ایجاد 100 هزار شغل ICT به کجا رسید؟
نادر نینوایی - مردادماه سال 93 بود که محمود واعظی، وزیر ارتباطات دولت یازدهم قول داد تا پایان آن سال 30هزار فرصت شغلی در کشور توسط وزارت ارتباطات ایجاد شود.
اگرچه این ادعای وزیر برای بسیاری از آگاهان و صاحب‌نظران حوزه آی‌تی کشور با توجه به وضعیت بازار تقریبا ناممکن می‌نمود، اما وزیر در همین مقطع پا را از این هم فراتر گذاشت و متعهد شد این وزارتخانه در سال 94 هم 100 هزار فرصت شغلی برای جذب افراد تحصیل‌کرده کارشناسی، کارشناس ارشد و دکترا را ایجاد کند.
البته وزارت ارتباطات، خود اعلام کرد موفق شده در سال گذشته 30هزار شغل مبتنی بر ICT ایجاد کند، و امسال هم 100 هزار شغل جدید در دستور کار است. موضوع ایجاد شغل یکی از چالش‌های مهم دولت فعلی محسوب می‌شود که از آن به‌عنوان یک سونامی بحران در آینده نیز یاد می‌کنند. با این وجود پرسش مهم این است که آیا به‌راستی و با توجه به مشکلات موجود این امکان و توان وجود دارد که 100هزار شغل مرتبط با آیسیتی برای افرادی که تحصیلات عالی دارند به همین سادگی و در عرض یک سال ایجاد کرد؟
به همین بهانه و برای بررسی این موضوع تصمیم گرفتیم مروری بر ظرفیت‌ها و چالش‌های ICT کشور داشته باشیم تا ببینیم به‌واقع اشتغال در حوزهICT در کشور با چه وضعیتی روبه‌رو است و چند و چون آن چگونه است.
وضعیت اشتغال در ایران
طبق پیش‌بینی‌های صندوق بین‌المللی پول که درمورد وضعیت آینده اشتغال تا سال 2018 در ایران صورت گرفته نرخ بیکاری در کشور همواره تا این سال روند صعودی داشته و هرسال نسبت به سال قبل بر جمعیت بیکاران و نرخ بیکاری کشور افزوده خواهد شد.
رییس مرکز آمار ایران هم در خصوص وضعیت بیکاری در ایران گفته است که از نظر نرخ بیکاری در منطقه بحران‌زا قرار گرفته‌ایم.
وزیر کار کشور و مسوولان دیگر نیز بارها تاکید کرده‌اند که هر پنج دقیقه یک نفر به جمع بیکاران کشور اضافه می‌شوند و از این دست آمار زیاد است.
البته به این نکته باید توجه کرد که شاخص ایجاد یک فرصت شغلی صنعتی در کشور بنا بر آمارهای منتشرشده از سوی وزارت صنعت معدن و تجارت در سال 90 بالغ بر 143 میلیون تومان هزینه دربر دارد که با توجه به نرخ بالای تورم و رکود در این چهار ساله باید گفت این رقم برای ایجاد شغل در حوزه صنعت بیشتر هم شده است. در نتیجه طبیعی به‌نظر می‌رسد که دولت برای ایجاد اشتغال ترجیح دهد بیشتر به حوزه خدمات کشور توجه کند.
در حوزه خدمات هم با توجه به اینکه ICT در سند چشم‌انداز مورد توجه ویژه قرار گرفته و به تایید بسیاری از صاحب‌نظران توسعه کشور در گرو توسعه آن است، طبیعی است که برنامه دولت برای ایجاد اشتغال بیشتر متوجه این بخش باشد.
در این میان اما 578 برابر بودن میزان واردات صنعت آی‌تی کشور نسبت به صادرات آن در آخرین آمارها گویای وضعیت نامناسب این صنعت است که البته این وضعیت ایجاد اشتغال در آن را هم با مشکلات و سختی‌های مضاعفی روبه‌رو می‌کند.
تطابق نداشتن وعده‌های وزیر با وضعیت موجود
در خصوص این 130 هزار شغلی که وزیر ارتباطات به فارغ‌التحصیلان دانشگاه‌ها وعده آن را داده است باید گفت که عملا ایجاد این تعداد شغل به دور از واقعیت‌های بازار است.
در توضیح دلیل آن نیز باید گفت که ما در کشور بیش از 212 هزار فارغ‌التحصیل رشته‌های مرتبط با ICT داریم که از این تعداد عده‌ای از آنها هم سال‌ها است جذب بازار کار شده‌اند؛ یعنی از آنجایی که طبق آمار اعلام‌شده در سال 90 حدود 100 هزار نفر در حوزه‌های IT و CT فقط در بخش خصوصی مشغول به کارند و بیش از 23 هزار نفر هم در بخش دولتی آی‌تی مشغول فعالیت هستند، پس در صورت تحقق هر دو وعده 100 و 30 هزار نفری وزیر، بیکاری در میان فارغ‌التحصیلان این حوزه باید به کمتر از صفر برسد و در واقع تعداد فارغ‌التحصیلان این رشته برای تامین کارکنان این حوزه کم باشد و کفاف آن را هم ندهد.
