اینترنت در ایران ; رشد سریع، کیفیت پایین
امید حاتمى - هنگامى که بلندگو براى نخستین بار وارد ایران شد، مردم به چشم یک جارچى و هوارکش غریبه به آن نگاه کردند و براى آنان چون غریبه اى ضاله بود که باید آن را طرد مى کردند و کسى هم دست به سوى این میهمان ناخوانده دراز نمى کرد. شاید بلندگو یک تابوى اهریمنى شده بود. اما روزها پس از هم گذشت تا همگان فهمیدند، بلندگو چیز بدى نیست؛ بلکه وسیله اى براى نخراشیدن گلو است. از این قسم داستانها بسیار است، اتومبیل، هواپیما، عینک، رادیو، روزنامه، تلویزیون، سینما و... همگى آرام آرام جاى خود را در زندگى مردم باز کردند. اما ما همواره با یک دیرکرد زمانى متقاعد به بهره ورى از آن شدیم و از این جهت دچار خسارت وهم موجب عقب ماندن از قافله شدیم ... این داستان اما اکنون هم ادامه دارد. اینترنت تازه ترین دستاورد بشرى و آخرین عضو خانواده بزرگ تکنولوژى، اینک تأثیرات خود را بر همه شؤون زندگى جوامع انسانى آشکار کرده است و مى رود تا این پدیده و البته همه گیر، پختگى ها و کارآیى هاى بیشترى را در راه داشته باشد.
***
تا به حال ابداعات تکنولوژیک عموماً به عنوان مسائلى براى رفع نیازهاى قبلاً شناخته شده تولید شدند و سپس به وسیله اى تبدیل گشتند که بسیار فراتر از هدف اولیه مخترعان بود. «الکساندر گراهام بل» بر این باور بود که تلفن براى ارتباطات در تجارت مفید خواهد بود اما براى مصارف خانگى مورد پذیرش قرار نخواهد گرفت تا چه رسد به تحمیل شدن آن به مردم در حال قدم زدن در خیابان. بر این روال، هنرى فورد فکر مى کرد که اتومبیل امکان حمل و نقل ارزانقیمت، قابل اعتماد و انفرادى را مى دهد، اما تصورش را هم نمى کرد که اتومبیل این چنین مراکز شهرها را تخریب کند. تلویزیون، سینما، ویدئو و... هم همینطور. شبکه جهانى اطلاعات Net اما امرى متفاوت است. هدف اصلى وب www world wide web) ) به وجود آوردن ارتباط بین دانشمندان بود، اما اکنون این مسأله تبدیل به موضوعى جانبى شده است. اینترنت، شبکه، وب و... براى انسان امروز، بیش از آن حدى غول آسا و متغیر است که هر کاربرد تازه آن امرى غافلگیر کننده است.
مى گویند با روش نوین پیوند دادن و دسترسى به اطلاعات، اینترنت عصر نوینى از رونق اقتصادى به دنبال خواهد آورد؛ به ایجاد موتورهاى جست وجوگر هوشمندى منتهى خواهد شد که درست همان اطلاعاتى را که مى خواهیم در اختیارمان خواهند گذاشت، مشکلات آموزش عمومى را حل خواهند کرد، وجوه جدیدى از معنا به زندگى هایمان خواهند افزود. اکنون ما مى توانیم از آخرین وقایع در جهان خبردار شویم، خرید کنیم، به پژوهش بپردازیم، با خانواده، دوستان و همکاران ارتباط برقرار کنیم، افراد جدید را ملاقات کنیم، بازى کنیم، از راه دور روباتها را کنترل کنیم وهمه اینها را بدون ترک اتاق هایمان انجام دهیم.
