رمزگشایی از طرز کار سامانه جدید طرح ترافیک تهران
نادر نینوایی– علی شمیرانی - طرح جدید ترافیک تهران در ماه‌های اخیر بحث‌ها و سروصداهای فراوانی را به‌وجود آورده و با وجود آنکه این طرح به اجرا گذاشته شده، اما به دلیل پیچیدگی‌هایی که دارد همچنان بسیاری از مردم در جریان چند و چون عملکرد آن قرار ندارند؛ موضوعی که متولیان اجرای طرح نیز آن را قبول داشته و معتقدند اطلاع‌رسانی در این خصوص به مقدار لازم و کافی نبوده است.
این ابهامات در حدی بود که حتی دارندگان سهمیه طرح ترافیک نیز به‌درستی نمی‌دانند این سامانه چگونه عمل می‌کند. به همین منظور برای اطلاع از نحوه کار و شیوه محاسبه هزینه طرح جدید ترافیک پایتخت از یک‌سو و نیز برای آشنا کردن مردم با ابعاد فنی این طرح جدید، با عبدالرضا زرسازی، مسوول سامانه‌های خودرویی سازمان فناوری اطلاعات شهرداری تهران، به‌عنوان مسوول فنی سامانه جدید طرح ترافیک گفت‌وگویی انجام دادیم.
زرسازی در صحبت‌های خود از طرح ترافیک جدید تهران رمزگشایی می‌کند، از جمله اینکه مدت زمان ماندن در طرح در محاسبه شارژ روزانه شما هیچ تاثیری نداشته بلکه صرفا زمان تردد خودرو در ساعات شلوغ و غیرشلوغ است که اهمیت دارد. اگرچه همچنان انتقادهای زیادی به طرح جدید ترافیک وارد می‌شود، اما وی معتقد است که طرح جدید باعث کاهش شدید ترافیک در مناطق طرح شده است و این طرح را بسیار موفق ارزیابی می‌کند.
زرسازی با اشاره به اینکه بیش از 11 سامانه روزانه بالغ بر 5 میلیون عکس گرفته‌شده از سراسر پایتخت را تحلیل کرده و ورود و خروج به منطقه طرح را به‌دقت رصد می‌کنند، می‌گوید ساخت صفر تا صد سامانه‌ها و نرم‌افزارهای مرتبط با طرح ترافیک توسط متخصصان داخلی انجام شده است.
در نهایت آنکه نگاهی به شیوه محاسبه هزینه طرح مشخص می‌کند که تاکسی‌های اینترنتی در واقع برنده اصلی طرح ترافیک جدید پایتخت هستند؛ آنچه خود زرسازی نیز آن را تایید می‌کند.
گفت‌وگو با عبدالرضا زرسازی، مسوول سامانه‌های خودرویی سازمان فناوری اطلاعات شهرداری تهران که در آن بسیاری از نکات درباره طرح ترافیک پایتخت برای نخستین بار مطرح شده در پی می‌آید.
*از چه زمانی کار تغییر و طراحی سامانه جدید طرح ترافیک کلید خورد؟
تقریبا از دو سال پیش در سامانه قدیم طرح ترافیک تغییراتی را اعمال کردیم؛ چراکه سیستم قبلی یک مقداری غیرعادلانه بود و تغییر خاصی هم در ترافیک شهر ایجاد نمی‌کرد و تخصیص سهمیه‌های آن نیز غیرعادلانه بود.
وقتی که اعلام شد می‌خواهند در طرح ترافیک تغییراتی اعمال کنند، همکاران ما رفتند و مجموعه‌ای از سیستم‌ها را در کل دنیا بررسی کردند تا ببینند در سایر شهرهای دنیا چگونه عمل می‌شود و پیش‌تحقیقاتی نیز شروع شد.
