خداحافظ موج کوتاه!
عباس پورخصالیان – “خداحافظ موج کوتاه!” (Goodbye shortwave!) کوتاه‌ترین عبارت برای بیان دلتنگی بسیاری از سالمندانی است که از ایام جوانی تا همین چند سال پیش، عادت داشتند جدیدترین اخبار روز جهان را روی موج کوتاه بشنوند.
بسیاری از ایرانیان از دورۀ پهلوی تا دهۀ دوم تشکیل جمهوری اسلامی، گاه از رادیو مسکو یا رادیو برلین و گاه از رادیو بی.بی.سی اخبار روز را دنبال می‌کردند. آنها حالا می‌بینند که فرستنده‌های پخش بین‌المللیِ آن برنامه‌های رادیویی روی موج کوتاه (مانند رادیو دویچه وله، رادیو لوکزامبورگ، رادیو هلند، رادیو بی.بی.سی و …) با اجرای استراتژی گذار از رادیو موج کوتاه آنالوگ به رادیو دیجیتالی، رادیو اینترنتی یا رادیو ماهواره‌ای، یکی پس از دیگری خاموش می‌شوند؛ زیرا دیگر چون گذشته، مخاطبان پُرشمار ندارند؛ گیرنده‌های موج کوتاه به قیمتی گران تولید و به ندرت روانۀ بازار می‌شوند؛ میزان مصرف انرژی شان بالاست؛ نگهداری و بهره‌برداری‌شان توجیه اقتصادی ندارد؛ کیفیت انتقال سیگنال و کیفیت دریافت نیز رضایت بخش نیست و اکثریت مطلق مخاطبان، دارند از رسانه‌های دیجیتالی (رادیو اینترنتی یا رادیو ماهواره ای) استفاده می‌کنند.
- قطع برنامه‌های فارسی و عربی رادیو بی.بی.سی
در فرایند اجرای استراتژی‌های گذار، روز یکشنبه ششم فروردین 1402 آخرین برنامۀ رادیو فارسی بی.بی.سی (پس از بیش از 82 سال فعالیت بی وقفه) پخش شد و آخرین برنامۀ رادیو عربی بی.بی.سی نیز حدود چهار ماه زودتر (در ژانویه 2023) روی آنتن رفت.
به همراه تعطیلیِ پخش برنامۀ رادیو فارسی بی.بی.سی، پخش تلویزیونی آن از طریق ماهواره نیز تعطیل شد.
- اهمیت تاریخی رسانۀ رادیو
اگر از مارشال مک لوهان بپذیریم که “رسانه، پیام است!” (The media is the message) اهمیت تاریخی رسانۀ رادیو، در پیام اصلی و ذاتی فناوری اش نهفته است و آن “پیام نهفته” چیزی نیست جز «حرف شنو کردن مخاطبان در سمت گیرنده، و دادن قدرت عقیده سازی به مجریان در سمت فرستنده!».
این تقسیم نقش در دو سوی رسانۀ رادیو، باعث و بانی پیدایش کیفیتی جدید در رفتار جمعی مردم شد: “توده سازی مردم”!
توضیح این که تا پیش از ظهور رادیو، واژۀ “توده” در زبان فارسی به معنی تل و پُشته‌ای از خاکستر و خرمن غله و امثالهم بود و به انجمن انسان‌ها اطلاق نمی‌شد. ولی رسانۀ رادیو با مخاطبان میلیونی و میلیاردی خود، کاری کرد که نیمۀ دوم قرن بیستم را باید “عصر توده‌ها” نامید. برای مثال: ظهور حزبی با نام عجیب و نامأنوس در زبان فارسی: یعنی «حزب توده»، به عبارتی “ارمغان رادیو مسکو به هوادارانش در ایران” از شهریور 1320 به بعد بود!
- رادیو، منبری جدید، افزون بر منابر قدیم
یکی از آن 53 نفرِ معروف که دوستم بود و چند سال پیش درگذشت، روزی برایم تعریف می‌کرد که طی چهار سالِ پایانی سلطنت رضا شاه، چرا گرفتار شد و چگونه به زندان افتاد: او در نوجوانی کارگر لوله کشی بود و در کارگاهی که کار می‌کرد، یک گیرندۀ رادیو هندلی وجود داشت.