***
اینترنت، این فرزند ناخلف، در ایران هر روز فراگیرتر مى شود، در حالى که ۲۰سال طول کشید تا رادیو به ایران بیاید، ۳۰سال طول کشید تا سینما در ایران ساخته شود و یا ۱۳سال پس از تولید تلویزیون ایرانیان نیز این جعبه جادویى را به خانه هاى خود بردند، اینترنت پس به فاصله بسیار اندکى از عمومى شدن، به ایران آمد. به طورى که اکنون ضریب نفوذ اینترنت در ایران از متوسط آسیا بالاتر رفته و در خاورمیانه نیز به مقام اول دست یافته است. با این حال، ایران براى رسیدن به جایگاه مناسب در دسترسى به اینترنت، هنوز باید گامهاى بلندى بردارد. شمار کاربران اینترنت در ایران در سال۱۹۹۴ از ۲۵۰نفر فراتر نمى رفت اما اکنون بیش از ۲/۵میلیون ایرانى به صورت دائم و ۳/۵میلیون نفر به صورت کاربر غیردائم از اینترنت استفاده مى کنند. به این ترتیب ضریب نفوذ اینترنت از صفر در سال۱۹۹۴ به ۵/۳ در سال ۲۰۰۳ افزایش یافته است.
براساس برآوردها پیش بینى مى شود که شمار کاربران اینترنت در سال۲۰۰۴ به ۵میلیون و ۶۰۰هزار نفر و در سال۲۰۰۵ به ۱۵میلیون نفر و در سال ۲۰۰۷ به ۳۵ میلیون نفر افزایش یابد. با این حال در سالهاى گذشته آمار و ارقام متعدد، متفاوت و در برخى موارد سؤال برانگیزى از سوى مقامات رسمى و غیررسمى و نهادهاى بین المللى درباره کاربران اینترنت در ایران ارائه شده است. مرکز آمار اینترنت جهان (Internet World States) در فوریه۲۰۰۵ (اواخر سال۸۳) تعداد کاربران اینترنت در ایران را حدود چهارمیلیون و ۸۰۰هزار نفر و با ضریب نفوذ هفت درصد اعلام کرد. دفتر توسعه انسانى سازمان ملل نیز در شهریور امسال آمارى را نزدیک به آمار ارائه شده توسط مرکز آمار اینترنت جهان گزارش کرد. در گزارش توسعه انسانى سازمان ملل، تعداد کاربران اینترنت در ایران تا نیمه اول سال۸۴ به ازاى هر یک هزار نفر، ۷۲نفر (ضریب نفوذ ۲/۷درصد) اعلام شد که با در نظر گرفتن جمعیت ۷۰میلیونى ایران، جمعیت کاربران ایرانى حدود پنج میلیون نفر برآورد مى شود.
این در حالى است که وزیر سابق ارتباطات و فناورى اطلاعات در خردادماه ۱۳۸۳ تعداد کاربران اینترنت در ایران را پنج میلیون نفر، در دى ماه،۸۳ شش میلیون نفر، در اردیبهشت سال،۸۴ شش میلیون و ۷۵۰هزار نفر و در مرداد،۸۴ بیش از هفت میلیون و ۵۰۰هزار نفر اعلام کرده است. توجه و دقت بیشتر به آمار ارائه شده توسط وزیر پیشین ارتباطات این سؤال را در ذهن هر خواننده اى ایجاد مى کند که چگونه طى چند ماه میلیونها کاربر به جمع کاربران ایرانى اضافه شده است؟
در این فاصله زمانى نیز آمار متفاوت دیگرى توسط برخى از مقامهاى رسمى کشور ایران ارائه شد.
مدیر امور ارتباطات شرکت مخابرات در سال۸۱ تعداد کاربران اینترنت در این سال را یک میلیون و ۷۰۰ هزار نفر اعلام کرد در حالى که مدیر روابط عمومى وزارت ارتباطات، تعداد کاربران اینترنت در این سال را سه میلیون و ۲۰۰هزار نفر عنوان کرده بود. برخى مسؤولان وزارت ارتباطات نیز تعداد کاربران اینترنت در سال۸۲ را حدود پنج میلیون نفر اعلام کرده بودند در حالى که نهادهاى بین المللى تعداد کاربران در این سال را حدود سه میلیون نفر گزارش کردند.
ادعاى بحث برانگیزى که توسط برخى از مسؤولان و نهادهاى داخلى درباره تعداد کاربران اینترنت تا سال۸۳ مطرح شد نیز مهر تأییدى بر آشفتگى آمار و ارقام این شاخص در کشور است.
