبکه‌ی جهانی وب موردتوجه قرار بگیرد.
فضای مجازی فضایی دو چهره است که یک چهره‌ی آن فرصت و چهره‌ی دیگر تهدید است. فرصت‌های این فضا وجود محیطی گسترده برای دریافت و انتقال اطلاعات سودمند، گسترش ارزش‌ها و هنجارهای ملی و اسلامی، ایجاد فضای ارتباطی با مسلمانان سراسر جهان و همچنین گسترش پیام ضد امپریالیستی انقلاب، استفاده از فضای موجود در حوزه اقتصاد ملی و مقاومتی و ایجاد توان سایبری و… است.[1]
با توجه به سلطه و کنترل فناورانه ایالات‌متحده و متحدان آن بر فضای مجازی در حوزه‌ی رایانه‌ای، چه در زمینه‌ی نرم‌افزاری و چه سخت‌افزاری، فضای جهانی مجازی علاوه بر فرصت‌های آن و تهدیداتی که برای بسیاری از کشورها به‌طورمعمول ایجاد می‌کند برای نظام‌هایی مانند جمهوری اسلامی ایران که در تقابل با نظم نوین جهانی قرار دارند واجد تهدیدات افزون‌تری است.
این مسئله نه تنها در مورد ایران صادق است بلکه بسیاری از کشورهای دیگری که سیاست‌هایشان در تقابل با سیاست‌های ایالات‌متحده قرار دارند یا به نوعی در نظم نوین جهانی سیاست همراهی را انتخاب نکرده‌اند، در این فهرست قرار می‌گیرند. کشورهایی مانند روسیه، چین، برزیل، کره شمالی هم مانند ایران وجود این تهدیدات سایبری را احساس کرده‌اند و ازاین‌رو هرکدام به‌نوعی درصدد برآمده‌اند تا فضای وب را از جهت تهدیدات امنیت ملی، ایمن‌تر سازند. درواقع در دوره‌ی کنونی، کشورهایی که سیاست‌های تقابل‌جویانه در برابر ایالات‌متحده و متحدان آن کشور دارند درگیر جنگ رسانه‌ای همه‌جانبه‌ای با این کشورها هستند که مهم‌ترین عرصه‌ی آن فضای مجازی است.
جنگ رسانه‌ای در مفهوم گسترده و تمام و کمال خود، گستره‌ی متنوعی از اقدامات جنگ روانی، تکنیک‌های نفوذ، تاکتیک‌های ارتباطی و رسانه‌ای را شامل می‌شود. مفهوم جنگ رسانه‌ای به لحاظ رسانه‌ای با چندین مفهوم نزدیکی معنایی دارد. درواقع با برداشتن «دانه‌ی مفهومی» جنگ رسانه‌ای، «خوشه‌ی مفهومی» آن برداشته می‌شود که شامل مفاهیمی مانند پروپاگاندا، دیپلماسی عمومی، جنگ نرم، قدرت نرم، قدرت رسانه‌ای، دیپلماسی فرهنگی، دیپلماسی رسانه‌ای، افکار عمومی، جنگ روانی، عملیات روانی، تهدید رسانه‌ای، قدرت رسانه‌ای و… است. اصطلاحاتی که معمولاً با تسامح به عنوان مفاهیم یا واژگانی هم‌معنا استفاده می‌شوند.[2]
از این‌رو کشورهای مذکور تلاش کرده‌اند تا از طریق روش‌های گوناگون به مقابله با این جنگ رسانه‌ای بپردازند. از مصادیق این جنگ در فضای وب افزایش ضریب امنیتی پایگاه‌ها، نظام‌های فیلتر پایگاه‌های پرخطر و فیلتر محتوا بوده است. از مسائلی که در سال‌های گذشته در این حوزه مطرح‌شده است، شبکه ملی اطلاعات در برابر شبکه جهانی وب است که امکان کنترل فضای محتوایی و امنیت سایبری را برای دولت‌هایی چون ایران یا چین یا …فراهم می‌آورد. ازاین‌رو در این گفتار و با توجه به این پیش‌زمینه، به بررسی تجربه‌ی شبکه جهانی وب، شبکه‌ی ملی اطلاعات و فرصت‌ها و تهدیدات هر یک از این دو شبکه از منظر مطالعات امنیت خواهیم پرداخت.
