ITanalyze

(3-1) تشکل‎های غیررسمی – غیردولتی

این‎ها تجمع‎های ثبت نشده (از نظر حقوقی) هستند که به دولت خاص یا مجموعه‎ای از دولت‎ها نیز وابسته نیستند. شیوة رفتاری این تجمع‎ها یادآور دوران اولیه اینترنت است، اکثراً افراد فنی یا حقوقدانان مدافع جامعه مدنی در آن‎ها فعالیت دارند و کوشش دریافتن اجماع نظر شیوة تصمیم‎گیری کار گروه‎های آن‎هاست. دو نمونة برجستة این گروه ستاد مهندسی اینترنت (IETF) و کنسرسیوم W3(1) هستند که به ذکر مختصر نقش آن‎ها خواهیم پرداخت.

ستاد مهندس اینترنت مهمترین مرجع فنی اینترنت و تهیه‎کنندة استانداردهاست. IETF عضو ندارد، بلکه برای فعال شدن در آن باید به یکی از کارگروهای وابسته که عضویت در آن‎ها کاملاً آزاد است پیوست. وقتی موضوع مورد بحث یک کارگروه (که ممکن است مثلاً یک استاندارد فنی در اینترنت باشد) به اجماع نظر عملی می‎رسد، نتیجه پس از تأیید سازمان دیگری به نام جامعه اینترنتی(2) (ISOC) به صورت مدرکی که به لحاظ تاریخی به RFC(3) (همراه با شماره دریف) معروف شده است به طور رایگان در اختیار عموم قرار می‎گیرد.در واقع ISOC از نظرات گروهی از صاحبنظران تراز اول کامپیوتر و اینترنت در مجموعة IAB(4) استفاده می‎کند، که این گروه نیز به نوبه خود گروه IESG(5) را به عنوان مشاور دارد. پیشنهادهای IETF نخست به IESG فرستاده می‎شود، که در صورت تأیید به IAB و از آنجا به ISOC ارسال می‎شود. هیچگونه الزام حقوقی برای رعایت استانداردهای IETF وجود ندارد ولی وزن تاریخی و میزان خبرگی علمی و فنی کار IETF و شوراها تأیید کننده طوری است که رهنمودهای آن عملاً شیوة رفتاری فنی اینترنت را تعیین می‎کند و شرکت‎های سازندة سخت‎افزار و نرم‎افزار استانداردهای IETF را رعایت می‎کنند. بیشترین افراد فعال در IETF از آمریکای شمالی و سپس از اروپا و خاور دور هستند و از سه گردهمای سالانة این تشکل در سالهای اخیر دو تا در آمریکای شمالی تشکیل شده است. کنسرسیوم W3 تشکل کاملاً متفاوتی است که کار تحقیق و توسعه در زمینه وب را انجام می‎دهد. اعضای W3 را تعداد زیادی مؤسسات علمی و صنعتی تشکیل می‎دهند. هزینة W3 توسط حق عضویت‎هایی که اعضاء به طور غیرمستقیم از طریق سه سازمان علمی (دانشگاه MIT، کنسرسیوم اروپایی تحقیقات در انفورماتیک و ریاضیات کاربردی ERCIM، و مرکز تحقیقات Keio در ژاپن) در اختیار W3 قرار می‎دهند تأمین می‎شود. ریاست این کنسرسیوم را برنرز-لی(1) ابداع‎کنندة وب در اختیار دارد. برخلاف IETF، W3 گاهی به غیردمکراتیک بودن متهم می‎شود.

تجمع‎های متعدد دیگری نیز از این نوع وجود دارند که بعضی در زمینه امنیت شبکه و مبارزه با spam فعالیت می‎کنند، بعضی به وسیله NGOها برای دفاع از حقوق شهروندی و آزادی بیان حمایت می‎شوند و غیره.
(3-2) تشکل‎های رسمی – غیردولتی

این گروه شاید بزرگترین گروه از چهار گروه مورد بحث باشد. اینها معمولاً سازمان‎های غیرانتفاعی ثبت شده در یک کشور هستند که تابع قوانین کشور محل ثبت هستند ولی قلمرو فعالیت آن‎ها ممکن است بین‎المللی، منطقه‎ای یا محدود به کشور خاصی باشد. بعضی از این سازمان‎ها صرفاً درگیر اینترنت هستند و بعضی دیگر بنابر نوع وظایف و اهداف خود با اینترنت مرتبط می‎شوند. در بین سازما‎ن‎هایی که منحصراً در قلمرو اینترنت فعالیت می‎کنند، معروفترین آن‎ها ICANN و سازمان تابعة آن IANA است که بخش بعد منحصراً به آن اختصاص دارد. گروه مهم دیگری از این دسته، گروه چهارگانه مراکز ثبت منطقه‎ای (RIR)(2) است که قبلاً به آن‎ها اشاره شد. مناطق پوشش این چهار سازمان از هم تفکیک شده‎اند و رقابتی میان آن‎ها برای توزیع شماره اینترنتی وجود ندارد. از طرف دیگر هر چهار سازمان مخالف مداخله دولتی در توزیع شماره‎های اینترنتی و به طور کلی حامی راهبری بخش خصوصی هستند. بعضی اختلافات میان این گروه و ICANN موجب شده است که چهار مرکز ثبت منطقه‎ای، تجمعی به نام سازمان منابع شماره‎ای (NRO)(3) به وجود آورند که به طور رسمی ثبت نشده است و به پشتوانة تفاهم‎نامه‎ای میان این مراکز عمل می‎کند.

