سرمایه‌گذاری سنگین پنتاگون روی هوش مصنوعی
تکنولوژی در عصر حاضر به عنوان یکی از عوامل تعیین‌‌کننده در قدرت نظامی کشورها شناخته می‌شود. پیشرفت‌های سریع در حوزه‌های مختلف فناوری، از هوش مصنوعی گرفته تا فناوری‌های هایپرسونیک، محاسبات کوانتومی، اینترنت اشیا و سیستم‌های ارتباطی پیشرفته، به طور چشمگیری نحوه انجام جنگ‌ها و تعاملات نظامی را متحول کرده است که میدان اصلی رقابت بین کشورهای آمریکا و چین است. مرکز پژوهش‌های مجلس اخیرا گزارشی با عنوان «بررسی نقش فناوری در رقابت نظامی قدرت‌های بزرگ» منتشر کرده که «فرهیختگان» بخش‌های مختلف آن را بازخوانی کرده است.
مچ‌اندازی چین و آمریکا بر سر قدرت فناوری
امروزه برتری در فناوری نقش اصلی به دست گرفتن قدرت را ایفا می‌کند اما ایجاد فناوری به‌تنهایی تضمین‌کننده برتری نیست و توسعه فناوری نوین بر ابعاد قدرت‌ها تاثیرگذار است. قدرت برتر در حوزه اقتصادی، نظامی و دیپلماسی در انحصار ایالات متحده آمریکا بوده تا اینکه برای اولین بار این برتری توسط چین تحت‌الشعاع قرار گرفت، با این حال نفوذ فرهنگی چین کمتر از آمریکاست اما سرعت رشد ظرفیت‌های اقتصادی و نظامی چین قابل توجه بوده گویی جهان در حال تبدیل شدن به دو بلوک اصلی آمریکا و چین است.
برتری در حوزه فناوری به طور مستقیم در قدرت کشورها به‌ویژه عرصه نظامی اثرگذار است و توسعه فناوری در این حوزه بخشی از سیاست‌های امنیت بین‌المللی بوده است. در این راستا آمریکا در تلاش برای ایجاد فاصله با سایر رقبا در حوزه فناوری در عرصه نظامی است. در این میان چین درصدد تضعیف ایالات متحده است و آمریکا با تکیه بر اتحادها و ائتلاف‌ها به دنبال حفظ برتری خود است.
افزایش 15 برابری بودجه R&Dچین طی 24 سال
نقطه تمرکز هر دو کشور چین و آمریکا فناوری‌های مخرب است. همان‌قدر که ایالات متحده درصدد بهبود عملکرد شبکه تکنونظامی و برتری یافتن در این حوزه است و چین و روسیه در تلاش برای پیشرفت خود در این حوزه با هدف ایجاد اختلال و تضعیف عملکرد ایالات متحده و کسب مزیت برای کشورشان هستند در این راستا رقابت برای کسب فناوری در حوزه هوش مصنوعی و به کاربردن آن در توسعه تسلیحات نظامی مانند موشک‌های هایپرسونیک و اژدرها تا سال 2050 مورد تأکید بیشتری هستند.
هزینه‌ای که چین برای سرمایه‌گذاری در تحقیق و توسعه اختصاص داده از 19 میلیارد دلار در سال 1991 به 376 میلیارد دلار در سال 2015 رسیده و صدرنشین فناوری در حوزه‌هایی مانند فناوری کامپیوتر کوانتومی است و غول‌های فناوری بزرگی نظیر شیائومی و هوآوی را در خود گنجانده است.
