حمله به سامانه هشدار سریع ممنوع
در روزهای گذشته ارسال پیام از سوی سیستم هشدار سریع بزرگترین اپراتور ارتباطی کشور، که به علت تست و خطای انسانی به وقوع پیوست، بهانه‌ای شد تا مروری به این ابزار کارآمد در دنیا و ایران که بر اساس رده‌بندی جهانی در میان 10 کشور نخست حادثه خیز دنیا قرار دارد، داشته باشیم.
به گزارش آی‌تی آنالیز ماجرای ارسال پیام مذکور از این قرار بود که کارشناسان مرکز تحقیق و توسعه تلفن همراه قصد ارزیابی صحت عملکرد سامانه مذکور از طریق ارسال هشدار برای تعدادی از اعضای تیم در محدوده جغرافیای خاص را داشتند که متاسفانه بدلیل خطای انسانی هشدار مذکور برای قریب به دو درصد از مشترکان نیز ارسال شد.
اما واقعیت آن است که این سیستم ملی و ارزشمند، به شکل طبیعی نه تنها در ایران که در سایر نقاط دنیا نیز می‌تواند مورد سواستفاده یا مواجهه با خطای انسانی قرار گیرد.
- حمله به سامانه ممنوع
در کشور با تجربه ژاپن در کار با سامانه‌های پیام اضطراری نیز، به دلیل حساسیت بسیار بالای این سامانه‌ها و اثرات آن بر شهروندان گاه خطای انسانی به وقوع می‌پیوندند. کمااینکه در وقوع یک نمونه از زلزله‌ها، کارشناس ارسال پیام اضطرار به دلیل نگرانی از صحت عملکرد دستگاه‌های پیش‌بینی با کمی تاخیر پیام را ارسال کرد که باعث تاخیر در پناه و امداد شد.
به عبارت دیگر این سامانه در کنار ارزش بالای ملی برای کشور و نجات جان انسان‌های زیاد، دارای حساسیت، ملاحظات، استرس و فشار زیادی برای کارشناسان و اپراتورهای مسوول اعلام اضطرار است.
به همین جهت حمله و فشار به متولیان این سامانه گاه می‌تواند به فشار مضاعف بر نیروی انسانی انجامیده و همین فشار نیز کافیست تا کمی تاخیر در اعلام خطر صورت پذیرد تا فرصت، نجات جان‌های زیادی از دست برود.
اگرچه در مورد حادثه‌ای که برای سرویس مهم و ارزشمند همراه اول رخ داد، شاهد انتقاد زیادی از مسوولان از وزیر ارتباطات گرفته تا مسوولان کشوری بودیم که قطعا به جا بود در خصوص این خدمت ملی و حساس، با آرامش و تدبیر بهتری مواجه شد تا کار برای کارشناسانی که مسوولیتی مهم و پراسترس دارند، سخت‌تر و پراسترس‌تر نشده و تاخیر و کندی در عملکرد آنها ایجاد نشود.
- سامانه هشدار سریع چیست؟
به زبان ساده سیستم هشدار اضطراری (EAS) که با نام سیستم هشدار عمومی(PWS) نیز در نقاط مختلف دنیا شناخته می‌شود، یک سیستم هشدار عمومی‌ملی است که معمولاً توسط مقامات کشوری، استانی و محلی برای ارائه اطلاعات مهم اضطراری مانند هشدارهای اقلیمی، زلزله، حمله نظامی و ... به بخش‌های در معرض خطر و آسیب استفاده می‌شود.
سرویس هشدار شرایط بحرانی همراه اول از اوایل سال 98 آغاز به کار کرده تا پیش از وقوع بلاهای طبیعی، مردم از طریق تلفن‌همراه خود آگاه شوند.
از این سرویس، به عنوان سرویس پیام کوتاه فراگیر (SMS-CB) نیز نام می‌برند که برخلاف سرویس پیام کوتاه که به شکل پوینت تو پوینت (P2P) عمل می‌کند، می‌توان آن را از یک مبدأ به چندین مبدأ (One to many) محدود از لحاظ جغرافیایی ارسال کرد. سیستم‌های پیام کوتاه فراگیر (CBS) در آخرین نسل خود توانایی ارسال به بیش از ۵۰۰ سلول در کمتر از ۱۰ ثانیه را دارند که میلیون‌ها مشترک را تحت پوشش قرار می‌دهد.
با توجه به این‌که این سرویس به ترافیک شبکه اپراتورها وابسته نیست، می‌تواند هر زمانی که یک بلای طبیعی رخ می‌دهد و هنگامی‌که دیتا، پیامک و تماس صوتی با مشکل مواجه شد، به آسانی پیام‌ها را منتشر کند. از این رو سیستم انتشار سلولی (Cell Broadcast) این توانایی را دارد تا یک پیام را در محدوده‌ای به کوچکی یک سلول رادیویی و به بزرگی یک کشور منتشر کند. آن دسته از گوشی‌های موبایل که CB-Channel آنها فعال باشد، قابلیت دریافت پیام را دارند.