اپراتورهای سیزده کارگزارریشه گروه دیگری از سازمان‎های مؤثر دراینترنت را تشکیل می‎دهند. یکی از این اپراتورها، ISC، که قبلاً به آن اشاره شد، یک سازمان غیرانتفاعی است که به جهاتی اهمیت ویژه پیدا کرده است. این سازمان تهیه‎کنندة BIND، نرم‎افزار غالب کارگزارهای دامنه است، میزبانی دامنه بیش از 40 TLD را به عهده دارد، و همانطور که اشاره شد با ابداع روش Arycast موفق شده است بدیل کارگزار ریشة F را در سراسر جهان پیاده‎سازی کند. تعداد زیای از مراکز ثبت دامنه‎های کشوری مؤسسه‎های غیرانتفاعی و غیردولتی هستند. تجمع‎هایی نیز از مراکز ثبت وجود دارد که به صورت سازمان‎های غیرانتفاعی ثبت شده‎اند. مهمترین اینها CENTR و APNIC هستند. عضویت در CENTR برای مراکز ثبت دامنه کشوری همة کشورها آزاد است ولی هستة آن در اروپاست. غربی‎ترین عضو این سازمان، مرکز ثبت کانادا و شرقی‎ترین عضو آن مرکز ثبت افغانستان است، ولی ژاپن نیز به عنوان ناظر در آن شرکت دارد. مؤسسه APNIC عمدتاً کشورهای شرق و جنوب آسیا و اقیانوسیه را فرامی‎گیرد. شبکه‎های علمی – تحقیقاتی که معمولاً توسط دولت متبوع حمایت می‎شوند خود دارای تجمع‎هایی هستند که به صورت سازمان‎های غیرانتفاعی ثبت شده‎ است. یک چنین مؤسسه TERENA است که بیشتر محور اروپایی دارد ولی کشورهایی از خاورمیانه (مانند ایران) و شمال آفریقا نیز در آن عضویت دارند. بالاخره باید از ISOC نام برد که یکی از قدیمی‎ترین تشکل‎های اینترنتی است. قبلاً به نقش ISOC در رابطه با IETF اشاره کردیم. لازم به ذکر است که ISOC دو بار به حمایت از شبکه اینترنتی در ایران برخاسته است. یک بار در اواخر سال 1372 که مدیریت وقت اینترنت (بنیاد ملی علوم آمریکا) با ورود ایران به شبکة‌، اینترنت و اعطای دامنه .ir مخالفت می‎کرد و سرانجام فشار و حمایت ISOC این امر را ممکن ساخت، و بار دیگر چند سال بعد، که بعضی عوامل بنیاد ملی علوم آمریکا به قطع ترافیک اینترنتی ایران اقدام کردند و مجدداً ISOC از جمله به سازمان‎های مهمی بود که به این عمل اعتراض کرد و ارتباط پس از دو هفته مجدداً برقرار شد.
(3-3) تشکل‎های بین‎الدولی عمومی

این تشکل‎ها عموماً یا زیرمجموعه‎های سازمان ملل متحد هستند یا با آن ارتباط نزدیک دارند. در واقع رسالتی در زمینة موفق ساختن فرایند WSIS و نیز موضوع راهبری اینترنت به عهدة شخص دبیرکل سازمان ملل واگذار شده است. علاوه بر ارتباطات موردی و موضوعی که انواع سازمان‎های بین‎الدولی مانند یونسکو، سازمان تجارت جهانی (WTO)، سازمان‎های حقوق بشر و غیره گهگاه با اینترنت پیدا می‎کنند، دو سازمان WIPO و ITU ارتباط مستمرتری دارند که در اینجا به آن می‎پردازیم.

