سند تعهد تونس و شکاف دیجیتالی
تابان خواجه نصیری - وضعیت کنونی اینترنت برای کاربری مثل من که در این گوشه از جهان، از ایران به اینترنت متصل است اینگونه است که اگر بخواهم نرم‌افزار جاوا را از طریق اینترنت بگیرم به من پیام داده می‌شود چون ظاهراً (با توجه به IP به هنگام تماس) در کشوری هستم که مشکلات پیچیده‌ای در روابط سیاسی با ایالات متحده امریکا دارد نمی‌توانم آن نرم‌افزار را - که استفاده از آن برای همه رایگان است و نیز برای انجام برخی کارهای اینترنتی یک ضرورت و نیاز است - دریافت کنم. وضعیت کنونی اینترنت که دلچسب و دلخواه امریکایی‌هاست من کاربر اینترنت را (که باز ظاهرا از بد حادثه در ایران به اینترنت تحت کنترل امریکا متصل هستم) از ثبت نام و به روزرسانی نرم‌افزارهای ضروری ضد ویروس کمپانی‌هایی چون مک‌آفی محروم می‌کند با همان پیام و البته گاه همراه با یک عذرخواهی ساده. در حال حاضر، بسیاری از شرکتهای امریکایی، که بیشترین سرویس‌های ضروری اینترنتی را در طی ده سال اخیر بر روی اینترنت برده‌اند به این موج پیوسته‌اند تا جایی که نام ایران را در فرم‌های ثبت نام - که جهت کار با سرویس‌هایی که علی‌الظاهر باید برای همه‌ی کاربران اینترنت آزاد و باز باشند - حتی از فهرست کشورها حذف کرده‌اند. برخی سرویس‌دهندگان امریکایی میزبانی سایت‌های اینترنتی، فضای مشتریان ایرانی را از سرورهایشان حذف کرده‌اند و هیچ اطلاعات ذخیره شده‌ای را در اختیار مشتریان ایرانی‌شان قرار نمی‌دهند و این باز ظاهراً طبق دستور مستقیم دولت امریکاست که خود را پیروز میدان تونس می‌داند در حفظ وضعیت کنونی اینترنت. استدلال امریکایی‌ها این است که شما برای خودتان قواعد و قوانینی دارید و ما هم برای خودمان قواعد و قوانینی داریم، شما اگر دلتان می‌خواهد میتوانید نرم‌افزارها و برنامه‌های کاربردی و سرویس‌های دیگری غیر از نرم‌افزارها و برنامه‌ها و سرویس‌دهنده‌های امریکایی انتخاب کنید.
هفته‌ی پیش، در تونس سند تعهدی (Tunis Commitment) به امضاء رسید. آن را خوانده‌اید؟ من آن را بارها خواندم و همانطور که حدس می‌زدم، نمی‌دانم شاید از قبل - کلمه به کلمه و جمله به جمله‌ی آن بسیار ماهرانه و استادانه نوشته شده بود، درست مثل یک سناریوی فیلم هالیوودی، سناریویی که همه از دیدن یا خواندن آن احساس رضایت می‌کنند، فیلم که درست شود قدیمی‌ترها خواهند گفت که ای بابا این فیلم را پنجاه سال پیش هم ساخته بودند و ما دیده بودیم. امریکایی‌ها نشان داده‌اند که در این جور کارها استادند و مهارت بسیاری دارند و این از هالیوودشان پیداست. این سند به گونه‌ای تهیه و تنظیم شده است که جا برای تفسیر آن بسیار باز است. همه‌ی طرف‌های ظاهراً درگیر در تنظیم این سند و حتی کاربران عادی اینترنت که دستی در تهیه و تنظیم آن نداشته و ندارند هم به راحتی می‌توانند بخش یا بندی از این سند را به نفع خودشان تعبیر و تفسیر کنند. چطور می‌شود که این سند یا قطعنامه در یازده ساعت تهیه و تنظیم شده باشد خود جای تفکر و بحث بیشتری دارد. احتمالا امریکایی‌ها به بند 33 این سند دلخوشند و اینکه با توجه به