کارفرما، دستگاه‌اش را بموقع شارژ و سر ساعت 12ظهر روشن می‌کرد و همه عادت کرده بودند حین صرف نهار به رادیو فارسی برلین گوش بسپارند. تا این که یک روز، ارباب رجوعی ظهر سرزده وارد کارگاه شد و به کارفرما توصیه کرد که بهتر است بجای رادیو برلین به رادیو مسکو گوش بسپارد. در همان روز، تغییر موج از رادیو برلین به رادیو مسکو صورت گرفت و او بعنوان کارگری جوان، به زودی به یکی از هواداران استالین در تهرانِ آن روزها تبدیل شد تا این که در اثر مراودت با همفکران دیگر، براساس قانون منع فعالیت‌های اشتراکی که در سال 1310 تصویب شده بود، روز شنبه اول خرداد 1316 دستگیر و تا روز 16 آبان 1320 با آن 52 نفر دیگر، زندانی شد.
در طول جنگ سرد که از اوایل دهۀ 1320 خورشیدی به بعد در سراسر جهان شروع شد، برنامه‌های رادیو روی باندهای بلند و متوسط و کوتاه طیف فرکانس، “منبری” بود بزرگ برای مردمی که عمده‌ترین منبع اطلاعات‌شان رادیو بود.
در سال‌های پس از جنگ سرد، پخش برنامه‌های برون مرزی رادیو برای مخاطبان خارج از کشور از اهمیت کمتری برخوردار شد؛ زیرا از یکسو دریافت امواج کوتاه در معرض نویز (نوفه) و تداخل دائمی پارازیت بود و از سوی دیگر، دسترسی آسان و ارزان به منابع اطلاعات متنوع از طریق اینترنت، تلویزیون کابلی و ماهواره (به یُمن رهاسازی فناوری‌های مذکور از مراکز R&D وابسته به پنتاگون؛ و جهانی سازی کاربردهای آنها توسط “اَلگور” در دولت کلینتون) ممکن شد.
- وضعیت سازمان صداوسیمای جمهوری اسلامی
جدول ضمیمه شده به این یادداشت، تنها تعدادی از فرستنده‌های موج کوتاه فعال در سازمان صداوسیما را نشان می‌دهد، در حالی که هیچ گزارشی از برنامه‌های عدم افتتاح فرستنده‌های موج کوتاه در آینده یا توسعۀ بیشتر این نوع فرستنده‌ها در دست نیست.
با این توضیح در مورد ایستگاه کمال آباد: براساس اطلاعات موجود در فضای سایبری، عمدتاً “ویکی پدیا”، در این ایستگاه، که در روستای کمال آبادِ استان البرز، شهرستان چهارباغ واقع شده است، بزرگ‌ترین فرستنده‌های رادیویی موج کوتاه (SW) سازمان صداوسیما برای خارج از کشور قرار گرفته و در مجموع ۱۶ فرستندۀ رادیویی پرقدرت موج کوتاه با ۱۸ آنتن ثابت و ۳ آنتن گردان در حال بهره‌برداری‌اند.
سازمان صداوسیما اگر به پیمایش میدانی احصاء جمعیت مخاطبان رادیویی‌اش در کشور و در خارج از کشور اقدام می‌کرد، می‌فهمید که چند سال پیش باید استراتژی ملی جمع‌آوری تدریجی فرستنده‌های رادیو موج کوتاه را تعریف و تدوین و تصویب و اجرا می‌کرد. ولی در کشوری که اغلب ساختارهای حیاتی برای حکمرانی خوب، کج و معوج و دچار باگ سیستمی است … چه گویم که ناگفتن‌اش بهتر است!
- از فناوری رادیو دیجیتال چه خبر؟
در روند گذار جهانی از فناوری فراپخش رادیو آنالوگ به دیجیتال، در سطح اتحادیۀ بین لمللی مخابرات (ITU) در اواخر قرن بیستم میلادی، قرار شد پس از استانداردسازی فناوری (DRM) Digital Radio Mondiale برای گیرنده و فرستنده‌های موج کوتاه دیجیتال توسط ITU ، کشورهای عضو ITU اقدام به جمع آوری فرستنده‌های قدیمی رادیو موج کوتاه کرده و آنها را با محصولات فناوری DRM به تدریج جایگزین کنند [Mondiale در نام این فناوری اصطلاحی ایتالیایی است به معنی «جهانگستر»]. اعضای ITU نیز روی استانداردسازی DRM کار کردند و درنتیجه، سری توصیه نامه‌های زیر منتشر شدند:
مشخصات فنی سیستم رادیو دیجیتالی جهانگستر یا ITU-R BS.1114: Digital Radio Mondiale (DRM)
راهنمایی برای اجرا و توسعۀ سیستم فراپخش DRM یا Guidelines for Implementation and Evaluation of Digital Radio Mondiale (DRM) Broadcast Systems
به علاوۀ استانداردی در بارۀ سنجه‌های مبادلۀ بین المللی برنامه‌های تلویزیونی با کیفیت عالی یا Parameter values for the HDTV standards for production and international programme exchange در توصیه نامۀ ITU-R BT.2262
تاکنون من ندیده و نشنیده و نخوانده‌ام که معاونت توسعه در سازمان صداوسیما و سازمان ملی استاندارد و سازمان تنظیم مقررات و ارتباطات رادیویی در وزارت ارتباطات و فناوری اطلاعات، روی توصیه نامه‌های مذکور کاری سازمانی یا تیمی‌کرده باشند!
