سرمایه‌گذاری در اکثر رمزارزها خطرناک است
امیر رمزعلی – سال 2021 سالی بود که عده زیادی در ایران و البته بقیه کشورهای جهان با نام بیت‌کوین و بقیه رمزارزها آشنا شدند و عده کثیری تصمیم به سرمایه‌گذاری در آنها گرفتند.
اما واقعیت تلخ این است که بسیاری از این سرمایه‌گذاران بدون اینکه دقیقا بدانند پول و سرمایه خود را روی چه چیزی می‌گذارند اقدام به ورود به این بازار مالی کردند. این سرمایه‌گذاران تازه‌وارد بدون شناخت دقیق دارایی‌های رمزنگاری شده که روی آن قمار کرده‌اند، تنها با توصیه اطرافیان یا برخی از اینفلوئنسرهای این حوزه با عجله اقدام به خرید می‌کنند که البته واضح است نتیجه آن چیزی جز ضرر و پشیمانی نیست.
باید بدانید که بازار رمزارزها بازاری نوپا است. واضح است که در این بازار جدید همه این هزاران کوین و توکن موجود ارزش خرید ندارند. اگر بخواهیم رُک بگوییم اکثر این رمزارزها بی‌ارزش‌ترین (Garbage) چیزی هستند که میتوانید پول و سرمایه ارزشمند خود را روی آنها بگذارید. خوب است بدانید در زمان نگارش این مطلب بیش از 20هزار توکن و کوین (coin) وجود دارد که حتی با نگاه بسیار خوشبینانه با قاطعیت می‌توان گفت که بیش از 90درصد از آنها در آینده‌ای کمی دور یا نزدیک نابود خواهند شد (با یک نگاه واقع‌بینانه حتی اگر بگوییم 98درصد چنان بیراه نگفته‌ایم)؛ و تنها تعداد معدودی از آنها باقی خواهند ماند. این پیش‌بینی از یک گوی بلورین پیشگو نیامده است؛ بلکه اگر شما هم با حداقل فاکتورهای اساسی، علمی و البته تعیین‌کننده در حوزه بلاک‌چین و رمزارزها آشنا باشید به راحتی میتوانید تشخیص دهید که چرا یک پروژه و توکن آن می‌تواند آینده خوبی داشته باشد و چرا یکی دیگر به قهقرا خواهد رفت.
اگر شما به عنوان یک سرمایه‌گذار قصد ورود به بازار رمزارزها را دارید، بهتر است قبل از سرمایه‌گذاری، دارایی مورد نظر خود را کاملا بشناسید. در این مطلب دلایلی را بررسی می‌کنیم که خطرناک بودن سرمایه‌گذاری در اکثر کوین‌ها و توکن‌ها را نشان می‌دهد. بدیهی است که از سویی دیگر درک این دلایل به شما در یک سرمایه‌گذاری موفق کمک خواهد کرد.
اکثر رمزارزها هیچ ارزش ملموسی ارایه نمی‌دهند
معدود پروژه‌های حوزه بلاک‌چین هستند که ارزش و خدمات واقعی ارایه می‌دهند. برای مثال اتریوم (Ethereum) با ایده راه‌اندازی یک کامپیوتر جهانی (world computer) و ارایه یک بستر غیرمتمرکز برای توسعه اپلیکیشن‌ها پا به عرصه گذاشت و انصافا نیز در اجرای این ایده موفق عمل کرد. اما آیا داستان برای حدودا 20 هزار توکن و کوین موجود در بازار نیز به همین شکل است؟! قطعا پاسخ خیر است. جدای از اینکه بسیاری از این رمزارزها با مقاصد کلاهبرداری ایجاد شده‌اند، حتی برخی از آنها که قصد ارایه خدمات واقعی را دارند، به دلایلی از جمله خام بودن ایده، عدم تجربه کافی توسعه‌دهندگان و عدم توسعه مداوم، راه به جایی نمی‌برند و پس از مدتی پروژه با شکست مواجه می‌شود.