اینترنت و تاریخچه‌ی آن
شبکه جهانی اینترنت محصول نگرانی‌های امنیتی در خلال جنگ سرد بوده است. در خلال دوران بازدارندگی هسته‌ای یا پیش از آن با توجه به‌احتمال حمله‌ی همه‌جانبه‌ی اتحاد شوروی به متحدان اروپایی در قاره‌ی اروپا، از زمان ترومن لزوم ایجاد یک شبکه‌ی اطلاعات و کنترل مطرح بوده است. این امر در دوران کندی به شکل جدی‌تر با تشریح سناریوهای جنگ هسته‌ای مطرح شد و درنهایت به تشکیل این شبکه به شکلی محدود و با مصارف نظامی انجامید.[3]
همان‌طور که اشاره شد تاریخ اینترنت در سال‌های آغازین دهه 60 میلادی آغاز شد؛ در بحبوحه جنگ سرد، زمانی که آژانس پروژه‌های تحقیقاتی پیشرفته[1] در سال 1958 به‌وسیله وزارت دفاع آمریکا برای حمایت از پروژه‌های مرتبط با مسائل نظامی ایجاد شد. آژانس در آن سال‌ها شروع به تأمین بودجه‌ی پروژه‌ها و برنامه‌ها در دانشگاه‌ها و شرکت‌هایی شد که مرتبط با تولید شبکه‌ی رایانه‌ای برای دسترسی و به اشتراک‌گذاری داده‌ها و برنامه‌ها در میان رایانه‌هایی بودند که در مکان‌های مختلف جغرافیایی قرار داشتند. این پروژه برنامه‌ی جذابی به‌خصوص از منظر ایجاد کنترل ایمن بر اطلاعات در یک رویداد با دامنه‌ی گسترده در منازعات بین‌المللی بود.[4]
توسعه‌ی آرپا از اواخر دهه 1960 به‌عنوان تجربه تحقیقاتی نسبتاً محدودی به‌منظور ارائه راهبری بسته‌ای آغاز شد. آرپا بدواً از شیوه انتقال 8 بیتی استفاده می‌کرد و بنابراین تـنها مـی‌توانست بـه حداکثر 64 کامپیوتر متصل گردد. در اواسط دهه 1970، پروتکل نظارت بر انتقال پروتکل اینترنت، برای اسـتفاده در شـبکه آرپا تدوین شد. پیش‌ازاین آرپا از پروتکل ارتباطی موسوم به «پروتکل نظارت بر شبکه» اسـتفاده مـی‌کرد. با توسعه‌ی پروتکل اینترنت تعداد بیت در شبکه به 32 افزایش یافت. با استفاده از سـیستم 32 بـیتی، صـدها هزار کامپیوتر می‌توانست در محیط شبکه فعالیت نماید. اگرچه شبکه آرپا رسماً منحل گردید اما این نقش به‌عنوان کانال ارتباطی محققان و دانشمندان در ایـنترنت بـا پروتـکل نظارت بر انتقال/پروتکل اینترنت باقی ماند. در اوایل دهه 1980 بنیاد ملی عـلوم شـروع به توسعه‌ی یک‌رشته برنامه‌هایی در زمینه‌ی قابلیت‌های تـجهیزات سـوپرکامپیوتری قوی برای تحقیقات علمی در زمینه‌های هواشناسی، تـصویرسازی پزشـکی و فیزیک مولکولی کرد. در سال 1984 بنیاد ملی علوم طرحی را به‌منظور تخصیص بودجه‌ای بـرای اتـصال چندین مرکز تحقیقاتی سوپرکامپیوتری در سـراسر ایالات‌متحده بـا اسـتفاده از خـطوط ارتباطی اجاره‌ای شروع کرد. در نوامبر سال 1987 کمپانی شـبکه‌سازی مـریت P2 در میشیگان، موافقت‌نامه همکاری با بنیاد ملی علوم را به‌منظور گسترش شبکه‌ی سوپرکامپیوتری آغاز کـرد.[5]