*دقیقا از زمان کدام شهردار این تغییرات شروع شد؛ از زمان نجفی یا قالیباف؟
**ما از زمانی که قالیباف شهردار تهران بود، تصمیم داشتیم تغییراتی در طرح ترافیک ایجاد کنیم، اما اصل آن چیزی که برای مطالعات انجام شد در زمان آقای نجفی شروع شد.** پیشنهاد طرح فعلی و شکل فعلی پیاده‌سازی دقیقا شش ماه پیش مطرح شده و با حمایت مستقیم معاون حمل‌ونقل و ترافیک شهرداری تهران شروع به پیاده‌سازی آن کردیم. البته پیشنهاد اولیه خیلی کامل‌تر و به نظر من بهتر بود، اما به‌دلیل ملاحظاتی که شورای‌عالی ترافیک تهران و شورای شهر داشتند باعث شد بخش‌هایی از طرح جدید اجرا شده و بخش‌هایی از آن اجرا نشود.
*لطفا دقیق‌تر توضیح دهید که این طرح در ابتدا چه بود و مشخصا چه تغییراتی در آن اعمال شد؟
سیستم مطالعاتی قبلی بر اساس زون‌بندی (تقسیم‌بندی محدوده‌ای) بود که ما در آن دو زون (محدوده) اعمال کرده بودیم، یعنی ما دو محدوده مجزا برای طرح ترافیک و زوج و فرد را در نظر داشتیم و درصدد بودیم دو محدوده ترافیکی شامل زون یک و زون دو در نظر بگیریم که در این مدل سنجش براساس هزینه، ضریب زمانی و ضریب مکانی انجام می‌گرفت؛ یعنی می‌گفتیم اگر شما وارد زوج و فرد شدید، ضریب یک می‌بایست برایتان اعمال شود و اگر وارد طرح ترافیک یا زون 2 شدید، ضریب یک و نیم برایتان محاسبه شود. با این روش ضریب مکانی هم در نظر گرفته می‌شد، یعنی شما اگر با پلاک زوج یا فرد وارد می‌شدید مشکلی نبود و در هر روزی می‌توانستید تردد داشته باشید، اما مبلغ ورود به زوج و فرد خیلی کم بود. با این شیوه عمل اگر شما معاینه فنی برتر داشتید، مبلغ کمی برای تردد در منطقه زوج و فرد در هنگامی که روزتان نبود در نظر گرفته می‌شد.
در شیوه فعلی اجرای طرح اما شورای شهر گفته که کسی که روزش با پلاکش یکی نیست قوانین طرح ترافیک برایش اعمال شود، یعنی وقتی که روز شما با پلاکتان یکی نیست طرح زوج وفرد به طرح ترافیک تبدیل می‌شود؛ روزی هم که یکی است این زون به طرح ترافیک کوچک می‌شود.
**توجه کنید که در این طرح و در زمان‌بندی فقط زمان تردد است که اهمیت دارد، یعنی اینکه تردد در ساعت شلوغی و در ساعت غیرشلوغ برای ما معیار است، اما اینکه چند ساعت در طرح بمانید اهمیتی ندارد. ممکن است شما خودرویتان را پارک کنید و تا شب در طرح بمانید. این از نظر ما اهمیتی ندارد و تراکنشی ایجاد نمی‌کند اما تردد شما در ساعت شلوغی برای ما مساله است.**
*اگر بخواهید کمی فنی‌تر صحبت کنید، برای راه‌اندازی سامانه جدید وقت کم نیاوردید و کار طراحی و ایجاد core سیستم داخلی بوده یا از مشاوران یا نمونه‌های خارجی کمک گرفتید؟
سیستم طراحی و مطالعاتش که به پایان رسید، ساخت آن از ابتدا تا انتها با خودمان بوده است و به غیر از برخی سیستم‌ها این سیستم خودش از 11 سیستم و زیرسیستم سرویس می‌گیرد که سیستم آژانس‌ها، سیستم بارانه که برای وانتی‌ها طراحی کردیم و چند سیستم دیگر از آن جمله‌اند.