شناخت کامل ارزش ارایه شده توسط یک پروژه بلاک‌چین، اولین قدم برای سرمایه‌گذاری موفق در بازار رمزارزها است. اگر پروژه مورد نظرتان هیچ خدمات واقعی، ملموس و ارزشمندی ارایه نمی‌دهد و هیچ مشکلی را در یک حوزه خاص حل نکرده است، به سرمایه‌گذاری در آن شک کنید. حتی به وعده وعید‌های آینده نیز به راحتی اعتماد نکنید. با نگاهی سختگیرانه اجازه دهید برنامه‌های هر پروژه به صورت عملی اجرایی شوند و بعد تازه آنها را به لیست دارایی‌هایی بیاورید که می‌توانند پتانسیل داشته باشند. چرا که ارایه خدمات و محصول توسط یک پروژه یک موضوع است و تداوم توسعه و بهبود آن خدمات و به بلوغ رساندن آنها موضوعی دیگر.
هر چند که این نگاه سختگیرانه، تصمیم‌گیری در خصوص انتخاب یک دارایی برای سرمایه‌گذاری را کمی طولانی‌تر می‌کند، اما از سوی دیگر ریسک شما را نیز به مراتب کاهش خواهد داد و خیلی زود نتیجه مثبت چنین رویکردی را هم در بازار گاوی (bull market) و هم در بازار خرسی (bear market) خواهید دید.
متاسفانه اکثر رمزارزها در دسته بی‌ارزش‌ترین‌ها قرار می‌گیرند؛ یعنی هیچ خدمات ملموسی ارایه نمی‌دهند. پس صرف اینکه عده زیادی فلان رمزارز را برای سرمایه‌گذاری انتخاب کرده‌اند یا فلان سلبریتی آن را پیشنهاد داده است، اصلا و ابدا دلیل محکمی نیست که شما نیز در آن سرمایه‌گذاری کنید. پس خواهشا به محض شنیدن نام یک رمزارز هیجان‌زده نشوید و سعی کنید خودتان با حوصله، منطق خدمات و ارزش پروژه‌ای که قصد سرمایه‌گذاری در آن دارید را کاملا درک کنید.
اکثر کوین‌ها و توکن‌ها هیچ کاربردی ندارند
موضوع ارایه ارزش و خدمات واقعی ارایه شده توسط یک پروژه در حوزه بلاک‌چین یک موضوع است؛ اما کاربردی بودن توکن آن پروژه موضوعی دیگر. حتی اگر پروژه‌ای از منظر خدماتی که می‌دهد ارزشمند باشد اما توکن آن کاربردی نداشته باشد یا کاربرد آن کم باشد، باز هم ارزش آن برای سرمایه‌گذاری زیر سوال می‌رود.
مجددا به مثال اتریوم بازمی‌گردیم. بلاک‌چین اتریوم علاوه بر ارایه خدمات واقعی و البته مهم، توکن بومی آن یعنی اِتر (Ether) نیز کاربردی است. این توکن سوخت اصلی هر گونه تعامل و استفاده از شبکه اتریوم است؛ از یک نقل و انتقال ساده دارایی‌های رمزنگاری شده در بستر این شبکه گرفته تا تعامل با قراردادهای هوشمند (smart contracts) همگی به توکن ETH برای پرداخت هزینه گَس (Gas fee) احتیاج دارند. کاربردی بودن یک توکن باعث ایجاد تقاضای ارگانیک برای آن می‌شود که آن را به گزینه بهتری برای سرمایه‌گذاری تبدیل می‌کند.
اما از سوی دیگر بسیاری از پروژه‌های حوزه بلاک‌چین هستند که خدمات ارزشمندی را ارایه می‌دهند؛ اما چون توکن پروژه کاربرد خاصی ندارد یا اینکه چون کاربر برای استفاده از خدمات آن پروژه لزوما به توکن آن احتیاج ندارد، باعث می‌شود که آن رمزارز تقاضای ارگانیک یا نداشته باشد یا اگر هم داشته باشد میزان آن بسیار کم باشد.