در دهه 80 شبکه‌های آنلاین جدیدی با نام FidoNet ایجاد شدند که در ابتدا ارتباطات کمی با آرپا برقرار نموده بودند که درنهایت تبدیل به شبکهای برای اهداف عمومی اجتماعات دانشگاهی تحت عنوان NSFnet شدند. در دهه 90 NSFnet از مدیریت دولت به یک شرکت تحت نام‌های دامین تغییر یافت که این روند درنهایت اینترنت را تبدیل به شبکهای مردمی در جهت انجام کارهای روزمره افراد کرد و شکل کنونی شبکه‌ی جهانی وب را تشکیل داد.[6]
شبکه‌ی ملی اطلاعات
شبکه‌ی ملی متشکل از زیرساخت‌های ارتباطی، مراکز داده‌ی توسعه‌یافته‌ی داخلی دولتی و غیردولتی و همچنین زیرساخت‌های نرم‌افزاری است که در سراسر کشور گسترده شده است. این شبکه ظرفیت لازم برای «نگهداری و تبادل امن اطلاعات داخلی در کشور به‌منظور توسعه‌ی خدمات الکترونیکی» و «دسترسی به اینترنت» از طریق بستر ارتباطی باند پهن سراسری برای کاربران خانگی، کسب‌وکارها و دستگاه‌های اجرایی را فراهم می‌کند. [7]
این شبکه تجمیع کننده‌ی شبکه‌های اختصاصی، محلی و ملی در کشور است که از دو بخش اختصاصی و عمومی تشکیل می‌شود. بخش اختصاصی برای ارتباط و تبادل اطلاعات و خدمات دستگاه‌های اجرایی با یکدیگر و بخش عمومی برای ارائه خدمات به کاربران عمومی است و این دو بخش در نقاطی نظیر مراکز داده با یکدیگر اتصال دارند. طرح اولیه‌ی این شبکه در سال 1384 در وزارت ارتباطات و فناوری اطلاعات تحت عنوان «اینترنت ملی» و «شبکه ملی اینترنت» مطرح شد و مراحل مطالعاتی آن در دولت نهم انجام شد. پس‌ازآن در سال 1389 با عنوان «شبکه ملی اطلاعات» در قانون برنامه پنجم توسعه گنجانده شد و طبق قانون برنامه بنا بر آن بود که این شبکه تا پایان این برنامه، سال 1395، تکمیل شود. تا پایان دولت دهم ضمن اصلاحاتی در طراحی، مرحله آزمایشی و آزمونه آن انجام شد. در دولت یازدهم، پس از تعیین الزامات این شبکه توسط شورای عالی فضای مجازی، نسخه اولیه آن افتتاح شد که شامل مرکز تبادل ترافیک داده زیرساخت و کارساز نام دامنه‌ی ملی می‌شود و امکان تفکیک ترافیک داخلی و خارجی شبکه را فراهم می‌کند تا رشد تولید محتوای داخلی و استفاده بیشتر از ترافیک داخلی صورت پذیرد و هزینه‌های ترافیک کاهش پیدا کند و سرعت افزایش پیدا کند.[8]
مثال‌های فراوانی از شبکه ملی اطلاعات در دنیا موجود است. البته با کاربردها و تفاوت‌های ساختاری متفاوت. برای مثال شبکه‌ی باند وسیع[2] در استرالیا و طرح پهنای باند ملی ایالات‌متحده امریکا در مقیاس‌هایی وسیع، شبکه‌ی کوانگ‌میانگ[3] در کره‌ی شمالی و اینترنت 2[4] در آمریکا و میان برخی مراکز پژوهشی در مقیاس‌هایی محدودتر. البته شبکه‌ی کوانگ‌میانگ در کره‌ی شمالی به‌موازات شبکه‌ی اینترنت و به‌صورت مستقل از آن و با هدف محدودیت ارتباطات خارجی کاربران و تأمین نیازهای ارتباطی داخلی راه‌اندازی شده اما در استرالیا و ایالات‌متحده در جهت تقویت دسترسی کاربران به منابع اطلاعاتی شبکه جهانی اینترنت با سرعت بیشتر و کیفیت بالاتر.
