جدال فروشگاه‌های سنتی و اینترنتی در ایران
مریم آریایی - هرچند پای تجارت الکترونیکی هنوز در کشور ما همچنان در بخش‌های زیادی می‌لنگد اما حالا دیگر فروشگاه‌های اینترنتی رقبای جدی بازار سنتی به خصوص در کالاهای دیجیتالی محسوب می‌شوند تا آنجا که دیگر در تحلیل کسادی بازار فیزیکی این محصولات، سهم قابل توجه فروشگاه‌های اینترنتی جای بسیاری از عوامل دیگر را پر می‌کند.
تغییر سبک زندگی، تسهیل دسترسی به اینترنت، مواردی مانند ترافیک، گرانی سوخت، آلودگی هوا، فاصله‌های زیاد برای رسیدن به مراکز خرید، عواملی هستند که به رونق بازار خرید و فروش‌های اینترنتی کمک کرده است؛ در کنار این مسایل ارایه مشوق‌هایی از جمله اعمال تخفیف روی برخی محصولات خاص، هدایت خریدار به سمت برخی محصولات با شیوه‌های جدید تبلیغ، حذف کانال واسط، فقدان محدودیت برای فروش محصولاتی در یک حوزه خاص و مهم‌تر از همه بازار انحصاری داخل برای آنها و نبود رقیب خارجی و به ویژه فروشگاه‌های مجازی مطرح دنیا، فروشگاه‌های اینترنتی را به رقیبی جدی برای فروشگاه‌های سنتی تبدیل کرده است.
آمار خرید و پرداخت‌های اینترنتی و رشد چشمگیری که سال 93 نسبت به سال 92 داشت خود حکایت از این شرایط دارد. آنچنان که آمار رسمی بانک مرکزی نشان می‌دهد خرید و پرداخت اینترنتی تا پایان شهریور93 حدود 23 هزار میلیارد تومان بود که پیش‌بینی می‌شد این آمار تا پایان سال به حدود 50 هزار میلیارد تومان برسد که این آمار در مقایسه با سال پیش از آن 229 درصد رشد دارد.
سهم یک فروشگاه اینترنتی به اندازه 20 تا 50 واحد فیزیکی
سید مهدی میرمهدی فعال بازار آی‌تی در گفت‌وگو با عصر ارتباط با اشاره به آیین‌نامه دو سال قبل سازمان صنعت، معدن و تجارت برای فعالیت فروشگاه‌های اینترنتی و شروع به کار این فروشگاه‌ها بر اساس آن، می‌گوید: این فروشگاه‌ها در این مدت زمان، رشد خوبی داشتند و بعضی از آنها حتی شرایط بسیار بهتری نسبت به فروشگاه‌های فیزیکی دارند؛ گردش مالی بیشتری داشتند و حتی مجالی به فروشگاه‌های فیزیکی نمی‌دهند و یک واحد مجازی به تنهایی سهم بازاری به اندازه ۲۰ تا ۵۰ واحد تجاری فیزیکی را گرفته است و مردم هم به دلیل هزینه‌هایی که در خرید سنتی به آنها تحمیل می‌شود راغب می‌شوند که به صورت اینترنتی خرید کنند.
رییس اتحادیه صنف فناوران رایانه تهران با اشاره به اینکه فروشگاه‌های مجازی نزدیک به 15 تا ۲۰ درصد فروشگاه‌های کل این صنف را به خود اختصاص داده‌اند و بازار را تصاحب کرده‌اند، می‌گوید: در این شرایط فروشگاه‌های فیزیکی ما ضعیف‌تر می‌شوند اما امیدواریم که فعالیت آنها در بازار قانونمند شود. ما به دنبال محدود کردن فعالیت آن فروشگاه‌ها نیستیم بلکه دنبال این هستیم که قانونمند شوند.
رضا، مرد جوانی است که به تازگی و البته برای اولین بار خرید اینترنتی را با سفارش دادن یک لپ‌تاپ تجربه کرده و رضایت کاملی دارد؛ او گرچه می‌گوید شاید این دستگاه را از بین تمام مدل‌های موجود در بازار پیدا نکردم و بر اساس تبلیغات آن سایت خاص به سمت آن هدایت شدم اما برای من که فرصت زیادی برای گشت زدن و تحقیق در پاساژها را ندارم این بهترین راه بود. او می‌گوید که 8 سال قبل که لپ‌تاپ دیگری خریده بود روال اینطور بود که از یک مهندس کامپیوتر مشورت گرفته بود و بعد هم به توصیه او به فروشگاهی مراجعه و آن را خریداری کرده بود اما حالا دیگر نیازی به این کار نیست؛ فقط کافی بود چند ساعتی در اینترنت بگردد تا بداند که چه لپ‌تاپی مناسب اوست.