متاسفانه بسیاری از سرمایه‌گذاران گمان می‌کنند چون یک پروژه در حوزه بلاک‌چین بسیار موفق است، پس حتما توکن آن نیز برای سرمایه‌گذاری مناسب است. اصلا و ابدا اینطور نیست. برای مثال برخی از صرافی‌های غیرمتمرکز هستند که خدمات ارزشمندی را ارایه می‌دهند اما توکن این صرافی‌ها لزوما برای سرمایه‌گذاری مناسب نیستند.
پس همیشه قبل از سرمایه‌گذاری در توکن یک پروژه موفق باید موارد کاربرد آن توکن (token use cases) را کاملا بشناسید. اگر توکن کاربرد خاصی ندارد پس ارزش سرمایه‌گذاری ندارد.
عدم پذیرش از سوی کاربران
شرایطی را تصور کنید که در آن یک پروژه از لحاظ فنی و ارزش خدماتی که ارایه می‌دهد بهترین باشد و توکن آن نیز از لحاظ کاربردی بودن در سطح بسیار خوبی باشد، اما اگر این پروژه به هر دلیلی با استقبال کاربران مواجه نشود یا به زبان ساده‌تر تعداد کاربر زیادی (mass adoption) نداشته باشد باز هم ارزش سرمایه‌گذاری آن زیر سوال می‌رود.
منطق این موضوع بسیار ساده است؛ اصل اولیه عرضه و تقاضا (supply and demand) قیمت یک دارایی را تعیین می‌کند. در این مورد موضوع پذیرش از سوی کاربران و تعداد آنها، وضعیت تقاضا را برای شما واضح می‌سازد. استفاده و استقبال کاربران از یک پروژه و توکن آن است که می‌تواند آن را در لیست گزینه‌های پر پتانسیل برای سرمایه‌گذاران قرار دهد. بیان دلایل اینکه چرا با وجود ارایه ارزش توسط یک پروژه، باز هم کاربران زیادی جذب آن نمی‌شوند در حوصله این مطلب نیست اما بدانید که هم اکنون بسیاری از پروژه‌های حوزه بلاک‌چین هستند که در این دسته بندی قرار می‌گیرند. تعداد کاربر کم به معنای استفاده کم از خدمات آن پروژه و به تبع آن عدم تقاضا یا کمبود تقاضا برای توکن آن است.
قبل از سرمایه‌گذاری روی هر توکن بسیار مهم است که تعداد کاربران فعلی پروژه و روند تغییرات آن در بازه زمانی حداقل یک سال گذشته را بررسی کنید. اگر تعداد کاربران آن به طور نسبی در مقایسه با پروژه‌های مشابه و رقیب بیشتر است و روند آن نیز با یک شیب معقول افزایشی است، احتمالا توکن آن پروژه پتانسیل بیشتری برای سرمایه‌گذاری دارد (با حفظ شروط دیگر).
تورم شدید توکن
تورم در رمزارزها موضوعی است که متاسفانه اکثر سرمایه‌گذاران تازه وارد از آن بی‌اطلاع هستند. تورم یک موضوع بسیار حیاتی است که نمی‌توانید بدون توجه به آن سرمایه‌گذاری موفقی داشته باشید. حتی اگر یک توکن سه فاکتور توضیح داده شده در بالا را در حد بسیار خوبی داشته باشد اما در عین حال تورم زیادی داشته باشد، به راحتی سرمایه‌گذاری شما را با ریسک شدیدی مواجه خواهد کرد.
به زبان ساده اگر بخواهیم تورم یک توکن را توضیح دهیم می‌توانیم آن را اینطور بیان کنیم: تعداد توکنی که در یک بازه زمانی خاص به تعداد توکن‌های فعلی در گردش اضافه می‌شوند که معمولا با درصد و در بازه زمانی یک ساله نشان داده می‌شود. برای مثال وقتی می‌گوییم تورم یک توکن در یک بازه یک ساله 20درصد است، به این معنی است که تا سال دیگر به این میزان به تعداد توکن‌های فعلی اضافه می‌شود. حال مجددا اصل عرضه و تقاضا را به یاد آورید. موضوع تورم، سمت عرضه را برای شما واضح می‌سازد. بدیهی است تورم یک توکن باعث افزایش عرضه خواهد شد و اگر میزان تقاضا متناسب با همان میزان افزایش پیدا نکند، آن دارایی با کاهش قیمت مواجه می‌شود.