مدیر امور ارتباطات شرکت مخابرات ایران در سال۸۱ پیش بینى کرده بود، تا پایان سال۸۳ تعداد کاربران اینترنت در کشور به ۱۵میلیون نفر برسد. سازمان ملى جوانان و یکى از مشاوران وزیر سابق ارتباطات نیز با تکرار این ادعا در اوایل سال۸۳ بحث شگفتى آورى را رقم زدند در حالى که آمار ارائه شده در ماههاى بعد، تحقق چنین ادعایى را کاملاً رد کرد.
وزیر ارتباطات و فناورى اطلاعات در پایان سال ۸۳ تعداد کاربران اینترنت در ایران را حدود شش میلیون نفر اعلام کرد و گفت: تا پایان برنامه چهارم توسعه کشور (سال ۱۳۸۸) تعداد کاربران به ۱۵ میلیون نفر مى رسد. این درحالى است که معاون دفتر تحقیق و توسعه شرکت فناورى اطلاعات (ارتباطات داده هاى سابق) در اسفند سال ۸۳ در مصاحبه با ایرنا ضمن ارائه فرمول استاندارد براى تعیین تعدادکاربران اینترنت این رقم را تا پایان سال ۸۳ ، حدود پنج میلیون نفر وضریب نفوذ ۵/۶ درصد اعلام کرد.
«هادى ملکى پرست» ، «کاربر اینترنت» را فردى دانست که به طور متوسط هفته اى حداقل یک بار از خدمات دیتا استفاده کند و «ضریب نفوذ اینترنت» را درصد نسبت کاربران اینترنت به کل جمعیت کشور عنوان کرد. وى افزود: «تعداد کاربران» از حاصل ضرب عدد ۱۶ (SLOT TIME) در پارامترهاى پهناى باند تقریبى در کشور (یک هزار مگابیت) ، تعداد تلفن اختصاصى به ازاى هر ۶۴ کیلوبیت (۱۰) ، تعداد شناسه هاى کاربرى (ID) به ازاى هرخط تلفن (۱۰) و تعداد کاربر به ازاى هر شناسه کاربرى (۳) به دست مى آید. به گفته وى، «تعداد نهایى کاربران» ازحاصل جمع «تعداد کاربران» با ۱۵ درصد از «تعداد کاربران» (براى درصد تقریب) به دست مى آید.
اما وضعیت ایران در مقایسه با دیگر کشورهاى جهان چگونه است؟ براساس شاخص دسترسى دیجیتال، ایران در رده ۸۶ جهان و در میان کشورهاى با دسترسى متوسط طبقه بندى مى شود. در این طبقه بندى کشورهایى از قبیل مصر، تونس و اندونزى در رده هایى پایین تر از ایران قرار دارند و لبنان و ترکیه واردن رده هایى بالاتر را به خود اختصاص داده اند. هم اکنون در جهان ۸۸۸ میلیون و ۶۸۲ هزار کاربر اینترنت وجود دارند که ۷۲۷ میلیون و ۹۲۸ هزار نفر از آنها در ۲۰ کشور زندگى مى کنند.
***
در زمینه اینترنت برنامه ۵ ساله سوم خالى از برنامه مصوب است و به نوعى رشد خیره کننده و تقاضاى سریع بخش مخابراتى را مجبور به ایجاد فضاى توسعه اى در این بخش کرد. رسیدن یکباره تعداد کاربران اینترنت از ۲۰۰ هزار نفر در ابتداى برنامه به بیش از ۶ میلیون نفر در انتهاى آن نمایانگر بازار سریعاً رو به رشد اینترنت است و در این میان خوشبختانه تا اندازه تجربه تلفن همراه تکرار نشد. اعطاى مجوز به شرکت هاى خدمات دهنده اینترنت، ارائه مجوز اینترنت پرسرعت و فراهم کردن فضا براى شرکت هاى خدمات دهنده تلفن اینترنتى از جمله فعالیت هایى است که در راه حذف انحصار در این بخش صورت گرفته با این حال هنوز در برخى از این بخش ها اعتراضاتى به نحوه واگذارى و شیوه توسعه دیده مى شود. در بخش فناورى اطلاعات اجراى برنامه تکفا به عنوان نخستین برنامه فناورى اطلاعات در کشور عملاً جنبش قابل توجهى را در بخش هاى دولتى و متعاقب آن در بخش هاى خصوصى براى بهره گیرى از تکنولوژى اطلاعات به وجود آورد. تکفا در واقع تا اندازه اى خلأ فقدان برنامه در این عرصه را کرد.