اما سامان، همکار او می‌گوید که یک دستگاه مونوپاد را از همان فروشگاه خریده و بعدا متوجه شده که انتخاب او محدود به یکی دو مدل آن هم با قیمت‌هایی متفاوت از بازار بوده و می‌توانست با قیمت کمتر، محصول مورد نظر خود را از یک مغازه فروش تخصصی لوازم جانبی موبایل بخرد.
×× رقابت نابرابر سنتی‌ها و اینترنتی‌ها
امید، فروشنده‌ای در یکی از بازارهای موبایل وقتی قیمت را از او می‌پرسیم برای اثبات ارزان بودن، سایتی را باز می‌کند و مانیتورش را به سمت ما می‌چرخاند و می‌گوید از قیمت فلان فروشگاه اینترنتی هم ارزان‌تر می‌دهد. او سود محصولات دیجیتال را بسیار پایین و رقابت را در فروش بیشتر عنوان می‌کند، اما می‌گوید رقابت بین آنها با اجاره‌های میلیونی و مالیات با فروشگاهی که تمام خرجش یک انبار و یک سایت است رقابت برابری نیست و البته برای حفظ بازار ناچار است سودش را به حداقل برساند تا از گردونه رقابت خارج نشود.
میرمهدی با اشاره به اعتراض فروشندگان فیزیکی و شکایت آنها نسبت به شرایطی که برایشان پیش آمده، می‌گوید: در پی این اعتراضات، برخی از فروشگاه‌های مجازی که فعالیت بیشتری داشتند را دعوت کردیم تا شاید راه‌حلی برای مشکلات پیدا کنیم. به همین منظور کارگروهی هم تشکیل شده و امیدواریم این مشکل به زودی با همکاری سازمان صنعت، معدن و تجارت حل شود.
به گفته وی یکی از مشکلات موجود این است که در فروشگاه‌های اینترنتی از شیر مرغ تا جان آدمیزاد می‌فروشند در حالی که مثلا در زیر مجموعه صنف ما قرار دارند اما طبق قانونی که الان هست دستشان باز است و ملزم به محدود کردن دامنه خرید و فروش خود نیستند.
×× فروشگاه فیزیکی و بازاریابی اینترنتی
رونق کسب و کارهای اینترنتی البته بازار سنتی را هم دستخوش تغییر کرده به نحوی که آنها هم حالا برای جلب خریدار بیشتر به راهکارهای برخط برای بازاریابی روی آورده‌اند و اکثرا فروشندگان جوان صفحات خود را در اینستاگرام و ارتباطات خود را در پیام‌رسان‌های موبایلی و دیگر شبکه‌های اجتماعی معطوف به بازاریابی و معرفی و فروش محصولات کرده‌اند و از طریق جذب فالوئرهای بیشتر می‌کوشند تا از بازار جدید عقب نمانند.
میرمهدی درباره واکنش بازارهای سنتی به این شرایط می‌گوید: بسیاری از فعالان بازارهای سنتی هم برای راه‌اندازی فروشگاه اینترنتی اقدام کرده‌اند و به دنیال دریافت ای‌نماد هستند تا علاوه بر فروشگاه‌های فیزیکی، از ظرفیت فضای مجازی هم استفاده کنند اما همچنان برخی مزایای خود را نسبت به فروشندگان آنلاین حفظ کرده‌اند از جمله اینکه واردکنندگان اصلی عموما در همان بازار سنتی می‌مانند.
این فعال بازار آی‌تی تاکید می‌کند که خرید از فروشگاه‌های سنتی مزیت‌هایی نسبت به فروشگاه‌های اینترنتی دارد و خرید از آنها به نفع مصرف‌کننده است اگر خلافی سر بزند، از جمله در صورت گران‌فروشی و دست دوم‌فروشی و در مجموع مواردی که ممکن است در حق مصرف‌کننده اجحاف شود، مصرف‌کننده می‌تواند بیاید در اتحادیه از واحد صنفی شکایت کند اما در فروشگاه‌های مجازی این را نداریم و مصرف‌کننده فقط با یک دامنه اینترنتی سر و کار دارد و مشخص نیست که در نهایت در چنین مواردی چه سرنوشتی خواهد داشت. البته فروشگاه‌های اینترنتی هم واحد صنفی محسوب می‌شوند و خریدار باید بررسی‌های اولیه را انجام دهد و در نهایت با کسب اطمینان از محصولی که قرار است تحویل بگیرد و اطمینان از جواز کسب اقدام به خرید کند و مهم حفظ حقوق مصرف‌کننده است.