به گفته مرکز امنیت آمریکای نوین، همسوسازی و یکپارچه‌سازی ظرفیت‌ها و منابع و اقدامات کشور از طریق همجوشی نظامی- غیرنظامی به منظور جبران فاصله موجود با ایالات متحده آمریکا، توسعه ظرفیت‌ها و بهبود توان انجام جنگ سیستم‌ها به معنی فرماندهی و کنترل آمریکا از طریق توسعه فناورانه، کسب توانمندی انجام حمله اول از طریق موشک‌های هدایت‌شونده دقیق دوربرد و سیستم‌های هدف‌گیری پیشرفته با احتمال بالای نفوذ به سیستم‌ها و شبکه‌های دفاعی ایالات متحده، کسب جایگاه نخست جهان در حوزه هوش مصنوعی و استفاده از آن جهت کسب برتری نظام ازجمله سیاست‌های ایده همجوشی نظامی و غیرنظامی چین است. چین در 30 سال گذشته توانمندی‌های خود را برای مقابله با آمریکا به کار گرفته و در تلاش برای کسب تسلط فناورانه نسبت به آمریکا، مغلوب کردن سیستم‌های این کشور و همچنین تلفیق بخش‌های نظامی و غیرنظامی است.
اولویت چین فناوری‌هایی است که بیشترین نقش را در مقابله با توانمندی‌های نظامی ایالات متحده خواهند داشت. بنابراین پکن علاوه‌بر ایجاد موازنه دربرابر فناوری‌های آمریکا به دنبال فراتر رفتن از آن یا به تعبیر دکتر جارد مک‌کنی رسیدن به «مزیت اقدام‌کننده اول» است. در 28 مه 2021، رئیس‌جمهور چین اعلام کرد این کشور قصد تبدیل شدن به قدرت مسلط از طریق نوآوری و تسلط بر فناوری و توسعه را دارد.
هوش مصنوعی؛ شاه‌کلید پیشرفت نظامی
اکنون تمرکز چین روی ترکیب و ادغام مواردی همچون جنگ الکترونیکی، هوش مصنوعی و محاسبات کوانتومی است تا بتواند بیشترین هزینه و فشار را بر نیروی هوایی ایالات متحده فراهم کرده و از این طریق پیامی با مفهوم فلج کردن ستون فقرات شیوه نبرد آمریکا ارسال کند. بر این اساس آمریکا نیز در حال کاهش وابستگی به توانمندی‌های معمول و افزایش سرمایه‌گذاری بر فناوری‌های انقلابی و نوین به منظور کسب مزیت نسبت به چین است.میزان سرمایه‌گذاری چین در تحقیق و توسعه به حدی بود که بودجه آن از سال 2000 تا سال 2021 بیش از 100 میلیارد دلار افزایش داشته است. این کشور در سال 2019 مبلغ 525.7 میلیارد دلار در این حوزه سرمایه‌گذاری کرده که اگرچه نسبت به ایالات متحده آمریکا 668.4 میلیارد دلار هنوز کمتر است، اما نسبت رشد آن بیشتر از ایالات متحده می‌باشد.
اما نکته حائز اهمیت آن است که 74.5 درصد از هزینه صرف‌شده در آمریکا مربوط به بخش خصوصی است و ارتباط چندانی با بخش دفاعی ندارد، برعکس در چین تمامی هزینه منطبق با رفع نیازمندی‌های همجوشی نظامی- غیرنظامی بوده و فارغ از تاکید بر کاربردهای نظامی یا غیرنظامی است، با این حال چین در رتبه‌های پایین‌تری نسبت به آمریکا و روسیه است. مهم‌ترین حوزه‌های فناورانه برای بخش نظامی شامل نیمه‌هادی‌ها و هوش مصنوعی است از نیمه‌هادی‌ها به عنوان ناجی اقتصاد مدرن نام می‌برند و بخش حیاتی از محصولاتی مانند گوشی‌های هوشمند، هواپیماها یا وسایل خانگی را شامل می‌شود. در این راستا کمپانی TSMC حدود 40 میلیارد دلار برای کارخانه نیمه‌هادی جدید در آریزونا هزینه کرده و دولت آمریکا نیز 280 میلیارد دلار برای این بخش اختصاص داده است.