سازمان جهانی مالکیت فکری (WIPO) عهده‎دار وظایف گسترده‎ای در زمینه معاهدات بین‎المللی در حیطة مالکیت ثبتی و فکری است و یک مرکز ویژة حکمیت و میانجیگری در امور اختلافات مالکیت فکری را شامل است. ورود WIPO به صحنة اینترنت با توسعه تجارت الکترونیک و مسایل مالکیت فکری و ثبتی که این پدیده به همراه داشت آغاز شد. یکی از وظایفی که از بدو تأسیس ICANN در اواخر سال 1998 برای آن پیش‎بینی شده بود سازمان بخشیدن به منازعات ثبتی و ادعاهای نقض مالکیت فکری در رابطه با دامنه‎های اینترنتی com، net و org بود. از اینرو در ماههای قبل از شروع به کار رسمی ICANN، متخصصان حقوقی WIPO سیاستنامه حل اختلاف و داوری که قبلاً به آن اشاره شد و آیین‎نامه‎های اجرایی لازم را برای سازمان جدیدالتأسیس تهیه کردند. علاوه بر دامنه‎های مرتبه اول فوق، اکنون تعداد دیگری دامنه مرتبة اول عمومی و بسیاری از دامنه‎های کشوری از نوعی مجموعة حل اختلاف مشابه استفاده می‎کنند. مرکز داوری WIPO با مراکز ثبت 6 دامنه عمومی و بیش از 40 دامنه کشوری منجمله ایران توافقتنامه همکاری در موارد حل اختلاف امضا کرده و تاکنون بیش از 6500 مورد را به نتیجه رسانده است. از سال 2001 کوششی در WIPO برای تهیة یک سیاستنامه حل اختلاف گسترده‎تر در زمینه دامنه‎های اینترنتی شروع شد که اسامی اختصاری و کامل کشورها و اسامی بعضی سازمانهای بین‎الدولی و بین‎المللی را نیز فرا می‎گیرد. WIPO در ایجاد اجماع نظر در مورد این سیاستنامه تاکنون موفق نبوده است.

اتحادیه بین‎المللی مخابرات از راه دور (ITU) قدیمی‎ترین سازمان بین‎الدولی موجود در جهان است. آغاز کار این سازمان سال 1865 ثبت شده است. در حال حاضر 189 کشور و تعدادی از شرکتهای بزرگ عضو ITU هستند. هزینه عضویت در ITU سنگین‎تر از آن است که اکثر سازمانها و شرکتهای فعال در اینترنت و مراکز ثبت اینترنتی از عهدة پرداخت آن برآیند. ITU از سه بخش تشکیل شده است که عمدتاً یک بخش آن موسوم به ITU-T در ارتباط با بعضی مسایل اینترنتی قرار می‎گیرد. وظیفه این بخش مانند IETF تا حدود زیادی تهیه استاندارد است ولی استانداردهایی که در حیطة وظایف ITU-T قرار می‎گیرند اساساً مربوط به لایه‎های 1 و 2 (لایه‎های فیزیکی یا زیربنایی) هستند و تداخلی با کار IETF در لایه‎های 3 و 4 ندارد. با اینحال ITU-T در فعالیتهای IETF شرکت کرده است و با تحت الشعاع قرار گرفتن تلفن سنتی توسط اینترنت، ITU-T سعی کرده است خود را به طور فزاینده‎ای درگیر استانداردهای فنی اینترنتی کند. روش کارفنی در ITU-T از طریق گروههای موسوم که «گروههای مطالعه» است. نتایج گروههای مطالعه باید با اجماع مورد تصویب قرار گیرد تا به عنوان استاندارد رسمی ابلاغ شود. برخلاف RFCها که به طور رایگان قابل دسترسی‎اند، استانداردهای ITU باید به قیمت نسبتاً بالایی خریداری شوند. مهمترین امتیازی که ITU در زمینه اینترنت تاکنون کسب کرده است مربوط به موضوع ENUM است که توضیح داده خواهد شد. پروتکل ENUM شیوه‎ای برای نگاشتن شماره‎های تلفن معمولی به نامهای دامنه است که نوعی تلفیق تلفن و اینترنت را ممکن می‎سازد. این پروتکل توسط IETF تدوین و اعلام شد. IETF و IAB قصد داشتند توزیع دامنه‎های کشوری مربوط به این پروتکل را کاملاً در اختیار سازمان اروپایی RIPE-NCC قرار دهند و ITU اصرار داشت به سبب ارتباط با موضوع تلفن، این امتیاز در اختیار ITU قرار گیرد. طبق مصالحه‎ای که صورت گرفت RIPE-NCC مجری طرح خواهد بود ولی باید موافقت ITU را در هر مورد واگذاری کسب کند. زمینه‎های دیگری که ITU در آن فعال بوده است تدوین بعضی استانداردهای چند رسانه‎ای (multimedia) و استاندارد کیفیت خدمات VOIP است. کمرنگ شدن اهمیت مخابرات سنتی در مقایسه با اینترنت، عدم توانایی رقابت فنی با IETF، و به طور کلی کارایی ضعیف در مقایسه با حجم سازمانی (بودجه سالهای اخیر ITU،140 میلیون دلار در سال، یعنی هفتاد برابر بودجه سالانه IETF بوده است). باعث شده است که ITU در چند سال اخیر کوشش کند فعالیت خود را از زمینه فنی به سوی زمنیه‎های سیاستگزاری جا به جا کند. اتکای ITU در این زمینه عمدتاً به کشورهای در حال رشد به خصوص بخش دولتی و وزارتخانه‎های پست، تلگراف و تلفن بوده است که خود را در اکثر میادین تشکیلاتی اینترنتی منفعل و بی‎پناه احساس می‎کنند و بعضی در ITU نوعی قیم و تریبون یافته‎اند.
(3-4) تشکل‎های بین‎الدولی با عضویت محدود

