ITanalyze

عباس پورخصالیان - مهدیون، معاون مرکز ملی فضای مجازی ایران، از ضرورت تدوین مدل جدید تنظیم مقرراتِ حوزه فضای سایبری، ایجاد «اتاق فکر» و تشکیل انجمن‌های سایبری در رابطه با مرکز ملی فضای مجازی خبر داد. در این انجمن‌ها، قرار است کمیته‌های کارشناسی مجازی شکل گیرند و به همراه کمیته‌های فیزیکی، در تصمیم گیری برای فضای مجازی کشور، موثر واقع شوند.

فعالیت برای تنظیم مقررات و قانونگذاری در حوزه اینترنت حدود بیست سال است که در اغلب کشورهای جهان، پیشینه دارد. حتی در اساسنامه‌های سازمان تنظیم مقررات و ارتباطات رادیویی و سازمان فناوری اطلاعات ایران، مواد و بندهایی پیش بینی شده‌اند که مِن باب مثال به تنظیم مقررات در حوزه نام دامنه‌های اینترنتی اشاره دارند. اما هم فضای سایبری، عرصه ای گسترده‌تر از اینترنت است و هم تنظیم مقرراتِ فضای سایبری، هنوز در ایران دارای خلاءهای قانونی است.

اکنون مرکز ملی فضای مجازی در پی آن است که براساس فلسفه وجودی اش، با تشکیل اتاق فکر به طور جامع به تنظیم مقرراتِ فضای سایبری بپردازد.

البته اهداف، وظایف و کارکردهای پیش بینی شده در اساسنامه مرکز ملی فضای مجازی، این اجازه را به مدیریت مرکز می‌دهد.

در مقدمه اساسنامه مرکز ملی فضای مجازی آمده است که این مرکز لازم است اشراف کامل و به روز به فضای مجازی در سطح داخلی و جهانی داشته باشد و نسبت به نحوه مواجهه فعال و خردمندانه کشور با فضای سایبری از حیث سخت‌افزاری، نرم‌افزاری و محتوایی در چارچوب مصوبات شورای عالی فضای مجازی تصمیم‌گیری کند و بر اجرای دقیق تصمیمات در همه سطوح نظارت داشته باشد.

همچنین، تأکید شده است که این مرکز در چارچوب مصوبات شورای عالی فضای مجازی، بالاترین سطح حاکمیتی را در میان کلیه‌ دستگاه‌های کشور در حوزه‌ فضای سایبری دارد.
×× اهداف و سیاست‌های مرکز ملی فضای مجازی

اهداف و سیاست‌هایی که این مرکز باید دنبال کند، بسیار متنوع‌اند که در زیر به عمده آنها اشاره می‌کنم:

• مواجهه فعال و مبتکرانه با فضای مجازی در سطح ملی و جهانی، آماده سازیی قطعی نظام از نظر فنی و محتوایی برای اغتنام فرصت‌ها و مقابله با تهدیدها؛ به حداقل رساندن اتکای کشور به کشورهای دیگر در بهره‌مندی از فضای سایبری و توابع آن در عرصه‌های فنی؛

جذاب‌سازی و غنی‌سازی محتوا و خدمات بومـی برای پاسخگویی حداکثری به نیازهای داخلی؛ ارائه آموزش عمومی و فرهنگ‌سازی برای بالابردن سواد اینترنتی، هشیارسازی مردم در مورد مخاطرات فضای سایبری و انگیزه‌دادن به مردم برای مقابله با مخاطرات آن در زندگی فردی و اجتماعی؛ مقدم دانستن محتوا نسبت به زیرساخت‌ها و سرمایه‌گذاری مستمر برای تولید محتوای جذاب براساس احکام اسلام و گفتمان انقلاب اسلامی؛ مشارکت حداکثری نیروها و تشکل‌های مردمی متعهد در یک فضای رقابتی برای بهره‌برداری بهینه از فرصت‌ها؛ حضور خلاقانه ایران در فضای سایبری در دو عرصه سخت‌افزاری و نرم‌افزاری خصوصاً در ابداع خدمات نو، قوی و جذاب؛

