توافق‌نامه امنیت سایبری کوبا، روسیه و ایران
آسیه فروردین - چندین کشور هم‌پیمان، از جمله کوبا، به‌تازگی یک کنوانسیون امنیت سایبری را امضا کرده‌اند که با هدف «حفظ حاکمیت دیجیتال» طراحی شده، اما به باور منتقدان، می‌تواند راه را برای سانسور و کنترل دولتی در کشورهای اقتدارگرا هموار کند.
به گزارش عصر ارتباط سایت Cibercuba در گزارشی نوشت: 12 کشور، از جمله کوبا، روسیه، ایران، ونزوئلا، کره‌شمالی و نیکاراگوئه، به‌تازگی از تصویب یک کنوانسیون جدید سازمان ملل علیه جرایم سایبری حمایت کرده‌اند. این کشورها از این فرصت استفاده کرده‌اند تا خواستار حکمرانی دیجیتال مبتنی بر «حاکمیت ملی» شوند و خود را از «مداخله خارجی» دور نگه دارند.
در بیانیه مشترک اخیر که توسط نمایندگی‌های دیپلماتیک این کشورها در سازمان ملل منتشر شد، کشورهایی که به شفافیت اطلاعات یا آزادی دیجیتال شهرت ندارند، از تصویب این کنوانسیون بین‌المللی جدید با عنوان کنوانسیون مقابله با جرایم سایبری استقبال کرده‌اند.
این کنوانسیون به ابتکار روسیه، با هدایت الجزایر در مذاکرات، شکل گرفته و به گزارش روزنامه رسمی «گرانما» (ارگان خبری حزب کمونیست کوبا)، توسط این دولت‌ها، «توافق بی‌سابقه و جهانی» توصیف شده که هدف آن، مبارزه با استفاده مجرمانه از فضای سایبری است.
با این حال، در اولویت‌های مطرح‌شده توسط این کنوانسیون، نشانی از مبارزه با هکرها یا کلاهبرداری‌های اینترنتی دیده نمی‌شود. در مقابل، تمرکز اصلی بر مقابله با آنچه این کشورها، «مداخله دیجیتال خارجی» می‌نامند، قرار دارد.
دیدگاه مشترک هاوانا، مسکو و تهران بر حکمرانی سایبری، مبتنی بر احترام به حاکمیت ملی، مخالفت با کنترل شبکه‌ها از سوی «قدرت‌هایی با قواعد یک‌جانبه» و لزوم عدم سلطه بازیگران خصوصی، مانند شرکت‌های بزرگ فناوری، بر آنچه در اینترنت رخ می‌دهد، تأکید دارد.
در این سند، به طور ضمنی، استفاده از فناوری‌ها برای «اهداف مغایر با صلح»، مانند ترویج اعتراضات، فراهم‌کردن دسترسی رایگان به اینترنت از طریق شبکه‌های ماهواره‌ای یا حمایت از فعالان در کشورهای اقتدارگرا، مورد انتقاد قرار گرفته است.
اگرچه به صورت مستقیم اشاره نشده، اما پیام بیانیه، به‌طور آشکارا، علیه پروژه‌هایی مانند استارلینک است؛ پروژه‌هایی که در کشورهایی مانند اوکراین، ایران یا کوبا، دسترسی به اطلاعات فیلترنشده یا بدون سانسور را ممکن کرده‌اند.
این کنوانسیون که قرار است از سال ۲۰۲۵ در شهر هانوی برای امضا در دسترس کشورها قرار گیرد، چارچوب‌های جدیدی برای همکاری‌های قضایی در زمینه جرایم سایبری، از جمله تبادل ادله الکترونیکی پیشنهاد می‌دهد.
با این حال، کارشناسان هشدار می‌دهند این توافقات، بسته به قوانین داخلی کشورها، نه‌تنها برای مقابله با جرایم سایبری، بلکه می‌توانند برای مقابله با اعتراضات یا سانسور محتواهای منتقدانه، به بهانه حفظ امنیت سایبری نیز مورد سوءاستفاده قرار گیرد.
ایجاد یک «سازوکار دائمی امنیت فناوری اطلاعات و ارتباطات»، تحت نظارت سازمان ملل، به‌عنوان جایگزین گروه‌های کاری فعلی، از جمله پیشنهادهای بحث‌برانگیز این سند است. هدف این ابتکار، ایجاد چارچوب نهادی باثبات برای بررسی موضوعات امنیت سایبری از مسیر چندجانبه‌گرایی در مقابل تعبیری است که این کشورها «تحمیل فناوری از سوی شمال جهانی» می‌نامند.
دولت‌های روسیه، کوبا، ونزوئلا، ایران، کره‌شمالی، نیکاراگوئه، بلاروس، مصر، عراق، قرقیزستان، لائوس و بورکینافاسو، این بیانیه را امضا کرده‌اند. تمام این کشورها در دوره‌های مختلف، به محدودسازی دسترسی آزاد به اینترنت متهم شده‌اند.
یکی از دیپلمات‌های آمریکای لاتین که به‌طور ناشناس از او نقل‌قول شده، موضوع را این‌گونه خلاصه کرده است: «این کنوانسیون به ما اجازه می‌دهد تا از منظر حاکمیتی و چندجانبه، کنترل را دوباره به‌دست آوریم.» اما اینکه این «کنترل» دقیقاً چگونه اعمال خواهد شد، بستگی به شرایط سیاسی داخلی کشورهای امضاکننده این بیانیه دارد.