در اینجا مقصود تشکیلاتی مانند اتحادیة اروپا، شورای اروپا، OECD، G8، ASEAN، APEC و امثال آنهاست که هر یک بنا بر تعریف مجموعة مشخصی از کشورها را دربرمی‎گیرند. سازمانهای ذکر شده در بالا (و بعضی دیگر) هر یک در مورد بعضی مسایل سیاستگزاری اینترنت نظرات مشخصی اعلام کرده‎اند یا با کمک به احداث زیربنای سخت‎افزاری در کشورهای عضو و کمک مالی به رواج اینترنت مثلاً در بخش علمی موقعیتی برای اعمال نظر در بعضی امور اینترنتی کسب کرده‎اند. بالاخص شورای اروپا و OECD در رابطه با حفظ حریم خصوصی و مندرجات WHOIS (راهنمای دامنه‎های اینترنتی ثبت شده) مواضعی سختگیرانه‎تر از عملکرد فعلی و توصیه‎های ICANN اتخاذ کرده‎اند، و بعضی دیگر در زمینه امنیت شبکه و هماهنگی مسایل حقوقی دست به اقداماتی زده‎اند. در حال حاضر نقش این دسته از تشکل‎ها کمرنگ‎تر از سه دستة دیگر است ولی به نظر می‎رسد در آینده بعضی از این گروهها، بالاخص جامعه اروپا، حضور فعالتری در صحنة اینترنت پیدا کنند.
بخش 4. آیکن

همانطور که دیدیم در دوران اولیه اینترنت، ادارة امور اینترنت با توافقهای غیررسمی میان گروههایی توزیع شده بود که ریشة دانشگاهی و تحقیقاتی داشتند و عمدتاً در خاک ایالات متحده آمریکا به فعالیت مشغول بودند. در مواردی که نوعی تصمیم‎گیری مرکزی ضرورت داشت. مانند توزیع منابع اینترنتی و برخی هماهنگی‎ها در استفاده از آنها، بنیاد ملی علوم آمریکا (NSF) که سرمایه‎گذاری اولیه در اینترنت را انجام داده و در آن زمان تأمین‎کننده اصلی هزینه‎های کار گروههای اینترنت و نیز شبکه اینترنت وقت امریکا (بیشتر اتصالهای دانشگاهی) بود، بنابر حق اکتساب نوعی تولیت برای خود قایل بود و مسؤولیت لازم را طی موافقتنامه‎ای به مؤسسه IANA که از IETF منشعب شده بود واگذار کرده بود. با ظهور تجارت الکترونیک در اواسط دهه 1990، ورود شرکت‎های بزرگ خصوصی به عرصة اینترنت و جهانی شدن استفاده از این شبکه، NSF به عنوان یک بازیگر اصلی از صحنه خارج شد و جای خود را به وزارت بازرگانی آمریکا داد. سازمان آیکن بر مبنای تفاهم‎نامه‎ای با وزارت بازرگانی آمریکا، در نوامبر 1998 رسماً به عنوان یک شرکت خصوصی غیرانتفاعی در ایالات کالیفرنیا به ثبت رسید و یکی از وظایف اصلی آن تصدی بر امور IANA تعیین شد. قرار بود در صورت پیشرفت رضایتبخش، پس از دو سال ارتباط حقوقی میان آیکن و دولت آمریکا قطع شود ولی عمر کوتاه آیکن بسیار پرتلاطم بوده است و پس از چند تمدید کوتاه مدت تفاهم‎نامه، در تابستان 2003 همزمان با اجلاس مقدماتی WSIS، دولت آمریکا تفاهم‎نامه را این بار به مدت سه سال تا سال 2006 تمدید نمود. گفته می‎شود این عمل نوعی ابراز قدرت در مقابل خواست مطرح شده توسط تعدادی از کشورهای جهان سوم در جلسات مقدماتی WSIS بود که جایگزین بین‎الدولی را برای آیکن پیشنهاد کرده بودند. چنین انگیزه‎ای ممکن است درتمدید سه ساله دخیل بوده باشد ولی مسلماً تحولات شش ساله آیکن و چند بار تجدید سازمان نشان داده است که علیرغم حرکت‎های مثبت، آیکن هنوز نیاز به زمان دارد که به شکلی نسبتاً پایدار درآید و مقبولیت عمومی‎تر کسب کند. پال‎تومی(1) رئیس استرالیایی ICANN همزمان با انتشار برنامه راهبردی آیکن(2) در 16 نوامبر 2004 اعلام کرد که ارتباط آیکن با دولت آمریکا پس از انقضای تفاهم‎نامه در سال 2006 قطع خواهد شد. او همچنین تأکید کرد که اینترنت مجتمعی از 200000 شبکة جهانی است که با توافق خصوصی ایجاد شده است و به هیچ صورت زیر نظر سازمان ملل قرار نخواهد گرفت. وی همچنین اظهار داشت که رشد اینترنت حاصل استفاده از مدل بخش خصوصی بوده است و ناشی از یک معاهدة بین‎المللی نیست ولی در عین حال بخشی از بودجة 5/19 میلیون دلاری سالانه آیکن به جلب مشارکت بیشتر اقشار کشورهای در حال رشد در فعالیت‎های آیکن اختصاص خواهد یافت.