آن دست به ترکیب کنونی اینترنت و آیکان نمی‌خورد. کشورهای عضو اتحادیه اروپا هم دل خوشند به بندهایی که در آنها از تقویت و ارتقاء همکاریهای خصوصا در سطح منطقه‌ای و بین‌المللی یاد شده است و ITU هم آن بندهایی را بیشتر پسندیده است که صراحتاً ضرورت اعمال برخی تغییرات در وضعیت کنونی حاکمیت اینترنت یادآور شده است. به نظرم این سند بیشتر در کل همان چیزی است که امریکایی‌ها می‌خواستند، سناریویی که پیش از اجلاس هم آن را خوانده بودند. اگرچه در این سند از ملل و مردم و استفاده کنندگان نهایی اینترنت به کرات یاد شده است، اما با توجه به اینکه اکثریت نرم‌افزارها و رایجترین سیستم‌های عامل، بیشترین منابع اطلاعاتی و فعالترین منابع انسانی آگاه و فعال در زمینه‌ی اینترنت و خصوصا تجارت الکترونیک در امریکا جمع آمده‌اند حتی اگر ملیتی غیر امریکایی داشته باشند چون در امریکا هستند باید تابع قوانین آنجا باشند و این تابعیت در نهایت به سود مردمانی نیست که از آی پی‌های خاصی می‌آیند!
من از وضعیت کنونی اینترنت در ایران و جهان دلخورم. سرعت و دسترسی سخت و پایین در ایران، هزینه‌های بالا در ایجاد اتصال از طریق مودم و اینترنت پر سرعت یا بی سیم، فیلترینگ گسترده و در بیشتر موارد اشتباهی سایت‌ها و مقالات و منابع علمی و تحقیقاتی و ایجاد موانع و محدودیت‌های متعدد برای پدیدآورندگان محتوا و ...
بیشتر از ده سال است که دوستان و آشنایانی که در آن سوی آبها دارم به من می‌گویند چرا متوقف شده‌ای؟ جرا ایستاده‌ای؟ چرا مانده‌ای، بیا! سه سال است که برادرم در کانادا می‌گوید چه نشسته‌ای؟ بیا اینجا! اینجا برای هر فعالیتی فضا و راه باز است! مانده‌ام که من آخر ایستاده‌ام یا نشسته! روی این حرف ایستاده‌ام که باید آموزش دید و باید به سرعت این آموخته‌ها را آموزش داد، هر کجای دنیا که باشیم، در نیوزلند، استرالیا، مالزی، ایران، انگلیس، آلمان، کانادا یا هر جای دیگر! اما، در این هفت هشت سال اخیر، اینترنت، با همه خوبی‌ها و با همه بدی‌هایش، بهترین دانشگاه برایم بوده است. این سالها بیشتر خوانده‌ام و می‌دانم که باید بیشتر فکر کنم و باید بیشتر یاد بگیرم.
این روایت، روایت عجیبی است اما اگر خوب ببینیم و بشنویم خواهیم دید و خواهیم شنید که بین مردم دنیا، دوستی و صمیمیت کم شده است. بین اعضای خانوادهها، عشق و محبت آنچنان نیست که سی یا حتی چهل سال پیش از این بود. حجم و انبوه اطلاعات و دانش افزایش یافته است، ارتباطات سریعتر و فراگیرتر شده است، اما، وضعیت مشهود کنونی، در واقع، این شکاف عمیق دیجیتالی است که همچنان پا برجاست و هر روز عمیق و عمیق‌تر می‌شود: در سطح خانوادهها، در سطح جامعه، در سطح دنیا. راه چاره، جابجایی فیزیکی نیست، فکرها باید متحول و جابجا شوند. برای کم کردن یا از بین بردن شکاف دیجیتالی، انسان باید محبت، عشق و صمیمیت را در سطح خانواده، جامعه و دنیا افزایش و گسترش دهد. سند تعهد تونس باعث بوجود آمدن تفسیرهای متعدد، اختلافات بیشتر و دوری‌های بیشتر می‌شود و شاید این بدبینانه‌ترین نظری باشد که درباره‌اش می‌نویسم. امیدوارم چنین نشود.
- ۸۴/۰۹/۰۸