کشور هند نوعی از شبکه‌ی ملی اطلاعات را با نام شبکه‌ی ملی دانش داراست. نام‌گذاری شبکه‌ی ملی دانش هند ازآن‌جهت است که جمع‌آوری اطلاعات منتج به دانش می‌شود. همچنین در کشور هند مانند ایران، سازمانی به نام سازمان فناوری اطلاعات در زیرمجموعه‌ی وزارت ارتباطات این کشور، مسئول شبکه‌ی ملی دانش است. در همسایگی ایران کشور کوچک کویت نیز از چنین شبکهای برخوردار است. در کشور برزیل شبکهای شبیه به شبکه‌ی ملی اطلاعات ایران با عنوان شبکه‌ی سلامت وجود دارد.[9]
کشور کره‌ی جنوبی که ازنظر آمادگی الکترونیک و پهنای باند رتبه نخست را در دنیا دارد و مقامات وقت وزارت ارتباطات بارها در مورد راه‌اندازی شبکه ملی اطلاعات، این کشور را مورد مثال قرار داده‌اند، 80 درصد پهنای باند آن داخلی است؛ یعنی شبکهای دارد که بی‌نیاز از ارتباطات خارجی، 80 درصد ارتباطات کره در آن داخل به گردش درمی‌آید.[9]
چین نیز یکی از کشورهایی است که در کنار استفاده از اینترنت سال‌هاست شبکه‌ی اینترنت ملی خود را راه‌اندازی کرده است. گفتنی است چین در برابر هجمه‌ی الکترونیکی آمریکا بیشترین مقاومت بین‌المللی را تاکنون از خود نشان داده به‌طوری‌که تاکنون بیشترین تعداد بازی‌های ملی رایانه‌ای، موتور جستجوی ملی، سرورهای ایمیل ملی و از همه مهم‌تر سیستم‌عاملی ملی را طراحی کرده است. همچنین برزیل و روسیه نیز به‌مانند کشورهای فوق به دنبال ایجاد و گسترش شبکه‌های ملی اطلاعات هستند.[9]
جمع‌بندی
با توجه به مطالب فوق، شبکه‌ی جهانی وب را باید محیطی مملو از فرصت و درعین‌حال انباشته از تهدیدات امنیتی برای دولت‌ها در درجه‌ی اول و افراد و شرکت‌ها در مرحله‌ی بعدی دانست. از سوی دیگر شبکه‌ی ملی اطلاعات نیز می‌تواند به‌عنوان راه‌حلی امنیتی در کنار حضور شبکه‌ی جهانی وب موردتوجه قرار بگیرد؛ به این جهت که با توجه به اولویت‌بندی‌های اداری، سیاسی و امنیتی، عرصه‌های مختلف در معرض شبکه‌ی جهانی و شبکه‌ی ملی اطلاعات قرار بگیرند.
همان‌طور که اشاره شد، با توجه به ماهیت تقابل آمیز سیاست خارجی جمهوری اسلامی ایران در برابر ایالات‌متحده آمریکا، ایجاد امنیت و کنترل فضای مجازی برای مقابله با هرگونه حمله‌ی سایبری و جمع‌آوری گسترده‌ی اطلاعات از طرق مختلف، ازجمله اولویت‌هایی است که در سیاست امنیتی نظام باید موردتوجه و پژوهش قرار بگیرد. البته این امر نباید مانع از کارکرد شبکه جهانی وب به‌عنوان محلی برای ارتباط و استفاده‌های مفید برای مصالح و منافع شود.
پی نوشت ها:
1-Advanced Research Project Agency. ARPA was renamed DARPA, the Defense Advanced Research Project
Agency, in 1972.
[2] NBN.
[3] Kwangmyong.
[4] Internet II.
TelegramWhatsAppFacebookTwitterGoogle+SMS
منابع و مآخذ:
[1] س. م. ع. شریعت زاده، “اندیشکده راهبردی تبیین”، اندیشکده راهبردی تبیین. [Online]. Available: http://tabyincenter.ir/15236/بررسی-تطبیقی-جایگاه-فضای-مجازی-در-سیاس/. [Accessed: 10-May-1396].