در تفاهم‎نامة اولیه که منجر به تأسیس آیکن شد، 35 هدف عملی مشخص برای آیکن پیش‎بینی شده بود که بعضی اهداف فنی خاص بودند و بعضی دیگر را می‎توان اهداف رفتاری در سازماندهی وظایف تلقی کرد. در رابطه با وظایف IANA، یعنی هماهنگی امور منابع اینترنتی، می‎توان اهم این اهداف، اعم از عملیاتی و سازمانی، را در چند بند خلاصه کرد:

• تأمین پایداری و امنیت شبکه اینترنت با حراست فنی و فیزیکی منابع اینترنتی به خصوص کارگزارهای ریشه

• توزیع عادلانه و معطوف به نیاز منابع اینترنتی

• سازماندهی و مدیریت پایین به بالا

• حصول اطمنیان از مشارکت همه اقشار ذینفع در یک ساختار دموکراتیک

• حراست از حقوق مالکیت فکری

• بین‎المللی سازی همه امور سازمانی و عملیاتی

اینکه تا چه حد آیکن در برآورده کردن این اهداف موفق بوده است، به خصوص جنبه‎های سازمانی و مدیریت آیکن، همواره مورد مناقشه بوده است. طی عمر کوتاه آیکن، ساختار سازمانی آن تغییرات قابل ملاحظه‎ای به خود دیده است. پیرو یک برنامه اصلاحی، اساسنامه جاری آیکن که اخیراً اجرایی شده است از ارکان زیر تشکیل شده است:

• هیأت مدیرة آیکن از پانزده عضو دارای حق رأی و تعدادی اعضای رابط تشکیل شده است. مدیرعامل و رئیس هیأت مدیره یکی از این اعضاست، هشت عضو را یک کمیتة ویژه که از دست‎اندرکاران و خبرگان شناخته شدة اینترنت است انتخاب می‎کند، و شش عضو دیگر را سه سازمان دامنه‎های عمومی، دامنه‎های کشوری و سازمان نشانی‎ها (متشکل از مراکز ثبت منطقه‎ای)، هر یک دو عضو، انتخاب می‎کنند. اعضای فاقد رأی را گروههای زیر، هر کدام یک نماینده، معرفی می‎کنند: کمیته مشورتی دولت‎ها (GAC)، کمیته مشورتی استفاده‎کنندگان غیروابسته(1) ، کمیته مشورتی امنیت و پایداری، کمیته مشورتی کارگزارهای ریشه، کمیته فنی رابط، و IETF. اخیراً یک بازرس مستقل به چارت سازمانی اضافه شده است که قرار است مستقل از هیأت مدیره به عنوان بازرس و ناظر عملی کند. انتخاب اولین بازرس آیکن که یک فرد کانادایی است روز 24 نوامبر 2004 اعلام شد.(2) در اساسنامه جدید آیکن تمهیداتی برای تأمین تنوع جغرافیایی اعضای هیأت مدیره و نیز هیأت مدیره‎های هر یک از کمیته‎ها و سازمانهای وابسته در نظر گرفته شده است. در حال حاضر در میان پانزده نفر عضو دارای رأی هیأت مدیرة آیکن، دوازده نفر غیرآمریکایی هستند. همچنین آیکن به تأسیس یک دفتر در بروکسل اقدام کرده است و پیش‎بینی می‎شود تعداد دفاتر آیکن در خارج از آمریکا افزایش یابد.

در اینجا لازم است پاره‎ای انتقادات اصلی را که در رابطه با مشروعیت، ساختار و عملکرد آیکن مطرح شده است و نیز پاسخ‎هایی که در بعضی موارد داده شده است مرور کنیم:

1- بنیادی‎ترین انتقاد مربوط به مشروعیت آیکن است. اینکه یک شرکت ثبت شده در ایالت کالیفرنیا و طبعاً تابع قوانین آن ایالت، که وجودش وابسته به امضای تفاهم‎نامه‎ای با وزارت بازرگانی ایالت متحده آمریکاست، چنین نقش مرکزی در هماهنگی عملیات و توزیع منابع اینترنت داشته باشد، خود به خود نافی حقوق و منافع سایر کشورهای جهان به نظر می‎رسد.