ساماندهی تبادل اطلاعات با دیگران در سطح جهانی؛ فراهم‌آوردن شرایط لازم برای دستیابی فضای مجازی کشور به بالاترین سطح از امنیت و سلامت برای آحاد مردم، نظام و کلیه بازیگران فضای سایبری؛ در نظر گرفتن شرایط جنگ فرهنگی و به تبع آن حاکم کردن روحیه جهادی و گسترش تعامل و هم‌افزایی بین کلیه دستگاه‌ها و نیروهای مردمی در عالی‌ترین سطح از هماهنگی و انسجام؛

ایجاد آمادگی لازم در عالی‌ترین سطح به منظور صیانت از زیرساخت‌های حیاتی در برابر حملات اینترنتی و دفاع مناسب در برابر هرگونه حمله؛ استفاده حداکثری از فضای مجازی به منظور برقراری ارتباط و همکاری وسیع و هدفمند با ملت‌ها خصوصاً ملل مسلمان برای ترویج و تحقق گفتمان انقلاب اسلامی؛ حضور قوی و هدفمند نظام در مجامع و سازمان‌های جهانی و ایجاد ائتلاف‌های قوی مرکب از ملت‌ها و دولت‌ها برای کاهش حاکمیت قدرت‌های بزرگ در عرصه اینترنت و به وجود آمدن بستر عادلانه و اخلاقی برای استفاده از این ابزار توسط همه ملت‌ها و دولت‌ها و همچنین تأمین حقوق ملت ایران در این عرصه.
×× وظایف مرکز ملی فضای مجازی

برای رسیدن به اهداف فوق، مرکز ملی فضای مجازی وظایف سنگینی را بر عهده دارد که عبارتند از:

• نظارت بر حسن اجرای سیاست‌های شورای عالی؛ ارزیابی ابعاد فضای سایبری کشور در چارچوب طرحی مصوب؛ تقسیم کار ملی، هماهنگی و هم‌افزایی در فضای سایبری کشور؛ پایش و رصد نظام‌مند و مستمر فرصت‌ها و تهدیدهای فضای سایبری کشور؛

برنامه‌ریزی برای حضور قوی و مستمر در مجامع جهانی مرتبط با فضای سایبری به منظور صیانت از حقوق و منافع ملی، به دست‌گیری ابتکار عمل و گسترش تعاملات میان دولت‌های همسو در جهت سالم و امن‌سازی فضای سایبری و امکان بهره‌گیری همه کشورها از این فضا براساس حاکمیت ملی و عدالت؛

مدیریت تشخیص حملات سایبری به کشور و همچنین دفاع از زیرساخت‌های حیاتی در برابر حملات سایبری؛ انجام مستمر مطالعات راهبردی و آینده پژوهی در جهت مواجهه عالمانه و پیشتاز با تحولات فضای مجازی ایران و جهان؛ تدوین نقشه جامع توسعه فاوا، برنامه‌های پنج‌ساله توسعه فضای مجازی و تعیین اولویت‌های علمی و فناوری فضای سایبری؛

تسهیم و توزیع بودجه طرح‌های کلان یا فرادستگاهی مصوب شورای عالی از طریق ابلاغ اعتبارات؛ پیشنهاد سیاست‌های کلی نظام، برنامه‌های پنج‌ساله توسعه و رفع خلاء‌ها و نقص‌های قانونی در ارتباط با فضای مجازی کشور؛ ارائه نقشه جامع توسعه فاوا از حیث سخت‌افزاری و نرم‌افزاری و نظارت بر حسن اجرای آن؛ تهیه و تصویب ضوابط و آیین‌نامه‌های اجرایی لازم در فضای مجازی و نظارت بر حسن اجرای آنها؛

انجام مستمر مطالعات راهبردی و آینده‌پژوهی در جهت مواجهه عالمانه و پیشتاز با تحولات فضای مجازی ایران و جهان؛ نیازسنجی و تعیین اولویت‌های علمی و فناوری فضای مجازی و همچنین زمینه‌سازی برای گسترش نوآوری‌های علمی و فناوری در این عرصه؛