در نتیجه در صورت محقق شدن وعده وزیر، سال آینده، کشور در حوزه آی‌تی باید به فکر وارد کردن نیروی انسانی خارجی یا تربیت نیروهای آموزش‌دیده لازم باشد. علاوه بر اینکه تمام مهندسان کامپیوتر و آی‌تی کشور هم نباید هیچ دغدغه‌ای برای استخدام‌شان داشته باشند. آنچه به‌هیچ‌وجه با واقعیت موجود و تعداد بالای بیکاران فارغ‌التحصیل‌های حوزه آیسیتی در کشور مطابق نیست.
اینترنت یکی از سودآورترین بخش‌ها
اما سهم اینترنت در رشد اقتصادی کشورها طی پنج سال اخیر حدود 23 درصد بوده است که البته از این میزان، کشورهای پیشرفته 21 درصد آن را نصیب خود کرده‌اند و طبیعی است که ما هم به‌عنوان یک کشور رو به توسعه برای ایجاد اشتغال در صنعت آی‌تی چاره‌ای به‌جز حرکت به سوی توسعه اینترنت در پیش رو نداریم.
اما درحالی‌که اینترنت یکی از سودآورترین بخش‌های فعالیت در صنعت آی‌تی است، ضریب نفوذ اینترنت در کشور تنها 53 درصد است و در واقع حدود نیمی از مردم کشور به آن دسترسی ندارند. در برخی مناطق حاشیه‌ای و دورافتاده‌تر کشور این اوضاع به‌مراتب نگران‌کننده‌تر است. برای مثال، ضریب نفوذ اینترنت در استان خراسان شمالی حدود 29 درصد اعلام شده است که مشخص می‌کند نزدیک به 70 درصد مردم این منطقه به اینترنت دسترسی ندارند.
فارغ از نگرانی‌های مربوط به شکاف‌های دیجیتال داخلی، باید گفت باتوجه به دسترسی نداشتن بخش زیادی از مردم کشور (به‌خصوص در مناطق دورافتاده و استان‌های محروم) به اینترنت، حتی در صورت تحقق ایجاد 100هزار شغل در کشور، این مشاغل بیشتر در شهرهای بزرگی مانند تهران به وجود می‌آیند و در عمل تاثیر زیادی به حال شهرستانی‌ها نخواهند داشت. پس در صورت ایجاد مشاغل جدید ICT بدون توجه به ضریب نفوذ اینترنت در کشور، فرصت‌ها به شکل ناعادلانه‌تری توزیع می‌شوند و در نتیجه بسیاری از ساکنان مناطق محروم باردیگر مجبور می‌شوند برای اشتغال این بار در حوزه آی‌تی راهی کلانشهرهای کشور شوند.
جمع‌بندی
توسعه آی‌تی از هر لحاظ مزایای زیادی در زمینه توسعه کشور و ایجاد فرصت‌های شغلی در پی دارد. از طرفی آی‌تی به‌دلیل ابداع شیوه‌های جدید برای کسب درآمد و از طرفی دیگر نو‌آورپذیر بودن می‌تواند در ایجاد مشاغل جدید بسیار مفیده فایده واقع شود. به علاوه همان‌طور که بسیاری از کارشناسان این حوزه مطرح می‌کنند، از آنجایی که در مشاغل جدید، کشش تقاضا برای استفاده از فناوری‌های نوین ارتباطی و اطلاعاتی بالا است، هنوز در دنیا و البته کشور مشاغل این حوزه به حد اشباع نرسیده‌اند.
از این‌رو با توجه به آنکه در زمینه اقتصاد همان‌طور که مقام معظم رهبری هم متذکر شده‌اند، تکیه بر پیشرفت علمی و شرکت‌های دانش‌بنیان، قطعا از فروش نفت و خام‌فروشی‌ها بسیار پرسودتر خواهد بود، طبیعی است اگر تولید مشاغل با واقعیت‌های موجود و ظرفیت‌های کشور سازگار باشد مفید بوده و می‌تواند موجب بهبود اوضاع اقتصادی کشور شود.
البته با توجه به گذشت بیش از نیمی از سال، حداقل تا کنون باید 50هزار شغل جدید در حوزه ICT کشورمان مطابق وعده‌ها، ایجاد می‌شد که هنوز اطلاعات شفافی در این خصوص از سوی مسوولان مربوطه منتشر نشده است.
به‌طور خلاصه اگر سطح وعده‌ها با واقعیت‌ها همسو نبوده و منتج به نتیجه نشود نه‌تنها مفید نیست، بلکه موجب ایجاد بی‌اعتمادی نیز می‌شود. به هر حال باید تا پایان سال منتظر ماند و دید بعد از آن 30هزار شغل سال گذشته، 100هزار شغل جدید مشخصا در کدام بخش‌های ICT ایجاد خواهد شد.