باز هم بررسی دلایل اینکه چرا پروژه‌ها به توکن خود تورم تحمیل می‌کنند در این مطلب نمی‌گنجد، اما اکثر آنها در ابتدای مسیر خود به دلایل مختلف از جمله پاداش به کاربران به منظور جذب آنها به اکوسیستم خود ناچار به تحمیل تورم هستند. حال نکته مهم این است که برخی از توکن‌ها تورم سرسام‌آوری دارند که در مواردی حتی به بیش از 200درصد در سال نیز می‌رسد. کاملا واضح است سرمایه‌گذاری در چنین رمزارزی تا چه اندازه ریسک بالایی دارد.البته ناگفته نماند که فشار تورمی بسیاری از توکن‌ها بسته به برنامه آزادسازی (vesting plan) که دارند، حدودا 3 تا 4 سال پس از شروع به کار پروژه کاهش خواهد یافت و به میزان معقول‌تری می‌رسد. در این میان برخی از توکن‌ها تورم بسیار کم و در حد کمتر از یک درصد دارند و برخی دیگر حتی تورم منفی دارند؛ به این معنی که نه تنها تعداد توکن‌ها نسبت به سال قبل افزایشی ندارند، بلکه کمتر هم می‌شوند (از طریق مکانیزم‌های توکن‌سوزی). واضح است زمانی که یک دارایی تقاضای زیادی دارد و از سوی دیگر عرضه آن به شدت محدود است، بیشترین جذابیت را برای یک سرمایه‌گذار دارد.
با توضیحات بالا مشخص می‌شود که اگرچه در حوزه بلاک‌چین پروژه‌هایی هستند که ارزش بالایی ارایه می‌دهند، توکن آنها کاربردی است و تعداد کاربران زیادی هم دارند، اما به دلیل تورم بالا در سال‌های اول، شاید گزینه مناسبی برای سرمایه‌گذاری نباشند. اما معمولا پس از گذشت 3 یا 4 سال و کاهش فشار تورمی به میزان قابل توجه و البته با حفظ سه شرط قبل، به گزینه‌های مناسبی تبدیل می‌شوند.
تمرکز قدرت در دست توسعه‌دهندگان پروژه
میزان تمرکز قدرت در دست بنیاد توسعه‌دهنده یکی دیگر از موارد مهمی است که متاسفانه بسیاری از سرمایه‌گذاران این حوزه از آن بی‌اطلاع هستند. می‌توان گفت تقریبا در تمام موارد، بنیاد یا تیم توسعه‌دهنده یک پروژه، بخشی از توکن‌ها را در اختیار خودشان نگه می‌دارند. پر واضح است که وضعیت ایده‌آل زمانی است که کل توکن‌های یک پروژه به صورت عادلانه بین تمام سرمایه‌گذاران توزیع شده باشد. اما تقریبا هیچگاه این شرایط ایده‌آل به صورت مطلق محقق نمی‌شود. حتی اگر در فروش‌های خصوصی و عمومی (private and public sales) تا حد امکان شرایط برای توزیع عادلانه در نظر گرفته شود، باز هم در طول زمان سرمایه‌گذاران ثروتمند‌‌تر می‌توانند تعداد توکن‌های بیشتری را در اختیار خودشان بگیرند و این یک واقعیت است (این دسته از سرمایه‌گذاران به نام نهنگ‌ها نیز شناخته می‌شوند).
اما به غیر از نهنگ‌ها، موضوع تمرکز قدرت در دست تیم توسعه‌دهنده پروژه نیز بسیار مهم است. همان؟طور که گفته شد روند معمول به این صورت است که بنیاد توسعه‌دهنده پروژه در همان ابتدا بخشی از توکن‌ها را در اختیار خود نگه می‌دارد. به صورت نُرم این میزان در اکثر پروژه‌ها معمولا عددی بین 15 تا 20 درصد از کل توکن‌ها است؛ اما در برخی دیگر این میزان به عدد‌هایی بین 50 تا 70 درصد و حتی در مواردی به 85درصد نیز می‌رسد.