تدوین و تصویب شاخص‌های ملی توسعه فاوا در ایران و ارزیابی مستمر وضعیت کشور و رتبه‌بندی آن و همچنین مطالعه و ارزیابی دائم موقعیت کشور در جهان بر مبنای شاخص‌های معتبر بین‌المللی؛ تهیه و تدوین بودجه طرح‌های کلان و فرادستگاهی مصوب مرکز و تسهیم و توزیع آن میان دستگاه‌ها و بخش‌های مربوط، تشکیل پژوهشگاه فضای مجازی به عنوان نهاد تابع مرکز.
×× اتاق فکر تنظیم مقرراتِ حوزه فضای سایبری

هر مرکز تحقیق و توسعه ای، برای خودش یک اتاق فکر است یا دارای چند اتاق فکر است؛ ولی هر اتاق فکری، مرکز تحقیق و توسعه نیست، زیرا ممکن است نه تحقیق و نه اقدام به توسعه کند، بلکه صرفاً ایده، تدبیر و راهکار ارائه نماید. از لحاظ وابستگی سازمانی نیز سه نوع اتاق فکر از یکدیگر متمایز می‌شوند: اتاق فکر حاکمیتی/ دولتی، دانشگاهی و حمایتی.

این نکته مهم را هم باید در نظر داشت که هر اتاق فکری برای حقیقت یابی تلاش نمی‌کند. در کتاب «لابی اسرائیل و سیاست خارجی ایالات متحده» که در سال 2007 به قلم Mearsheimer و استفن والت نوشته و توسط نیویورک تایز منتشر شد، آمده است که بعضی از اتاق‌های فکر آمریکا برای دستیابی به هژمونی بیشتر نه تنها برای حقیقت یابی تلاش نمی‌کنند، بلکه دروغ پراکنی می‌کنند.

می‌خواهم بگویم امیدوارم که اتاق فکر تنظیم مقرراتِ حوزه فضای سایبری مورد نظر مرکز ملی فضای مجازی بر اساس تعالیم اسلام، از نوع حقیقت یاب باشد، از میان نخبگان حقیقت دوست، یارگیری کند تا به یاری شورای عالی فضای مجازی، مدیریت‌های بخش خصوصی و عموم کاربران بپردازد.

کارکرد چنین اتاق فکری، باید پیشبرد مباحث درست مورد علاقه عموم، پرورش نخبگان و آماده ساختن ایشان برای جذب در دستگاه‌های دولتی، مشاوره دادن به سیاست مداران و مدیران، اعلان نتایج پژوهش‌ها به جامعه و از همه مهمتر: تقسیم کار ملی (Agenda Setting) باشد.
×× معنای «تقسیم کار ملی»

"تقسیم کار ملی" به این معنی نیست که مرکز ملی فضای مجازی از همه کمک بگیرد تا همه کارها را قبضه کند. این مرکز نباید جایگاه والای خود را تا حد انجام امور انتفاعی پیش پا افتاده، مثل صدور مجوز، پائین بیاورد، بلکه باید امور سطح بالا (از آن جمله سیاست گذاری‌ها) را مدیریت کند و امور سطح پائین را که فرضاً مربوط به صدور مجوز می‌شود، به رگولاتوری بخشی واگذارد.

شورای رقابت نیز هراز گاهی دستی بر حوزه مقررات گذاری فاوا دارد.

به هر تقدیر امور مربوط به فعالیت‌های بخشی نیز باید از امور دولتی مقررات گذاری جدا و با تأسیس رگولاتوری دولتی، منفک از رگولاتوری بخشی انجام شود. این نیز یعنی تکهپاره‌های رگولاتوری دولتی کنونی (شامل 1. کمیسیون تنظیم مقررات ارتباطات، 2. سازمان تنظیم مقررات و ارتباطات رادیویی، 3. سازمان فناوری اطلاعات و 4. شرکت ارتباطات زیرساخت که هرکدامشان دستی و دخالتی در مقررات گذاری بخشی و دولتی دارند) نباید در زمینه مقررات گذاری ادامه فعالیت دهند و این مجموعه ساخت نایافته باید به دو مجموعه ساخت یافته: 1) رگولاتوری بخشی و 2) رگولاتوری دولتی تقسیم و ماه 14 قانون وظایف و اختیارات وزارت ارتباطات، اصلاح شود. (منبع:عصرارتباط)