در مقابل این ایراد، نکات زیر ذکر شده است:

• پیدایش اینترنت از آغاز بر پایه هیچ موافقتنامه بین‎المللی صورت نگرفته، بلکه در کشور آمریکا به همت محققانی که اکثراً در ایالت کالیفرنیا کار می‎کرده‎اند راه‎اندازی شده است. ملحق شدن به شبکه اینترنت هم همواره یک امر داوطلبانه بوده و الزامی برای مشارکت در آن وجود ندارد.

• بیشترین سرمایه‎گذاری در اینترنت را بخش خصوصی، دولت و مراکز علمی آمریکا انجام داده‎اند و انجام می‎دهند، بیشترین منابع اینترنتی مورد استفاده جهان در آمریکا تولید می‎شود، و صنایع آمریکا بیشترین نقش در تولید سخت‎افزار و نرم‎افزار اینترنت را دارند.

• در حال حاضر هیچ جایگزین مناسبتری برای آیکن در افق نیست. سازمانهای بین‎الدولی علاوه بر کندی عمل، بوروکراسی و پرهزینه بودن (بودجه ITU هفت برابر بودجه ICANN است)، فقط به دولتها پاسخگو هستند در حالی که پویایی، سرعت عمل و نوآوری‎های اینترنت همه از مشارکت فعال بخش خصوصی، مراکز علمی، و کاربران مبتکر و کارآفرینان خلاق نشئت گرفته است.

• سیر تحول آیکن نشان داده است که این سازمان در جهت بین‎اللملی‎تر شدن و پاسخگوتر شدن به نیازهای بین‎المللی پیش می‎رود. آیکن ازیک سازمان صد در صد آمریکایی به سازمانی مبدل شده است که رئیس آن آمریکایی نیست و آمریکائیان اقلیتی را در هیآت مدیرة آن تشکیل می‎دهند. تأسیس مراکز خارج آمریکا و گردش گردهمایی‎های چهار ماه یک بار آیکن در همه قاره‎ها نشانگر حساسیت آیکن به نقش جهانی آن است. شاید در آینده‎ای نه چندان دور بتوان با نوآوریهایی در چارچوب حقوق بین‎الملل، یک هویت رسمی بین‎المللی برای آیکن تعریف کرد.

