دانش‌آموزانی که تبلت، اینترنت و پول ندارند
ثبتسفارش کتاب‌های درسی سال تحصیلی جدید اینترنتی شده تا کتاب‌های درسی از کتابفروشی‌ها توزیع نشود و فروش و توزیع مواد آموزشی از طریق سامانه الکترونیکی و ثبتسفارش کتب درسی صورت بگیرد. کسانی مثل احمدرضا امینی، مدیرکل نظارت بر نشر و توزیع مواد آموزشی وزارت آموزش‌وپرورش می‌گوید، دلیل اصلی ثبتسفارش و توزیع از طریق سامانه را به‌صرفه‌تربودن این روش می‌داند.
او معتقد است در این روش تولید براساس تقاضا خواهد بود و تولید مازاد به حداقل می‌رسد. این خبری است که در دوهفته گذشته به نقل از مسئولان آموزش‌وپرورش اعلام شده و حالا کم‌کم کم‌وکاستی‌ها از راه می‌رسند. دانش‌آموزان عشایر و مناطق محروم، نبودِ زیرساخت‌های مناسب اینترنتی در بعضی شهرها و نبودِ امکان دسترسی به گوشی هوشمند برای همه خانواده‌ها حالا عاملی شده که بخشی از دانش‌آموزان که پیش از این از آموزش مجازی هم محروم بودند، حالا برای ثبتسفارش کتاب‌های درسی به صورت اینترنتی دچار مشکل شده‌اند. مسئولان آموزش‌وپرورش هم می‌گویند مدیران مدارس باید حواس‌شان به این موضوع باشد.
فراموشی به وقت تصمیم‌گیری
مادر و پدران دانش‌آموزان با کپی شناسنامه روبه‌روی سوپرمارکت یکی از روستاهای اطراف شوشتر خوزستان ایستادند تا از ثبتسفارش اینترنتی کتاب‌های درسی عقب نمانند. اهالی روستاهای اطراف هم خودشان را به سوپرمارکت رساندند تا از این قافله عقب نمانند. «معصومه» هم کپی شناسنامه دخترش را برداشت و در صف ایستاد، چون قرار بود از بیست‌وسوم خرداد دیگر نامی ثبت نشود. «ما حداقل امکانات را نداریم، چه برسد به اینترنت و گوشی مدل بالا. مثل اینکه وقتی تصمیم می‌گرفتند، ما را فراموش کردند. بی‌کتاب که نمی‌شود بچه فرستاد مدرسه. اینها هم مثل ما بی‌سواد و بدبخت شوند؟» اما پدر «رقیه» برای سفارش کتاب‌هایش خود را به «گتوند» رساند؛ به اولین کافی‌نت نزدیک‌ترین شهر به روستا. «دخترها نرفتند.
پدرها کپی شناسنامه‌ها را گرفتند و رفتند شهر تا ما بی‌کتاب نمانیم. ۶٠هزار تومان پول کتاب‌ها شد.» رقیه امسال سر کلاس یازدهم می‌نشیند و از ترس بی‌کتاب‌‌ماندن بارها به پدرش تأکید کرده برود شهر. «پارسال بعضی از بچه‌ها بی‌کتاب ماندند؛ تا یک‌ماه از سال هم کتاب‌ها به دست‌شان نرسید. خیلی اذیت شدند، از درس عقب ماندند. خیلی طول کشید تا کتاب به دست‌شان برسد.» اینترنت یا اصلا پایش به روستا نرسید یا آن‌قدر ضعیف است که زورش به بالاآوردن سامانه‌ای نمی‌رسد. «اینترنت روستا خیلی ضعیف است، برای درس‌خواندن هم کلی مشکل داشتیم. چندنفر از دوستانم نتواستند ثبت‌نام کنند. از حالا دلشوره سال تحصیلی را دارند. اگر کلاس‌ها مجازی باشد، چه؟»
«عباس» دانش‌آموز کلاس دهمی، اهل یکی از روستاهای ایذه است؛ یکی از جاماندگان ثبتسفارش کتاب و البته بی‌خبر از اینکه مهلت ثبت‌نام تمام شده است. «چندماه است مدرسه نمی‌رویم، از کجا می‌دانستم؟ بیکار که نیستم، سرکار می‌روم و کمک‌خرج خانه‌ام. می‌روم اهواز شاید در کافی‌نت ثبت‌نام کردم. ایذه که از این چیزها ندارد. اصلا همین‌جوری می‌روم مدرسه، بالاخره مدرسه می‌داند از کجا می‌تواند کتاب برای ما تهیه کند.» فریدون مولایی، کارشناس خدمات آموزش‌وپرورش ایذه ثبت‌نام اینترنتی کتب درسی را دردسر جدید مدیران مدارس ایذه می‌داند.