خاصیت سیستم فعلی این است که مجموع این دیتابیس‌ها را تجمیع کرده و یک نوع از هوش مصنوعی به شبکه دوربین‌های شهر تزریق می‌کند و به این ترتیب **شما از دوربین که رد می‌شوید، علاوه بر اینکه تشخیص داده می‌شود نوع خودرویتان چیست، آلایندگی‌تان چه میزان است، ضریب زمانی ترددتان چگونه بوده، آژانس بوده‌اید یا شخصی و کاربری‌تان چه بوده همه بررسی می‌شوند** و بر همین اساس یک صورتحساب صادر می‌شود و خود سیستم مبلغ را از حساب شما کسر کرده و ریز تراکنش را به شما نمایش می‌دهد. این یکی از اولین سیستم‌های شهرداری است که در زمینه شهر هوشمند ارایه شده و متولی آن هم سازمان فناوری اطلاعات شهرداری بوده است.
*کیفیت و استاندارد این محصولی که طراحی کرده‌اید در چه سطحی است؟
این سیستم از آخرین تکنولوژی‌های UI بهره‌مند است، یعنی ما سیستم را طوری طراحی کرده‌ایم که به‌شدت به رایانه کاربر وابسته است؛ در نتیجه تمام پردازش هم سمت کاربر انجام می‌شود و این مساله به ما کمک می‌کند مواقعی که رشد انفجاری کاربر داشتیم هیچ اتفاقی در سیستم‌های ما نیفتد و هیچ قطعی نداشته باشیم. قطعی‌های موضعی که داشتیم هم غالبا از سیستم‌های سرویس‌دهنده بوده است.
*مواقعی که نوسان داشته باشید، مشکلی برای مردم به وجود نمی‌آید یا توانایی دوربین‌ها در ثبت تصاویر از دست نمی‌رود؟
روش کار این‌گونه است که دوربین‌ها سیستمی مجزا دارند و ما چیزی به‌عنوان خاموش شدن دوربین نداریم و دوربین‌های ما در تمام ساعات دارند عکس می‌گیرند.
با وجود آنکه ما زمان خارج از سرویس بودن نداشتیم، اما زمانی که نسخه‌ای روی سرور برای کار جدید می‌گذاریم، یک لحظه کوتاه همه شهروندان با قطعی مواجه می‌شوند که البته ما این کار را در ساعات پایانی شب انجام می‌دهیم. همچنین زمانی که دیتابیس‌هایمان را بهبود می‌بخشیم، ممکن است یک مقدار کندی بروز کند، اما این مسایل در کارکرد دوربین‌ها هیچ اثری ندارد چراکه دوربین سیستمش جدا است.
*انتقادی وجود دارد که می‌گویند این سیستم جدید روی همه دوربین‌های محدوده طرح ترافیک اجرایی نشده است. آیا این موضوع را تایید میکنید؟
خیر، ما تمام دوربین‌هایمان صددرصد به سامانه جدید طرح ترافیک وصل است و هر دوربینی که کار می‌کند در سطح شهر به این سیستم متصل است، مگر آنکه خود دوربین به علت قطعی فیبر مشکل پیدا کرده باشد.
*انتقاد دیگری که مطرح می‌شود، این است که اگر به هر علت ورود ثبت نشود، خروج را چگونه این سیستم تشخیص می‌دهد؟
**سامانه به ورود و خروج از طرح کاری ندارد و مدت زمانی که در محدوده طرح هستید مهم نیست، بلکه زمان تردد شما اهمیت دارد. برای ما فقط مهم است که در ساعات شلوغ صبح، ساعات خلوت یا ساعات شلوغ بعد از ظهر تردد داشته‌اید یا خیر و اینکه چه ساعتی وارد شدید و چقدر در طرح ماندید برای ما مهم نیست و روی شارژ شدن شما تاثیری ندارد.**
فرض کنید شما امروز صبح در ساعت شلوغی (پیک) وارد طرح شدید و فردا ساعت 3 بعد از ظهر از طرح خارج شوید. در این شرایط یک شارژ برای ورود در ساعت شلوغ امروز حدود 24 هزار تومان محاسبه می‌شود و فردا چون در ساعت غیرشلوغ عبور میکنید، تردد غیرشلوغ اخذ می‌شود که احتمالا هزینه آن حدود 13 هزار تومان خواهد بود.