• نهایتاً اینکه نقش آیکن در کل اینترنت آنقدر هم که تصور می‎شود مهم نیست. به عقیدة بسیاری نقش آیکن فقط یک دفترداری و هماهنگی فنی است و در مواردی که از این حد تجاوز می‎کند و وارد عرصه سیاستگزاری می‎شود باید با آن مقابله کرد و حدود مشروع آن را یادآوری ‎نمود.
2- مسأله‎ای که در چهار سال اول وجود آیکن جنجا‎ل‎برانگیز شده بود، نقش نمایندگان غیروابسته (At-Large) در هیأت مدیرة آیکن بود. طبق اساسنامه اولیه آیکن قرار بود نیمی از اعضای هیأت مدیره نمایندگان غیروابسته باشند که با رأی عمومی کاربران اینترنت انتخاب می‎شوند. یک چنین رأی‎گیری در عمل به مشکلات عدیده‎ای برخورد و مدیریت ICANN به تشنج کشیده شد. در اساسنامه جدید یک کمیته اعضای غیروابسته با نقش مشورتی پیش‎بینی شده است که یک عضو بدون رأی در هیأت مدیره دارد. به علاوه در سازمانهای وابسته که هر یک در عضو در هیأت مدیره دارند نقشی برای اعضای غیروابسته، NGOها و جامعه مدنی پیش‏بینی شده است. هر چند مناقشات در این موضوع تا حد زیادی فروکش کرده است ولیکن تعدادی از نمایندگان جامعه مدنی همچنان معتقدند که آیکن متمایل به منافع شرکتهای بزرگ است،در تأسیس دامنه‎های مرتبه اول عمومی تعلل می‎کند و در انتخاب آنها بیطرف نیست.
3- مراکز ثبت دامنه‎های کشوری از آغاز تأسیس آیکن کشمکشهای گوناگونی با این مؤسسه داشته‎اند. ریشة بسیاری از این منازعات به رابطه حقوقی میان مراکز ثبت کشوری و IANA باز می‎گردد. در آغاز ایجاد دامنه‎های کشوری یک توافق یا تفاهم ساده فنی که جنبة حقوقی نداشت (و نمی‎توانست داشته باشد) ارتباط و تعهد طرفین را تعریف می‎کرد و این تفاهم‎ تاکنون در اکثر موارد مشکلی پدید نیاورده است. در آغاز تأسیس آیکن، IANA کوشش کرد رابطه بین ccTLDها و خود را به گونه‎ای حقوقی سازد که ccTLDها عملاً متعهد به پیروی از سیاستگزاری‎های جدید ICANN شوند ولی تعهد متقابلی جز انجام خدمات رایج، برای ICANNو IANA پدید نیاید. این کوشش با مقاومت شدید ccTLD‎ها روبرو شد و جز تعداد معدودی ccTLD، اکثر ccTLD حاضر به امضای قرارداد مورد نظر آیکن نشدند. نظر اکثر ccTLD همواره این بوده است که نقش IANA یک نقش دفترداری و حفاظت از داده‎هاست و آیکن حق سیاسگزاری در مورد رفتار ccTLDها جز در موضوعات کاملاً فنی و آن هم به روش معمول گذر از IETF ندارد. با مدیریت جدید آیکن و در اساسنامه جدید این سازمان، موضوع تا حد زیادی به نفع ccTLDها حل شده است. آیکن از پافشاری در مورد عقد قرارداد با ccTLD ها دست برداشته است و ccTLD ها که قبلاً در هیأت مدیرة ICANN نمایندگی تضمین شده نداشتند، اکنون دو نماینده صاحب رأی دارند که سازمان وابسته ccNSO آنها را انتخاب می‎کند. هنوز برخی مناقشات در مورد سازماندهی ccNSO و تعهدات آن وجود دارد ولی به نظر می‎رسد موضوع در جهت توافق پیش می‎رود. موضوع مورد اختلاف دیگری که همچنان به خصوص میان ccTLD های بزرگ (مانند آلمان و انگلستان) و ایکن حل نشده است، موضوع پرداخت کمک سالانه ccTLDها به بودجه آیکن است. آیکن مبلغی را سالانه جهت کمک از همة مراکز ثبت اعم از دامنه عمومی یا دامنه کشوری طلب می‎کند که وابسته به تعداد دامنه‎های ثبت شده توسط آن مرکز ثبت است. ccTLDها در عین اینکه به اصل کمک مالی به ایکن اعتراض ندارند، به روش آیکن که صورت عوارض یا مالیات برحسب تعداد دامنه دارد معترضند و نیز معتقدند که نقش آیکن در رابطه با دامنه‎های کشوری بسیار محدود است و آیکن باید بخش بزرگتری از بودجه خود را از مراکز ثبت دامنه‎های عمومی که اتکای بیشتری به آیکن دارند و تحت قرارداد رسمی با آیکن می‎باشند کسب کند. این اعتراض، و انتقاد ccTLDها از افزایش قابل ملاحظه‎ بودجه آیکن باعث شد بودجة پیشنهادی سالانه آیکن در اجلاس تابستان اخیر در مالزی کاهش یابد. ضمناً بسیاری از ccTLDها کمک خود به ICANN را به طور مستقیم پرداخت نمی‎کنند زیرا که پرداخت مستقیم ممکن است شبهة حقوقی قبول قرارداد آیکن را در برداشته باشد، بلکه صندوقهایی برای کمک به آیکن ایجاد شده است که مبالغ مربوط به آن واریز می‎شود و سپس موجودی صندوق به عنوان کمک به آیکن منتقل می‎گردد.

بالاخره اینکه کندی عمل IANA در تغییرات داده‎های اطلاعاتی ccTLDها مدتها مورد اعترا ض بود. به نظر می‎رسد IANA از این موضوع مدتی به عنوان اهرم فشار برای وادار کردن ccTLDها به عقد قرارداد استفاده می‎کرد. به عنوان مثال، در مورد .ir تغییر نام رابطهای مؤسسه ثبت دامنه مدت 19 ماه به درازا کشید! اخیراً با تفاهم‎های حاصل شده در زمینه‎های مختلف، عملکرد IANA سرعت بسیار بیشتری یافته است.
بخش 5. راهبری اینترنت و کشورهای در حال رشد

توصیفی که در بخشهای 2،3 و 4 از وضعیت مدیریت فعلی اینترنت و سازمانهای متعدد درگیر در آن شد باید دو واقعیت بارز را کاملاً عیان کرده باشد:

1- یک مدیریت متمرکز و واحد بر اینترنت وجود ندارد و بسیاری تصمیم‎گیر‎یهای پراکنده توسط سازمانهای مختلف بر روند اینترنت اثر می‎گذارند. سازمانهای اثرگذار عموماً متکی به پشتوانه علمی، خبرگی و سابقة فعالیت افراد خود هستند نه متکی به قدرت سیاسی، راه برای فعالیت در اکثر این سازمانها برای افرادی که تخصص حرفه‎ای و تعهد کاری داشته باشند باز است.