بدیهی است زمانی که تیم توسعه‌دهنده چنان حد بالایی از قدرت را با در دست گرفتن اکثریت توکن‌ها دارد، سرمایه‌گذاری در آن پروژه به نسبت ریسک بالاتری خواهد داشت. چرا که امکان دارد در زمان ظهور نشانه‌های خرسی شدن بازار یا به هر دلیل دیگری این تیم‌ها کل توکن‌های در دست خود را به یکباره به فروش برسانند و قیمت با کاهشی شدید مواجه شود.
البته ناگفته نماند که برخی از تیم‌ها با قفل کردن توکن‌های خود و سرمایه‌گذاران اولیه (seed investors) در یک قرارداد هوشمند، سعی در کاهش فشار فروش شدید در یک بازه زمانی کوتاه هم از سوی خودشان و هم از سوی این دست از سرمایه‌گذاران را دارند.
روند به این صورت است که توکن‌های قفل شده به تدریج و نه یکباره در تاریخ‌های مشخص به صورت خودکار آزاد می‌شوند. اما به طور کلی تمرکز بیش از حد قدرت در دست تیم توسعه‌دهنده و سرمایه‌گذاران اولیه به خودی خود چنان موضوع مهمی است که سرمایه‌گذاران خرد (retail investors) باید به آن دقت بیشتری داشته باشند.
توصیه اکید می‌شود که قبل از سرمایه‌گذاری در توکن یک پروژه حتما از میزان تمرکز قدرت در دست توسعه‌دهندگان و سرمایه‌گذاران اولیه آگاه شوید و همچنین جزییات پلن آزادسازی توکن‌ها را بدانید. اگر تیم پروژه مورد نظرتان شفافیت لازم را داشته باشد بایستی حتما جزییات برنامه آزادسازی توکن‌ها را با ذکر دقیق تاریخ برای عموم منتشر کند. برای دسترسی به این نوع اطلاعات میتوانید از وب‌سایت رسمی خود پروژه، اکسپلورر (explorer) شبکه بلاک‌چینی که پروژه مورد نظر بر بستر آن توسعه یافته و همچنین دیگر سایت‌های اطلاعاتی این حوزه استفاده کنید.
به طور کلی در بازار رمزارزها دارایی‌های بسیار ارزشمند کمیاب هستند. پس قبل از سرمایه‌گذاری در هر نوع رمزارزی با نگاهی نقادانه آنها را بررسی کنید و سعی کنید سرمایه و پول ارزشمند خود را روی پروژه‌هایی بگذارید که ویژگی‌های حداقلی زیر را داشته باشند:
– پروژه مورد نظر محصول و خدمات ارزشمندی ارایه دهد.
– تعداد کاربرانی که از خدمات پروژه استفاده می‌کنند بسیار زیاد باشند و افراد برای بهره‌مندی از این خدمات حتما به توکن پروژه احتیاج داشته باشند.
– میزان تورم توکن یا منفی باشد یا اینکه بسیار کم باشد.
– تمرکز بیش از حد قدرت در دست توسعه‌دهندگان یا نهنگ‌ها نباشد.
با همه این اوصاف باید بدانید سرمایه‌گذاری در یک دارایی رمزنگاری شده با ویژگی‌های بالا تنها زمانی ارزش دارد که با مدیریت سرمایه و ریسک انجام شود و خرید‌ها در قیمت‌های مناسب صورت گیرد. حتی اگر ارزشمندترین دارایی جهان را در قیمت بالا و در حباب بخرید، باز هم باید انتظار کاهش ارزش سرمایه‌گذاری خود را داشته باشید.
سلب مسوولیت: نام بردن از پروژه اتریوم تنها به منظور تشریح موضوع از منظر فنی بوده و تحت هیچ عنوان و شرایطی نباید توصیه به سرمایه‌گذاری تلقی شود.
پی نوشت: در این مطلب کلمات توکن، کوین، رمزارز و دارایی رمزنگاری شده همگی به یک معنی و مفهوم به کار برده شده است. (منبع:عصر ارتباط)