*نکته دیگری که مطرح می‌شود، این است که برخی از کاربران می‌گویند ورود خود به محدوده طرح را به ساعاتی موکول کرده‌اند که هزینه کمتری برایشان محاسبه شود، اما بعدا متوجه شده‌اند که هزینه زمان پیک برایشان محاسبه شده است. آیا چنین مساله‌ای را تایید میکنید؟
خیر! **چنین چیزی اصلا شدنی نیست و امکان ندارد، اما اگر کسی چنین اعتراضاتی دارد و مثلا می‌گوید تردد نداشته و برایش ثبت شده، می‌تواند به سامانه my.tehran رفته و از طریق سامانه پشتیبانی، اعتراض یا مشکل خود را مطرح کند. در این سامانه امکان ثبت درخواست و اعتراض وجود دارد و کارشناسان ما بررسی‌های لازم را انجام داده و پاسخ مقتضی را اعلام می‌کنند. همچنین کاربران می‌توانند با شماره 137 تماس گرفته و به داخلی 5 متصل شوند و سوال خود را مطرح کنند و ایمیل my@tehran.ir نیز یکی دیگر از راه‌های ارتباطی ما است. پس اگر هر مساله‌ای در خصوص میزان شارژ ورود به طرح وجود داشت می‌بایست از این روش‌ها پیگیری شود.**
*آیا تصویر ورود به طرح را در اختیار افراد معترض می‌گذارید؟
خیر. به دلایل امنیتی و مسایل دیگر در حال حاضر این کار را نمی‌توانیم انجام دهیم، اما در نظر داریم برای شهروندانی که توسط دفاتر ما تایید می‌شوند و ما کاملا مطمئن می‌شویم که فرد صاحب خودرو است، این اطلاعات را در اختیارشان بگذاریم.
*آیا در صورت ورود به طرح، پیامکی برای مالک خودرو فرستاده می‌شود تا قبل از جریمه شدن شارژ تهیه کند؟
ببینید، دو دسته افراد هستند؛ یک عده کسانی که سهمیه‌ای از ارگانی دارند که نیاز به ثبت روزانه ندارند و تردد در تمام ایام سال برایشان مجاز است، اما صورتحساب آنها با بقیه شهروندان یکسان است.
برای سایر افراد ما یک سیستم رزرو داریم، یعنی کسانی که سهمیه ندارند می‌بایست درخواست ورود روزانه خود را از قبل ثبت کنند.
*انتقاد مطرح‌شده این است که می‌گویند طرح ایجاد شده که مردم از وسایل حمل‌ونقل عمومی استفاده کنند، اما در مدل جدید طرح ترافیک هرکس که پول بدهد می‌تواند به طرح وارد شود؛ این یعنی باز گذاشتن دست قشر متمول، چه پاسخی به این سبک انتقادها دارید؟
توجه کنید که سهمیه نسبت به پارسال حداقل 40 هزار مورد کاهش داشته است. در سال‌های قبل کسانی بودند که طرح را خریده بودند و به علت آنکه هزینه یک سال را پیش‌پیش داده بودند، حتی در روزی که استفاده از خودرو برایشان لزومی نداشته ترجیح می‌دادند خودرویشان را بیاورند. از سوی دیگر کسی که یک‌بار طرح را گرفته بود سال بعد هم آن را می‌گرفت و این باعث می‌شد که میزان سهمیه‌ها همین‌طور افزایش یابد. برخی هم بودند که قبل از 6.30 صبح می‌آمدند و در خودرو می‌خوابیدند تا در ساعت 17 بتوانند بدون مشکل بروند اما الان چون ساعت اتمام طرح 19 شده است، ترجیح می‌دهند از حمل‌ونقل عمومی استفاده کنند.