هوش مصنوعی هم که بخشی از فناوری‌های نوظهور است جدی‌ترین تأثیر را بر حوزه‌های مرتبط با قدرت و امنیت و دفاع ملی داراست و به گفته پوتین «هرکسی در هوش مصنوعی رهبری کند، بر جهان حکومت خواهد کرد.» هوش مصنوعی در مباحث نظامی دارای کاربرد بسیار ازجمله جمع‌آوری داده، تحلیل اطلاعات، تشخیص هدف و بهبود تصمیم‌گیری است.
ایالات متحده در دهه پیش رو به دنبال حفظ نقش رهبری خود از طریق بازدارندگی یکپارچه، کمپین‌سازی و ایجاد مزیت‌های پایدار است و آگاه است که این امر محقق نمی‌شود مگر با برتری در حوزه فناوری و نوآوری. بر همین اساس، سند راهبرد دفاع ملی آمریکا در سال 2022 و سایر اسناد دیگر نظامی- فناورانه آن نظیر راهبرد فناورانه و علم دفاعی ملی، راهبرد صنعتی دفاعی ملی، راهبرد داده‌ها، تجزیه وتحلیل و استراتژی پذیرش هوش مصنوعی و تحقق بازدارندگی یکپارچه به عنوان شاکله اصلی راهبرد دفاعی ایالات متحده است.
درخصوص هوش مصنوعی نیز سرمایه‌گذاری وزارت دفاع آمریکا در لایحه بودجه سال 2024 به رقمی حدود 1.8 میلیارد دلار به منظور انجام بیش از 685 پروژه فعال در این حوزه رسید. پنتاگون در همین سال رقمی معادل 1.4 میلیارد دلار نیز برای توسعه و آزمایش ابتکارات مرتبط به فرماندهی و کنترل همه حوزه‌ها به منظور ایجاد شبکه‌ای با تکیه بر هوش مصنوعی میان کلیه توانمندی‌ها و دارایی‌های نظامی ایالات متحده درخواست کرد.
حجم قراردادهای پنتاگون درخصوص هوش مصنوعی از 261 میلیون دلار در اوت 2022 به 675.3 میلیون دلار در اوت 2023 رسید. وزارت دفاع آمریکا در سال 2019 مرکز مشترک هوش مصنوعی ایجاد کرد که این روند در سال 2021 منجر به شکل‌گیری دفتر هوش مصنوعی و دیجیتال به منظور تقویت تحقق برنامه‌های مرکز مشترک شد. چین نیز که نزدیک‌ترین رقبای آمریکاست در سال 2017 طرح توسعه هوش مصنوعی نسل بعدی را رونمایی کرد که در آن فناوری به عنوان یک کالای راهبردی و محل رقابت بین‌المللی شناخته شد.
ایران نیز در سطح نظام بین‌الملل نیازمند راهبرد مخصوص به خود است، به‌ویژه با توجه به محیط امنیتی خاصی که پیرامون آن قرار دارد. تشکیل مرکز ملی هوش مصنوعی، شورای راهبری هوش مصنوعی در کشور و مانور بر موضوعات فناوری در شعارهای انتخاباتی کاندیداهای ریاست‌جمهوری نشان از درک اهمیت این موضوع دارد و پیشنهادهایی ازجمله ایجاد راهبرد و الگوی بومی تحقیق و توسعه فناورانه نظامی با تأکید بر محصولات دارای کاربرد دوگانه، تعیین اولویت‌های فناورانه نظامی، تقویت تاب‌آوری و پویایی فناورانه بخش نظامی و توجه به دیجیتالی کردن سیستم‌های نظامی تاکتیکی، تقویت همکاری‌ها و گفت‌وگوهای فناورانه منطقه‌ای، جذب، آموزش و حفظ استعدادها و متخصصان و توجه به نیازمندی‌های خاص فناوری در محیط نظامی و امنیتی کنونی در کنار بودجه‌ریزی مناسب در حوزه فناوری نوین مطرح است.