او روش سنتی را برای شهرهایی که هنوز با زیرساخت‌های دنیای اینترنت فاصله معناداری دارند، راهگشاتر می‌داند و به «شهروند» می‌گوید: «تک‌فرزندی اینجا باب نیست و خانواده‌ها حداقل یکی، دو دانش‌آموز دارند و این یعنی هزینه کتاب‌های ضرب در دو یا سه، آن‌هم در شرایط کرونا و بیکاری اولیا. ضعیف‌بودن شبکه اینترنت در بعضی شهرها و بافت‌های روستایی هم هست. گوشی هوشمند را هم نمی‌توان نادیده گرفت.
درحال حاضر تهیه یک گوشی هوشمند حداقل سه‌میلیون‌تومان هزینه دارد. مبلغ سنگینی برای بیشتر خانواده‌ها.» مولایی از تماس‌های روزانه اولیایی می‌گوید که به دنبال تبلت‌های رایگان‌اند. «تصمیم به ثبتسفارش اینترنتی کتاب‌های درسی دوباره ماجرای نبودِ اینترنت و گوشی هوشمند را که با شبکه شاد شروع شده بود، دوباره تکرار کرد. وضع مالی خانواده‌ها خوب نیست و این درحالی است که سطح سواد اولیا هم به ثبت‌نام اینترنتی قد نمی‌دهد. قبل از چنین تصمیم‌هایی که جنبه عمومی دارند، باید نرم‌افزارها و سخت‌افزارها مهیا باشند تا باب بروز مشکل جدید نباشند.»
ثبت‌نام گروهی راهکار آموزش‌وپرورش ایذه بوده برای بی‌کتاب‌نماندن دانش‌آموزان در اول مهر. ثبت‌نامی که مشکلات خودش را دارد و بارش را بر دوش مدیران مدارس گذاشته است. «مدیران را پای کار آوردیم تا بچه‌ها بی‌کتاب نمانند. سفارش اینترنتی دردسر جدید مدارس بود. مدیران مدارس که نمی‌توانستند با کارت شخصی‌شان ثبت‌نام کنند، از حساب مدارس هم نمی‌شد، چون حساب حقوقی بود و واریز و برداشت از آن مشکل‌ساز. طبق توافق ادارات قرار شد در ایذه از طریق کارت مجازی، پول کتاب‌ها به حساب مدرسه واریز شود و بعد طی یک صورتجلسه با حضور نماینده مدرسه و شورای معلمان پول واریزی برداشت و به حساب مشخصی واریز شود تا با رمز دوم خرید گروهی کتاب‌های درسی صورت بگیرد.»
تلاش برای جورشدن آمارها
«وزارت آموزش‌وپرورش به ما فشار آورد و ما به مدیران.» اینها را عادل عذاری، کارشناس خدمات آموزش‌وپرورش حمیدیه خوزستان می‌گوید. او می‌گوید ٨٣درصد دوره ابتدایی، ٨٠درصد دوره متوسطه اول و ٧٠درصد دوره متوسطه دوم در حمیدیه سفارش کتاب درسی داده‌اند. «ما در مقایسه با شهرهای دیگر آمار پایین‌تری داریم اما درصدها برای خودمان رضایت‌بخش است.