از سوی دیگر، **پیش از این شهروند عادی روزانه 41 هزار تومان برای طرح پول می‌داد، اما اکنون در بدترین حالت هزینه ورود به طرح برایش 36 هزار تومان تمام می‌شود و اگر معاینه فنی برتر بگیرد، این مبلغ تا 28 هزار تومان کاهش می‌یابد. پس برای شهروند عادی طرح ارزان شده و برای کسانی که طرح سالانه داشتند به‌شدت گران شده است. توجه کنید کسانی که زیاد در طرح تردد دارند هم کسانی هستند که مشغول جابه‌جایی مسافرند. تاکسی‌های اینترنتی از آن جمله‌اند و اجرای این طرح برای آنها هم خوب بوده است.**
* به لحاظ فنی از لحظه‌ای که دوربین‌ها پلاک یک خودرو را ثبت می‌کنند، چه فرایند و اتفاقاتی در پشت صحنه شروع به کار کرده و رخ می‌دهد؟
در یک‌بار ورود خودرویی به طرح شاید پنج دوربین از آن عکس بگیرند، بعد از ساعت 19 که طرح تمام می‌شود، سامانه دوم ما وارد عمل می‌شود. عکس‌هایی که دوربین‌های ما می‌گیرند، از درصدی از دقت برخوردارند. وقتی عکس به نوشته تبدیل می‌شود تا برای کامپیوتر قابل محاسبه شود، دقت این تبدیل هم اعلام می‌شود و مثلا گفته می‌شود دقت محاسبه 100 درصد است و مطمئنا پلاکی که خوانده‌‌شده درست است یا 70 درصد اطمینان وجود دارد و خیلی مطمئن نیست. بنابراین ما با دو دسته عکس مواجه هستیم؛ یکی آن دسته که مطمئنیم پلاک درست خوانده شده و یکی عکس‌هایی که در خصوص آنها این اطمینان وجود ندارد. عکس‌هایی که از خوانده شدن شماره آنها مطمئن نیستیم، توسط عامل انسانی خوانده می‌شود که تعداد زیادی از عکس‌ها این‌گونه هستند و در آنها عکس‌ها با تصویر اصلی مطابقت داده شده و تاییده شده یا ناخوانا اعلام می‌شود.
وقتی که دیتا خالص شد و از آن مطمئن شدیم، سیستم محاسباتی به‌کار می‌افتد و از سیستم‌های دیگر هم دیتاها را جمع می‌کند؛ یعنی اگر خودرو وانت پلاک ع بود حتما می‌بایست مجوز از شهرداری برای آن صادر شده باشد. اگر مجوز صادر شده باشد تعرفه صفر می‌شود، اما اگر صادر نشده باشد تعرفه معمول اعمال می‌شود. سپس سراغ سرویس آژانس‌ها می‌رود. اگر آژانس بود تعرفه ویژه آن محاسبه می‌شود و پس از محاسبه تمام این موارد عددی اولیه استخراج می‌شود و بعد بررسی می‌شود که در چه ساعتی دیده شده و اولین و آخرین باری که دیده شده چه زمان بوده است تا ضرایب زمانی و مکانی اعمال شده و صورتحساب اعلام شود.