اهمیت این سرویس حیاتی به قدری بالاست که در این روزها در دنیا سرمایه‌گذاری، اقدامات و مانورهای زیادی برای تست، آشنایی و آمادگی ساکنان نواحی حادثه خیز در حال اجراست.
- ژاپن
کشور ژاپن به دلیل قرار گرفتن روی گسل‌های متعدد زلزله یکی از قدیمی‌ترین و پیشتازان بکارگیری انواع سامانه‌ها و ابزارهای هشدار سریع است. سامانه هشدار لحظه‌ای ملی یا J-Alert یک سامانه هشدار در سراسر کشور ژاپن است. این سامانه در فوریه ۲۰۰۷ راه اندازی شد.
این سامانه بگونه‌ای طراحی شده‌است تا به سرعت تهدیدهای مختلف از جمله بلایای طبیعی مانند سونامی‌و زلزله؛ و همچنین تهدیدهای نظامی‌از جمله موشک‌های کره شمالی و حملات تروریستی را سریعاً به اطلاع عموم مردم برساند. این سامانه ماهواره‌ای بوده و به مقامات این امکان را می‌دهد که به سرعت هشدار را به رسانه‌های محلی، و به طور مستقیم از طریق گوشی‌های موبایل و سایر ابزارهای ارتباطی و حتی بلندگوهای مستقر در شهرها به شهروندان برساند.
اهمیت این سامانه‌ها در کشور ژاپن به حدی بالاست که در برخی از دانشگاه‌های این کشور بررسی تجهیزات امدادرسانی و سیستم‌های اطلاعاتی اضطراری یک واحد آموزش دانشگاهی محسوب می‌شود.
- انگلیس
در همین رابطه ماه قبل کشور انگلیس یک تست سرویس اطلاع رسانی اضطراری با همکاری شورای شهر کته‌داون برای ساکنان این منطقه انجام داد. البته قبل از آن به ساکنان منطقه اطلاع داده شد که این سرویس برای تست و آمادگی انجام شده و نیازی نیست در روز دریافت این هشدار (29 نوامبر 2022) اقدام خاصی انجام دهند.
این تست‌ها در کشور انگلیس با هدف هماهنگی نهادهای پاسخ‌دهنده و مسوول در شرایط اضطراری به طور منظم از طریق تمرینات انجام شده توسط طیف گسترده ای از آژانس‌هایی که در واکنش اضطراری دخیل هستند، آزمایش می‌شود.
روث‌هارل، مدیر بهداشت عمومی‌پلیموث، گفت: برنامه‌های گسترده‌ای برای مقابله با رویداد غیر محتمل و اورژانسی در کته داون وجود دارد و این برنامه‌ها به طور مرتب آزمایش می‌شوند.
وی گفت: ما سرویس اطلاع رسانی اضطراری را به عنوان بخشی از تمرین آزمایش خواهیم کرد و هرکسی که هنوز برای هشدارهای رایگان ثبت نام نکرده باشد، هنوز زمان دارد تا قبل از آزمایش آن را انجام دهد.
- کانادا
مردم انتاریا نیز ماه قبل یک هشدار اضطراری آزمایشی در دستگاه‌های بی سیم خود دریافت کردند. ساکنان این هشدار آزمایشی را روی تلویزیون، رادیو، موبایل و دستگاه‌های بی سیم LTE سازگار مشاهده کردند.
Alert Ready هشدارهای اضطراری عمومی‌بالقوه نجات دهنده زندگی را به مردم ارائه می‌دهد وکانادایی‌ها گزینه انصراف از اعلان‌ها را ندارند.
به گفته مقامات کانادا، تست سیستم آماده هشدار فرصتی را برای افزایش آگاهی عمومی‌در مورد این سیستم و ایجاد مکالمات آمادگی اضطراری فراهم می‌کند، به طوری که کانادایی‌ها می‌توانند در صورت بروز یک وضعیت اضطراری واقعی آماده و هوشیار باشند.
بد نیست بدانید در سال 2022، بیش از 800 پیام اضطراری عمومی‌آماده هشدار برای کانادایی‌ها ارسال شده است.
- هند
کشور هند نیز به واسطه جمعیت و وسعت زیاد ماه قبل طرح‌های جدیدی در اجرای این سامانه پیاده‌سازی کرده است.
بلایای طبیعی اخیر، بحران‌های بهداشتی و درگیری‌های نظامی، نیاز به یک PWS کارآمد را مورد توجه قرار داده است، که به مقامات دولتی اجازه می‌دهد به سرعت به مردم هشدار دهند و آنها را از یک بحران مداوم یا تهدید قریب‌الوقوع مطلع کنند.
مقامات هندی می‌گویند موقعیت‌هایی مانند نشت گاز در ویزاگ، سیل در بنگلور، صاعقه در چندین ایالت، یا هشدار سونامی برای مناطق ساحلی، موارد قوی هستند که به PWS در هند نیاز دارند.
با بیش از یک میلیارد مشترک مخابراتی در هند تا ژوئن 2022، پیاده سازی سیستم‌های پخش PWS از طریق تلفن می‌تواند به طور قابل توجهی شیوه‌های مدیریت بلایا را بهبود بخشد و همچنین از جان انسان‌ها در هنگام بلایای طبیعی و ساخت بشر محافظت کند.