سال‌های گذشته تا برج هفت و هشت زمان داشتیم، حتی در آذرماه هم ثبت‌شفارش کتاب داشتیم اما امسال بیست‌وسوم خرداد این مهلت تمام شد و نمی‌دانیم دانش‌آموزانی که ثبت‌نام نکرده‌اند، چه سرنوشتی خواهند داشت.» فشار آموزش‌وپرورش و بخشنامه‌هایی که یکی پس از دیگری ابلاغ می‌شدند، مدیران را راهی خانه دانش‌آموزان کرد اما نه رغبتی وجود داشت و نه پولی. «مدیران از جیب‌شان کتاب سفارش دادند و شاید تا آخر آذر هم نتوانند از اولیا پول بگیرند. سال‌های گذشته این مشکلات خیلی پررنگ نبودند، چون تنها دوره ابتدایی را داشتیم تا اینکه سال گذشته متوسطه دوم هم اضافه شد و امسال همه مقاطع. در سال‌های گذشته ما حتی تا آذر و اوایل دی‌ماه هم درخواست کتاب داشتیم. نداشتن کتاب یعنی خلأ صددرصدی آموزش.» عذاری توزیع سنتی را برای رشته‌های فنی‌وحرفه‌ای و کارودانش را راه‌حل بهتری می‌داند، چون معتقد است شرایط موجود فشاری مضاعف بر دوش اولیا و مدیران مدرسه است.
«با بخشنامه‌هایی که می‌آیند، ثبت‌نشدن کتب درسی به عهده مدیران است. چرا باید به عهده مدیر باشد؟ چندماهی است مدارس تعطیل‌اند و مدارس از دانش‌آموزان بی‌خبرند. نزدیک به ۶٠درصد پرداختی ثبت‌نام‌ها را خودِ مدیران پرداخت کرده‌اند؛ یکی، دوتا دانش‌آموز هم که نیستند. گاهی اوقات اولیا به پرداخت هزینه واکنش نشان می‌دهند. می‌گویند چرا ثبت‌نام کردید؟ اصلا پسرم نمی‌خواهد درس بخواند، به شما چه؟ به مدیران فشار آمده تا تنها آمار وزارتخانه درست شود. درحال حاضر ٢٠ تا ٢۵درصد ثبتسفارش نشده‌اند و دانش‌آموزان زیادی بی‌کتاب می‌مانند. بعد ادعا می‌کنیم هیچ دانش‌آموزی نباید بدون آموزش بماند.»
نه تبلت است، نه اینترنت و نه پول
آدم‌ها اینجا بی‌بضاعت‌اند. شغل اینجا نیست و اینترنت یک شوخی است. جایی در مرز عراق، چسبیده به چزابه. «بُستان» در استان کرمانشاه، ١۴هزار دانش‌آموز دارد؛ دانش‌آموزانی با پدرانی کشاورز که با اینترنت غریبه‌اند. هادی ساعدی، کارشناس خدمات آموزش‌وپرورش بُستان است. او به «شهروند» از خانواده‌هایی می‌گوید که کرونا آنها را بی‌پول‌تر از گذشته کرده و سرانه مدرسه منبع پرداخت هزینه کتاب‌های درسی دانش‌آموزان‌شان بوده. «بعضی خانواده‌ها واقعا توان پرداخت هزینه کتاب‌ها را ندارند. به کمک خیّرین چشم دوخته‌ایم، یک‌جوری برایشان جور می‌کنیم. پدری که بیکار است، هزینه کتاب را از کجا بیاورد؟» ساعدی ثبتسفارش اینترنتی را برای مناطقی مانند «بُستان» مفید نمی‌داند: «اینترنت اینجا ضعیف است، بچه‌ها نه تبلت دارند، نه گوشی. وضع اقتصادی خانواده‌ها هم به هراز زحمت از پسِ نان شب خانواده برمی‌آید.»
کتاب رایگان در سیستان‌وبلوچستان
در روزهای تعطیلی مدارس و آمدن شبکه شاد، روستاهای استان سیستان‌وبلوچستان و محرومیت از دسترسی به اینترنت، به صدر خبرها آمد. حالا اما ادریس پردل، معاون آموزش متوسطه آموزش‌وپرورش دشتیاری از رایگان‌بودن کتاب‌های درسی در این استان می‌گوید. پردل به «شهروند» از ثبت‌نام همه دانش‌آموزان استان در اداره کل خبر می‌دهد. «اداره کل استان ثبت‌نام همه دانش‌آموزان را انجام می‌دهد. به این ترتیب سهمیه همه مناطق مشخص می‌شود. اولیا پولی برای تهیه کتاب‌های درسی پرداخت نمی‌کنند.» او وضع اقتصادی بد و پایین‌بودن سطح درآمد خانواده‌ها را دلیل اصلی رایگان‌بودن تحصیل در این استان می‌داند.