*از زمانی که پلاک خودرو خوانده می‌شود، دقیقا چه سامانه‌هایی آن را بررسی می‌کنند؟
اگر بخواهم موردی بگویم، **پس از ثبت پلاک خودرو توسط دوربین‌ها و در پایان روز، سامانه دوربین‌ها، سامانه سیمفا، سامانه آژانس‌ها، سامانه بارانه، سامانه mytehran، سامانه دفاتر خدمات الکترونیک شهر (ویژه ساکنان طرح)، سامانه شهرسازی (برای تشخیص محل سکونت فرد)، سیستم چک اپراتوری (ویژه تصحیح پلاک‌ها و بررسی میزان دقت خوانش آنها)، سیستم تشخیص جرایم، سیستم پیامکی و سیستم بانکی یا حساب شهروندی سامانه‌هایی هستند که وارد عمل شده و بررسی را آغاز می‌کنند. پس از بررسی و اعمال ضریب‌های در نظر گرفته‌شده، به سراغ حساب mytehran فرد می‌رویم. اگر پول در حسابش بود، بر می‌داریم و پلاک را مجاز می‌کنیم اما اگر نبود، 24 ساعت برای شارژ کردن به آن زمان می‌دهیم.**
توجه کنید، زمانی که عدد صورتحساب هر خودروی وارد طرح‌شده محاسبه شد، کسانی هم هستند که در سامانه my.tehran ثبت‌نام نکرده و نیستند. تا امروز (پایان اردیبهشت‌ماه) این‌گونه بوده که از طریق سیستم پلیس یک پیامک ارشادی به وی می‌دادیم که می‌بایست در my.tehran (تهران من) ثبت‌نام کنید، در غیر این‌صورت جریمه می‌شوید.
**در سیستم جدید این‌گونه است که یک جریمه به خاطر ورود بدون مجوز به محدوده ترافیکی پلیس برای شما صادر می‌کند و شهرداری هم بابت عوارض ورود به طرح شما را بدهکار می‌کند که این بدهکاری در سیستم می‌ماند و هر وقت خواستید عوارض خودرو یا معاینه فنی را بگیرید، می‌بایست این عوارض صاف شود.**
*همکاران خبرنگار ما در زمان ثبت‌نام با پیامی مواجه شدند مبنی بر اینکه 100 هزار تومان برای ثبت‌نام و شارژ اولیه می‌بایست پرداخت کنند؛ چه میزان از این 100 هزار تومان برای ثبت‌نام بوده و چه میزان به شارژ اختصاص می‌یابد؟
تمام 100 هزار تومان هزینه بابت ثبت خودرو اخذ می‌شود. فعلا ما این 100 هزار تومان را برنداشته‌ایم، اما پس از اتمام ثبت‌نام‌ها این 100 هزار تومان برداشت می‌شود. اگر از این مبلغ به‌عنوان شارژ استفاده شود و جایگزین نشود، خود سهمیه دچار مشکل شده و ممکن است باطل شود. لذا می‌بایست برای استفاده از طرح علاوه بر این 100 هزار تومان مبلغ اضافه‌ای در حساب فرد موجود باشد.
**از سوی دیگر ما سهمیه‌ای‌ها را وقتی که بدهکارند جریمه نمی‌کنیم، چون قانون می‌گوید سهمیه‌ای‌ها را نباید جریمه کنیم، اما اگر مثلا سه بار تردد کردند و حسابشان کماکان خالی بوده و منفی شد، به آنها اطلاع‌رسانی شده و سهمیه باطل می‌شود.**
*شهرستانی‌هایی که به تهران می‌آیند، با چه شرایطی می‌توانند وارد طرح شوند؟
برای شهرستانی‌ها هم به‌زودی هم ussd و هم اپ موبایلمان فعال می‌شود و تا آن زمان می‌توانند از طریق سایتمان اقدام به رزرو کنند. برای آنکه سقف ورود به طرح از آنچه پلیس اعلام کرده بیشتر نشود، سهمیه شهروند عادی اکنون 40 هزار خودرو شده است. برای آنکه مطمئن شویم از این سقف بالاتر نمی‌رویم، در حال حاضر رزرو روزانه گذاشته‌ایم، یعنی شما میتوانید از روز پنج‌شنبه برای هفته بعد رزرو کنید که در یک روز خاص وارد طرح شوید. اما اگر شما به هر دلیلی بدون رزرو وارد طرح شوید، یعنی بدون مجوز وارد طرح شده‌اید و اهمیتی هم ندارد که در حسابتان پول باشد؛ پس این مجوز بسیار مهم و لازم است. (منبع:عصرارتباط)