- تولیدکنندگان محصولات فناوری DRM به دنبال مشتری
فناوری DRM ولی در عمل، چندان خوب از آب درنیامده است زیرا که کیفیت دریافت صوت در گیرنده‌های خانگی مربوط، چندان خوب نیست، ضمن این که گیرنده‌ها نیز چندان ارزان نیستند و در بازارِ اغلب کشورهای کمترتوسعه‌یافته کم‌یابند، درست برعکسِ راه حل‌های اینترنتی! اینترنت در مقایسه با اشاعۀ رسانه‌های رادیویی، همه جایی‌تر شده است.
در اروپا و آمریکای شمالی که برخی از کشورهای این دو قاره از فناوری DRM استفاده کرده‌اند، مصرف‌کنندگان، استفاده از رادیوهای اینترنتی را به رادیوهای DRM ترجیح می‌دهند!
در جهان سوم، فرستنده‌ها و گیرنده‌ها اغلب بسیار گران هستند. در این میان، پخش‌کنندگان بزرگ بین‌المللی رادیوتلویزیون تا حد زیادی از خرید محصولات DRM کناره‌گیری کرده و به تدریج پخش آزمایشی رادیو DRM را متوقف کرده‌اند. با این وجود، سازندگان فرستنده‌های رادیو DRM مانند Transradio یا Nautel هنوز امیدوارند که با تولید فرستنده‌های امواج رادیویی دیجیتالی بهتر در بخش فراپخش AM تجارت کنند.
سازندگان فرستنده‌ها و گیرنده‌های محصولات DRM در نظر دارند در نمایشگاهِ «کنوانسیون فراپخش بین المللی (IBC)» که در آمستردام از پانزدهم تا هجدهم سپتامبر 2023 تشکیل خواهد شد، این بار خودی برجسته‌تر از پیش نشان دهند.
آنها در سال گذشته توانستند 27 فرستندۀ دیجیتالی پرقدرت DRM در موج متوسط (تا 300 کیلووات) را به هندوستان بفروشند. در هندوستان، DRM ظاهراً قرار است برای بهبود دریافت سراسری پخش داخلی استفاده شود. [در مورد نمایشگاه مذکور رجوع شود به show.ibc.org]
شرکت Nautel نیز به جلب مشتریان بیشتر برای فروش فرستنده‌های موج کوتاه DRM امیدوار است. این شرکت برای این منظور دست به دامن یک واسطه بلژیکی شده است تا شاید برنامه‌های DRM به زودی در بلژیک نیز شنیده شوند.
یکی از انواع گیرنده‌های DRM که در نمایشگاه پارسال در پایتخت هلند به نمایش گذاشته شد، شامل UniWave Di-Wave 100 بود که محدودۀ فرکانس‌های150 تا 288، 522 تا 1620 و 2300 تا 30000 کیلوهرتز را پوشش می‌دهد. [ برای دریافت اطلاعات بیشتر در این مورد، رجوع شود به:
teltarif.de/digitalradio-mittelwelle-sender-empfaenger/news/48132.html]
پیام IBC روشن است: دوران فرستنده‌های موج کوتاه به سر رسیده است.
ولی کو گوش شنوا در معاونت توسعۀ سازمان صداوسیما، در سازمان ملی استاندارد، در سازمان تنظیم مقررات و ارتباطات رادیوییِ وزارت ارتباطات و فناوری اطلاعات و در شوراهای عالی و متعالی رنگارنگ مربوط به توسعۀ ارتباطات کشور! (منبع:عصرارتباط)
- ۰۲/۰۲/۱۰