***
با تمام این احوال، اینترنت در ایران هنوز غریبه اى تازه وارد است. بیشترین جنبه عمومى شدن آن درتهران ، است.
به نظر مشکل اساسى در کشور ما مسائل فرهنگى استفاده از فن آورى است مثلاً ژاپنى ها از تلفن همراه فقط در مواقع اضطرارى استفاده مى کنند این درحالى است که بیشتر از ۷۰ درصد ژاپنى ها، تلفن همراه دارند ولى با وجودى که تعداد تلفن ثابت آنها کمتر از تلفن همراه است، تلفن ثابت آنها ۳ برابر استفاده از تلفن همراه است. زیرا رسانه هاى گروهى آنجا نحوه استفاده صحیح از تلفن همراه را مرتب به مردم تذکر مى دهند ودر فیلمها و سریالها و برنامه هاى آموزشى یادآورى مى کنند. در زمینه اینترنت نیز ژاپنى ها خوب عمل کرده اند در حالى که ۸۲ درصد بازرگانان و کسبه ژاپنى با اینترنت کار مى کنند، در منازل فقط ۵/۱۹ درصد اینترنت دارند که درکشور ما قطعاً این موضوع برعکس است. در بازار ما خبرى از اینترنت و فن آوریهاى نوین نیست و خانواده ها بدون هیچ گونه آموزش از هیچ محلى (دانشگاه ، مدارس، رسانه هاى گروهى) در جریان استفاده صحیح از اینترنت قرار نمى گیرند که این موضوع مى تواند خطرناک باشد».
این جاماندگى از قافله مدرنیته که اینک در چنین پدیده جدیدى تبلور یافته است، بالطبع تبعاتى گریزناپذیر را در پى خواهد داشت.على رستمى کارشناس ارتباطات مى گوید:«ما ناگزیریم که به این سمت حرکت کنیم وگرنه از لحاظ اقتصادى یک عقب افتادگى بیشترى پیدا مى کنیم. مسائل مالى ما ۳۰ - ۴۰ سال از دنیا عقب است یکى از وسایل جبران این عقب ماندگى همین اینترنت است. ازنقطه نظر خبر عدم استفاده با گسترش این وسیله در آینده یعنى ایجاد عقب افتادگى نسبت به سایر کشورها که تبعات اقتصادى اجتماعى فرهنگى دارد. از سویى باید دانست خود اینترنت عامل پیشرفت نیست بلکه مثل رادیو، تلویزیون ، وسیله اى است که آگاهى ایجاد مى کند، هرچه جامعه نظام مند شود بیشتر مى توان از این دانشها استفاده کرد ولى به تنهایى عامل پیشرفت نیست. هرچه توسعه اقتصادى گسترده تر باشد نیاز ما بیشتر مى شود و یا تجارت ما گسترده تر شود به تجارت الکترونیک بیشتر، محتاجیم. اگر بتوانیم نوعى آموزش عمومى داشته باشیم. هزینه کمترى خواهد داشت و بار هزینه آموزش رسمى کم خواهد شد. مهمترین مانع هایى که بر سر راه این قضیه داریم در یک کلام عدم آگاهى و سپس نامفهومى برنامه ریزى به معناى عام و وجود معادلات اجتماعى خاص است».
اما سرانجام و در نهایت ما اینترنت را براى چه مى خواهیم. براى بالندگى کشور در همه سطوح و این بالندگى گذشته از دستیابى به تکنیکها و اقتصاد باز در گرو آگاهى یک ملت است. دستیابى و گسترش اینترنت در نهایت خواهد توانست بر تجارت و اقتصاد اثرگذار باشد و بطور غیرمستقیم ساختار اجتماعى و سیاسى جوامع را دگرگون خواهد کرد.
منبع: ایران
- ۸۴/۰۹/۰۱