×× راه ساده خرید و دشواری‌های پیش‌رو
به هر حال رقابت فروشگاه‌های فیزیکی و اینترنتی فارغ از تمام حواشی و بایدها و نبایدها اگر به منتفع شدن مصرف‌کننده منتج شود، باید آن را به فال نیک گرفت. حالا دیگر این فروشندگان هستند که باید بر اساس رفتار مصرف‌کننده شیوه‌های خود را تغییر دهند اما در هر حال و علی‌رغم اقبالی که نسبت به فروشگاه‌های اینترنتی ایجاد شده و رو به گسترش است اما مشکلات زیادی هم گریبانگیر این کسب و کارها و البته مصرف‌کنندگانی است که حالا راه ساده خرید اینترنتی را انتخاب کرده‌اند.
یکی از مشکلاتی که برای مراجعه‌کنندگان به فروشگاه‌های اینترنتی پیش می‌آید گرفتار شدن در حلقه بسته چند برند و تعداد محدودی محصول است به خصوص اینکه عادت به مراجعه و خرید از صرفا یک یا چند فروشگاه محدود داشته باشد.
فروشگاه‌های اینترنتی هم مثل مغازه‌های پاساژها تلاش می‌کنند موجودی خود را بفروشند، نه لزوما بهترین محصول در بازار را و برای این کار گرچه نمی‌توانند مشتری را با زبان مجاب به خرید کنند اما با روش‌های خاص خود از جمله پیشنهادات ویژه، ارایه تخفیف و یا نظرات خاص به سمت چنین خریدهایی سوق می‌دهند.
بعضی دیگر از فروشگاه‌های اینترنتی مثل فروشگاه‌های واقعی در واقع نمایندگی‌های فروش محصولات یک یا چند برند خاص هستند، پس از نظر تنوع محصول، کامل و بی‌نقص محسوب نمی‌شوند، در حالی که تصور مصرف‌کننده چیز دیگری است و گمان می‌کند وارد دنیای بدون مرزی شده که دیگر اسیر تبلیغات یک برند خاص نمی‌شود.
در فروشگاه‌های سنتی بارها شده که در دام یک فروشنده که بازاریابی حرفه‌ای است گرفتار شویم و در نهایت خریدی را انجام دهیم که بعدا مورد رضایت ما نخواهد بود. این اتفاق در فروشگاه‌های مجازی هم دور از ذهن نیست و اینکه فریب تبلیغات را بخوریم ممکن است؛ آن هم در حالی که تصور می‌کنیم انتخابی کاملا آزادانه داریم و هر آن که اراده کنیم سبد خرید را رها می‌کنیم.
درست‌ترین روش در مواجهه با فروشگاه‌های اینترنتی این است که کاملا شبیه خریدهای سنتی عمل کنیم و از گشت و گذار در فروشگاه‌های مختلف و مقایسه قیمت‌ها و مشخصات محصولات مختلف خسته نشویم. البته از امکان ویژه‌ای که خریدهای آنلاین در اختیار ما می‌گذارند نباید غافل شویم و آن هم توجه به نظرات کاربران آن هم نه فقط در یک فروشگاه بلکه فروشگاه‌های مختلف است و البته در کنار فروشگاه‌ها رسانه‌های مستقل و غیر فروشگاهی که محصول را بررسی کرده‌اند، مطالعه کنیم.
یکی دیگر از مشکلات پیش‌روی کسب و کارهای اینترنتی و حتی خریداران، عدم شناخت درست از فروشگاه اینترنتی است که در نهایت به عدم رضایت هم منجر می‌شود. مقایسه محصولات بر اساس قابلیت‌های نامتجانس، انتظارات نامتعارف از محصولی که باید تحویل گرفته شود، تصور غلط درباره ارزان‌فروشی در فروشگاه‌های اینترنتی و اعتمادی که هنوز با دیدن فروشنده و لمس جنس به وجود می‌آید، از جمله مواردی است که در رقابت میان فروشگاه‌های سنتی و مجازی، وزنه سنتی‌ها را سنگین می‌کند.
به هر حال جدال و رقابت میان فروشگاه‌های سنتی و مجازی، چالشی است که به تازگی جدی‌تر شده است و در این میان صاحبان هر یک از این نوع کسب و کارها به دنبال یافتن مزیت دیگری و گرته‌برداری از آن هستند؛ حالا چه در شیوه‌های نوین و آنلاین و چه در شیوه‌های سنتی فروش رگه‌هایی از نوع دیگر تجارت دیده می‌شود و باید دید سرانجام این جدال چطور ماهیت کسب و کارها را در آینده تغییر می‌دهد.
- ۹۴/۰۲/۰۹