کوبا، سکوی دیجیتال مسکو برای نفوذ به آمریکای لاتین
در ژانویه، پایگاه مستقلYucaByte ، تحقیقی با عنوان «روسیه از کوبا، به‌عنوان پل استراتژیک برای گسترش نفوذ فناوری خود در آمریکای لاتین استفاده می‌کند»، منتشر کرد. این گزارش نشان می‌دهد چگونه کرملین از طریق اتحاد راهبردی با کوبا، حضور دیجیتال خود را در این منطقه، به‌طور قابل‌توجهی گسترش داده است.
طبق این گزارش، کوبا نه‌تنها دریافت‌کننده فناوری‌های روسی است، بلکه به‌عنوان کانال نفوذ به بازارهای دیگر قاره نیز عمل می‌کند. تمرکز این تحقیق بر ارائه پلتفرم «روسیه–کوبا» در نمایشگاه بین‌المللی هاوانا (FIHAV-2024) بوده است؛ پروژه‌ای که هدف آن، اجرای فناوری‌های دیجیتال در کوبا و سپس گسترش آنها به آمریکای لاتین است.
به گفته منابع گزارش YucaByte، این رویکرد، طیفی از حوزه‌ها، شامل راهکارهای امنیت سایبری، آموزش دیجیتال و ابزارهای فین‌تک، با یک مؤلفه ژئوپلیتیکی آشکار را شامل می‌شود.
مدیران شرکت نرم‌افزاری روسی GenIT که در گزارش به آن اشاره شده، معتقدند کوبا محیطی ایده‌آل برای این استراتژی است، زیرا از نظر سیاسی به مسکو نزدیک است، پیشینه همکاری دوجانبه دارد و به‌شدت، به راهکارهای فناوری اولیه نیازمند است. همچنین، تقاضای پایین برای نیروی انسانی متخصص و نیز تمایل دولت کوبا برای همکاری در چارچوب‌هایی که خارج از محدودیت‌های غربی است، اجرای این مدل را آسان‌تر کرده است.
این همکاری تنها به حوزه‌های تجاری یا دانشگاهی محدود نمی‌شود. وزارت ارتباطات کوبا، پیشنهاد ایجاد «مرکز ملی امنیت سایبری» با حمایت روسیه ارائه کرده و خواهان پیوستن مؤسساتی مانند دانشگاه CUJAE و دانشگاه علوم انفورماتیک (UCI) به شبکه‌های توسعه هوش مصنوعی تحت حمایت گروه BRICS+ شده است. این پیوند فناورانه مستحکم، نقش کوبا را به‌عنوان مهره کلیدی در معماری دیجیتال کرملین در منطقه آمریکای لاتین تقویت می‌کند.
این گزارش همچنین هشدار می‌دهد مدل پیشنهادی روسیه می‌تواند برای کوبا، وابستگی‌های دیجیتال جدید ایجاد کند و این سؤال را مطرح می‌سازد که کوبا، چگونه می‌تواند از ابزارهای پیشرفته برای نظارت، ذخیره‌سازی داده‌ها و سانسور استفاده کند.
در حالی که این اقدامات، به‌عنوان گام‌هایی برای مدرن‌سازی ارائه می‌شوند، بسیاری از فناوری‌های مطرح‌شده، پتانسیل تقویت کنترل دولتی بر اطلاعات و فعالیت‌های مدنی آنلاین را دارند.
در نهایت، تحلیل YucaByte، این مرحله جدید همکاری را به سوابق تاریخی چون پایگاه جاسوسی شوروی در منطقه «لوردِس» مرتبط و یادآوری می‌کند که نفوذ روسیه در حوزه امنیت سایبری، موضوع تازه‌ای نیست. آنچه تازگی دارد، بُعد دیجیتال کنترل و نقش کوباست که تحت فشار بحران و تحریم، بار دیگر به سکوی راهبردی برای منافع ژئوپلیتیکی مسکو، تبدیل شده است.
پرسش‌های متداول درباره توافق‌نامه امنیت سایبری
هدف اصلی توافق‌نامه امنیت سایبری که کوبا و دیگر کشورها امضا کرده‌اند، چیست؟
هدف این توافق، مقابله با استفاده مجرمانه از فضای سایبری اعلام شده، اما در عمل بر حکمرانی دیجیتال با احترام به حاکمیت ملی و مخالفت با «مداخله دیجیتال خارجی» تمرکز دارد.
این توافق‌نامه چه تأثیری بر آزادی بیان و دسترسی به اینترنت در کوبا دارد؟
چنین توافق‌نامه‌ای می‌تواند به دولت کوبا امکان دهد به بهانه امنیت سایبری، با سرکوب مخالفان یا سانسور محتواهای منتقدانه، آزادی بیان و دسترسی آزاد به اینترنت را بیش از پیش، محدود کند.
کدام کشورها، به‌جز کوبا این توافق‌نامه را امضا کرده‌اند؟
روسیه، ایران، ونزوئلا، کره‌شمالی، نیکاراگوئه و چند کشور دیگر که ادعا می‌شود همگی سابقه محدودسازی آزادی دیجیتال را دارند، این توافق‌نامه را امضا کرده‌اند.