[2] س. م. ع. شریعت زاده، «اندیشکده راهبردی تبیین»، اندیشکده راهبردی تبیین، 12-Jun-2017. [Online]. Available: http://tabyincenter.ir/19539/جنگ-رسانه‌ای-و-چیستی-آن/. [Accessed: 10-May-1396].
[5] علی‌اصغر شیری، «آشنایی با شبکه بین المللی اینترنت»، مطالعات ملی کتابداری و سازمان‌دهی اطلاعات، vol. 19–20، no. 5، pp. 37–51، 1373، [Online]. Available:
http://www.noormags.ir/view/fa/articlepage/86863.
[7] «شبکه ملی اطلاعات چیست؟ آیا با برقراری شبکه ملی اطلاعات، اینترنت قطع خواهد شد؟ – Gerdab.IR | گرداب.» [Online]. Available:
http://www.gerdab.ir/fa/news/15357/%D8%B4%D8%A8%DA%A9%D9%87-%D9%85%D9%84%DB%8C-%D8%A7%D8%B7%D9%84%D8%A7%D8%B9%D8%A7%D8%AA-%DA%86%DB%8C%D8%B3%D8%AA-%D8%A2%DB%8C%D8%A7-%D8%A8%D8%A7-%D8%A8%D8%B1%D9%82%D8%B1%D8%A7%D8%B1%DB%8C-%D8%B4%D8%A8%DA%A9%D9%87-%D9%85%D9%84%DB%8C-%D8%A7%D8%B7%D9%84%D8%A7%D8%B9%D8%A7%D8%AA-%D8%A7%DB%8C%D9%86%D8%AA%D8%B1%D9%86%D8%AA-%D9%82%D8%B7%D8%B9-%D8%AE%D9%88%D8%A7%D9%87%D8%AF-%D8%B4%D8%AF. [Accessed: 24-Apr-1396].
[8] «مرکز پژوهش‌ها – زیرساخت‌های فناوری اطلاعات و ارتباطات (شبکه ملی اطلاعات) در تحویل توانمند محتوا در ایران و کشورهای نمونه.» [Online]. Available: http://rc.majlis.ir/fa/report/show/1008235. [Accessed: 24-Apr-1396].
[9] «خبرگزاری تسنیم – کدام کشورها و به چه دلایلی اینترنت ملی دارند؟»، خبرگزاری تسنیم. [Online]. Available:
http://www.tasnimnews.com/fa/news/1394/06/18/854523/%DA%A9%D8%AF%D8%A7%D9%85-%DA%A9%D8%B4%D9%88%D8%B1%D9%87%D8%A7-%D9%88-%D8%A8%D9%87-%DA%86%D9%87-%D8%AF%D9%84%D8%A7%DB%8C%D9%84%DB%8C-%D8%A7%DB%8C%D9%86%D8%AA%D8%B1%D9%86%D8%AA-%D9%85%D9%84%DB%8C-%D8%AF%D8%A7%D8%B1%D9%86%D8%AF. [Accessed: 24-Apr-1396].
[10] مطالعات امنیتی نوین. تهران: پژوهشکده مطالعات راهبردی، 1384، 368 ص، [Online]. Available: http://www.ketab.ir/modules.php?name=News&op=pirbook&bcode=1180778. [Accessed: 24-Apr-1396].
[3] J. Ryan، A History of the Internet and the Digital Future. Reaktion Books، 2013، 256 ص.
[4] R. Pastor-Satorras and A. Vespignani، Evolution and Structure of the Internet: A Statistical Physics Approach. Cambridge University Press، 2007، 287 ص.
[6] H. Henderson، Encyclopedia of Computer Science and Technology. Infobase Publishing، 2009، 593 ص.
[11] B. Buzan et al.، Security: A New Framework for Analysis. Lynne Rienner Publishers، 1998، 252 ص.
[12] B. Buzan and L. Hansen، The Evolution of International Security Studies. Cambridge University Press، 2009، 401 ص.
منبع: پایگاه تبیین