2- کشورهای بزرگ صنعتی، به خصوص آمریکا، طی سی سال گذشته سرمایه‎گذاری هنگفتی هم از نظر مالی و هم از نظر نیروی انسانی در اینترنت کرده‎اند و اقتصاد، صنعت، و وضعیت علمی آنها اکنون شدیداً به اینترنت و نظام غیرمتمرکز آن وابسته است. این کشورها به هیچ وجه اجازه نخواهند داد یک دگرگونی ریشه‎ای در نحوة سازماندهی و مدیریت اینترنت رخ دهد.

اگر این دو مشاهده را بپذیریم، واهی بودن شعارهای تبلیغاتی «تغییر حاکمیت اینترنت» کاملاً روشن می‎شود. متأسفانه بعضی سازمانهای بین‎الدولی، بالاخص ITU، که اهداف خاص خود را دنبال می‎کنند، دراطلاع‎رسانی ناقص و یک طرفه که بعضی دولتمردان کمتر آگاه کشورهای توسعه نیافته را تحت تأثیر قرار داده است بی‎اثر نبوده‎اند. در واقع انتظاری که می‎توان از ار گروه راهبری اینترنت داشت در نهایت پاسخگویی به مسایل مطروحه در دستور کار WGIG است. اگر به فرض بعید، همة این مسایل به صورت رضایتبخشی برای همة اقشار در WGIG به حل مطلوب برسند، هنوز اثر آن بر «حاکمیت» یا «راهبری» اینترنت بسیار اندک است. کشورهای در حال رشد نباید به برنامة WGIGو WSIS زیاد دل ببندند، کلید توسعه اینترنت، فعالیت داخلی کشورهاست و تجربة سی ساله اینترنت مسیر صحیح و منطقی را به ما آموخته است. متأسفانه گرایش به تمرکز و کنترل دولتی مشخصة اصلی برخورد با اینترنت در بسیاری از کشورهای در حال رشد است و تا این روند تغییر نکند، این کشورها همچنان «در حال رشد» باقی خواهند ماند.

این یک واقعیت است که کشورهای توسعه نیافته از اینترنت کمتر بهره گرفته‎اند و به طور کلی میزان بهره‎وری کشورها از اینترنت تا حد زیادی متناسب با وضعیت عمومی اقتصاد، صنعت، و خبرگی علمی آنهاست. در این شرایط راه بخردانه این است که هر جامعه منافع و انتظارات واقع‎بینانه خود را به طور دقیق شناسایی کند، «کار گروه راهبری اینترنت» به جای پرداختن به مسایل کلی مدیریتی، کوشش کند، راهکارهای عملی برای حل بعضی مسایل مبتلا به، نه ارضای اقتدارگرایی‎های گروههای خاص، بی‎اندیشد. کشورهای در حال رشد را معمولاً به دو دسته تقسیم می‎کنند، یک دسته از وضعیت توسعة بهتری برخوردارند (مانند ایران) و دستة دیگر که وضعیت بسیار مأیوس‎کننده‎ای دارند. هیچیک از دو گروه نمی‎تواند نفعی جدی در درگیر شدن در مسایل کلان مدیریتی اینترنت داشته باشد و ورود به این مسایل در واقع به مثابه آلت دست قدرتهای بزرگ قرار گرفتن است. گروه کشورهای بسیار ضعیف واقعاً نیازمند هرگونه کمک بین‎‎المللی است ولی معلوم نیست توسعه اینترنت تا چه حد از ضروریات مهم آنهاست. برای کشورهای در حال رشد می‎توان مجموعه‎ای از مسایل مطرح شده در بخش 2 را در اولویت قرار داد:

1- مبازره با spam که در حال حاضر فشار هزینه‎ای هنگفتی بر این کشورها وارد می‎کند.

2- نهادینه ساختن تشکل‎های علمی- فنی برای آگاهی مستمر از پیشرفتهای فناوری شبکه به خصوص به منظور مبارزه با آفت و تأمین امنیت شبکه.

3- ایجاد مراکز اتصال منطقه‎ای به منظور تعدیل نرخ اتصال شبکه و کوشش برای کسب یارانه از مجامع بین‎المللی و بین‎الدولی برای توسعه شبکه‎های فیبرنوری منطقه‎ای و کشوری.

4- همکاری در ایجاد CERTهای منطقه‎ای.

5- کوشش برای ایجاد نظام حقوقی بین‎المللی ناظر بر موارد حل اختلاف در مورد دامنه‎های عمومی اینترنتی به نحوی که دادگاههای کشور محل اقامت قانونی مرکز ثبت مادر مرجع نهایی نباشد. حتی در صورت حصول موافقت عمومی در مورد این مسایل، عملی ساختن آنها منوط به تشکیل کارگروههای فنی با صلاحیت است. بنابراین نهایتاً توسعه نیروی انسانی در داخل کشور هم در زمینه فنی و هم در زمینه حقوقی و سایر زمینه‎های وابسته، پیشنیاز توان بهر‎ه‎گیری از هرگونه توافق بین‎المللی خواهد بود.