سیستم MAGEN (Mass Alert Geo Emergency Notification) راه حل پیشرو پخش سلولی برای PWS است و در حال حاضر در چندین کشور در سراسر جهان مستقر شده است و توسط بیش از 70 اپراتور شبکه تلفن همراه در سراسر جهان پذیرفته شده است. پروژه‌های PWS توسط دولت دانمارک، دولت قطر، و نیروهای دفاعی اسرائیل و همچنین PWS ملی مستقر در پخش سلولی برای دولت اوکراین، برای کمک به حفاظت از جمعیت غیرنظامی در جنگ در اوکراین مستقر شده است.
در حال حاضر، شرکت Celltick مجری این طرح در مراحل اولیه مشارکت با دولت‌های ایالتی در هند است.
کشور ترکیه نیز از سال 98 کار روی ایجاد و توسعه سامانه‌های مذکور را آغاز کرده است.
- اطلاعیه جدید FCC
کشور آمریکا نیز یکی از کشورهای پیشرفته و قدیمی به ویژه بعد از جنگ سرد در حوزه سامانه‌های هشدار سریع محسوب می‌شود، همواره در حال ارتقای امنیت، نوآوری و مقررات مرتبط با این سامانه‌هاست.
در همین راستا کمیسیون ارتباطات فدرال آمریکا (FCC) که بالاترین مرجع مقررات گذاری حوزه ارتباطات این کشور است هفته قبل مقررات جدیدی برای سامانه‌های هشدار سریع این کشور تصویب کرد.
به موجب این مقررات جدید: از 12 دسامبر 2023، همه ارایه‌کنندگان و دارندگان سامانه‌های هشدار سریع، از جمله پخش‌کنندگان رادیویی، پخش‌کننده‌های تلویزیونی، اپراتورهای ماهواره‌ای، اپراتورهای موبایل، تلویزیون کابلی، و سرویس‌های ویدیویی با سیم، باید نسبت به جایگزینی سیستم‌های قبلی و ارسال پیام‌های EAS در قالب مبتنی بر IP اقدام کنند.
همچنین اپراتورهای سیستم‌های کابلی تا 12 مارس 2024 فرصت دارند تا در صورت امکان از طریق ارتقاء نرم افزاری، نسخه به زبان ساده هشدارهای ریاست جمهوری (موقعیت‌های اضطراری ملی) را در ستاپ باکس‌های موجود پیاده سازی کنند و چنین ستاپ باکس‌هایی را در دسترس مشتریانی قرار دهند که آنها را درخواست می‌کنند.
همچنین اپراتورهای سیستم‌های کابلی تا 12 دسامبر 2028 فرصت دارند تا اطمینان حاصل کنند که تمام جعبه‌های تنظیم در سیستم‌های خود می‌توانند زبان اصلاح شده را برای هشدارهای ریاست جمهوری را نشان دهند.
- نگرانی‌ها و هشدارها
اما همانطور که ذکر شد کار با سامانه‌های اعلام و انتشار هشدار سریع از ملاحظات و حساسیت‌های بالایی برخوردار است.
در سال 2018، یکی از کارمندان آژانس مدیریت اضطراری هاوایی قرار بود سیستم هشدار را آزمایش کند، اما در عوض پیام‌های متنی واقعی را به تلفن‌های همراه ساکنان و گردشگران هاوایی درباره یک شلیک موشک بالستیک ارسال کرد که به آنها می‌گفت «به دنبال پناهگاه فوری باشید».
به طور کلی و طبیعی استفاده نادرست از هشدارهای اضطراری می‌تواند وحشت ایجاد کند. همین موضوع نیز می‌تواند عامل تشدیدکننده اضطرار و استرس بر کارکنان و خدمات دهندگان این سامانه‌ها باشد و ایجاد فشارهای روحی و روانی در این زمینه، می‌تواند به ناکارآمدی این سامانه‌های حیات بخش و اضطراری منجر شود.
در همین راستا هفته قبل آژانس مدیریت اضطرار آمریکا هشداری در خصوص نفوذ هکرها به سامانه‌های هشدار سریع داد و خواستار تشدید ارتقای امنیت این سامانه‌ها شد.
به عبارت دیگر در کنار خطاهای سیستمی و انسانی، تلاش برای خرابکاری و نفوذ به این سامانه‌ها، امری رایج و طبیعی محسوب می‌شود.
لذا با توجه به تجربیات و رویه‌های جهانی، آنچه در خصوص حادثه سامانه هشدار سریع همراه اول رخ داد، در سایل نقاط دنیا نیز مسبوق به سابقه بوده است و علت آن نیز حساسیت بالای کار بار این سامانه‌هاست.
اگرچه همانطور که ذکر شد این نخستین اشتباه در تست این سرویس ارزشمند، نباید با واکنش‌هایی همراه شود که به دلسردی، استرس و تاخیر در انتشار به موقع پیام‌های حیات بخش منجر شود.