شکاف جنسیتى در استفاده از اینترنت
فاطمه امیرى - یکpc (کامپیوتر شخصى) یک خط تلفن، یک کارت اینترنت، دستى که روى «ماوس» قرار مى گیرد و انگشتانى که روى دکمه هاى کى بورد فرود مى آیند، چند کلمه اى که تایپ مى شود همراه با چشمهاى جست وجوگرى که به مانیتور دوخته شده؛ این تمام ابزار و مهارتهاى لازم براى ورود به دنیاى جدید است. دنیایى که مفهوم دیگرى براى آزادیهاى فردى پدید آورده است. نحوه تفکر انسان را تغییر داده و جهان را در عین وسعت چنان محدود کرده که با انسان با ورود به دنیاى اینترنت آن را در کف خود مى بیند و حس عجیبى از آزادى نصیبش مى شود. آزادى این که با چندساعت گشت و گذار دراینترنت به هر کجا که مى خواهد برود. هر تجربه اى را لمس کند. بخواند، ببیند و با آدمها ارتباط برقرار کند.
آشنایى با اینترنت و ورود به دنیاى آن، براى فریبا هنوز یک خاطره دلنشین و به یادماندنى است. فریبا مى گوید: «درست در ساعت ده دقیقه مانده به سه بعد از ظهر ۱۸مهرماه بود که در طبقه دوم یک ساختمان قدیمى در کوچه اى باریک درست در مرکز تهران در دفتر یک انتشاراتى براى اولین بار دکمه «اینتر» کى بورد را فشار دادم. در آن زمان به دنبال شغل دلخواهم بود اما امروز من و لب تابم جزء جدانشدنى از هم شده ایم. همیشه وهمه جا با هم هستیم. روزى پنج - شش ساعت در اینترنت سر مى کنم و هر روز دنبال چیز تازه اى مى گردم.»
مهدى دانشجوى زمین شناسى است. او البته اولین بارى که انگشت روى دکمه کى بورد گذاشته ووارد اینترنت شده است را به خاطر نمى آورد. اما احساسش را به یاد دارد: «هیجان زده بودم. مى خواستم زودتر وارد دنیایى که تا آن موقع توصیف هاى عجیب و باورنکردنى درباره اش شنیده بودم بشوم. روزى سه - چهارساعت با اینترنت کار مى کنم. گاهى دنبال مقاله هاى جدید درباره رشته درسى ام. گاهى دنبال اطلاعاتى درباره یک کشور، فیلمهاى جدید و کمى هم سرکشى به سایت هاى خبرى و وقتى که خیلى حوصله نداشته باشم، هیچ کدام؛ فقط وبگردى.» مهدى در همان حال که لبخند مى زند مى گوید: «شاید هم این کار نوعى علافى مدرن باشد.»
کار بران ایرانى اینترنت محدودند، اما این تعداد رو به افزایش است. آمار سال۸۴ از وجود هفت میلیون کار بر فعال اینترنت در کشور خبر مى دهد. طبق برآوردهاى صورت گرفته شمار کاربران اینترنت طى دو تا سه سال آینده به بیش از ۱۵میلیون خواهد رسید. از طرفى به گزارش شرکت مخابرات ایران ضریب نفوذ اینترنت در ایران (۷/۲۴درصد) از متوسط این ضریب در آسیا (۶/۹درصد) بالاتر است.
از تفکیک جنسیتى کاربران اینترنت در کشور آمار دقیقى در دست نیست اما براساس آمارهاى موجود در اینترنت، تعداد زنان کاربر اینترنت در همه جاى دنیا و از جمله ایران در مقایسه با کاربران مرد کمتر است.
تحقیق صورت گرفته بر روى گروهى از دانشجویان دانشگاههاى دولتى تهران نشان مى دهد که بعد از پایگاه اقتصادى - اجتماعى و موقعیت جغرافیایى «شکاف جنسیتى» عمده ترین شکاف در کاربرد اینترنت طى دهه۱۹۹۰ بوده است. بررسى جنسیت کاربران سه ISP (سرویس دهنده اینترنت) نیز نشانگر این است که تقریباً بیش از ۷۰درصد کاربران مرد هستند.
مزدک هاشمى پژوهشگر ارتباطات معتقد است: «بیش از آنکه میزان استفاده از اینترنت را به نحوه تفکر زنانه و مردانه نسبت دهیم، باید سهم عوامل اجتماعى و اقتصاى را در نظر بگیریم. عواملى نظیر پایین بودن سطح سواد و آموزش زنان در مقایسه با مردان، وضعیت اقتصادى و درآمد خانواده ها که تمایل بیشترى براى هزینه کردن در مورد فرزند پسرشان دارند وهنجارهاى فرهنگى و اجتماعى نواحى مختلف کشور که گاه به عنوان عامل بازدارنده براى خروج زنان از نقش هاى سنتى عمل مى کنند. بویژه که کامپیوتر و اینترنت مظاهرى از ورود به دنیاى مدرن به شمار مى روند. از آنجایى که جامعه ما هنوز افراد را به نقشهاى سنتى که بر مبناى تقسیم بندى جنسیتى است، سوق مى دهد، مسؤولیت ها و نقش هاى زنانه مانع از دسترسى و استفاده زنان از کامپیوتر و اینترنت است.»
در حالى که هنوز نسبت کاربران مرد نسبت به زنان چندبرابر است، اطلاعات غیررسمى والبته گفت وگوهاى شفاهى حاکى از افزایش علاقه مندى زنان در استفاده و دسترسى به اینترنت است. در واقع هر چه زنان بیشتر با ساز و کارها و امکانات اینترنت آشنا مى شوند؛ تمایلشان به بهره گیرى از آن بیشتر مى شود. در سالهاى اخیر افزایش وبلاگ نویسى در میان زنان نشانگر میل روزافزون زنان در استفاده از اینترنت به عنوان زبانى گویا براى بیان دردها؛ نقطه نظرها و حرفهایشان است و نکته قابل توجه این است که این گرایش در زنان فقط خاص کشور ما نیست. طبق آمار به دست آمده از سوى یک سایت سرویس دهنده وبلاگ چینى، ۶۰درصد از وبلاگ نویسان چینى را زنان تشکیل مى دهند. در عین حال ذکر شده که پسرها به شدت مشغول بازیهاى شبکه اى کامپیوترى هستند.
دکتر فرنگیس مظاهرى مدرس علوم ارتباطات دانشگاه نکته دیگرى را هم در بالا بودن تعداد کاربران مرد در مقایسه با کاربران زن مؤثر مى داند و آن هم درصد پایین اشتغال زنان است: «در کشور ما درصد قابل توجهى از اداره ها، سازمانها ونهادهاى مختلف به اینترنت مجهز شده اند و با توجه به پایین بودن درصد اشتغال زنان حدود سه درصد از جمع شاغلان، بدیهى است که مردان به عنوان نیروى شاغل در اکثریت، فرصت و امکان بیشترى براى کار با اینترنت دارند و زنان به همین دلیل که درصد اشتغالشان پایین است، از امکانات کمترى براى دسترسى به کامپیوتر و اینترنت برخوردارند.»
فریبا مى گوید بیشتر دوستانش به دنبال محصولات جدید در اینترنت هستند. «البته من هم گاهى به سایت هاى لوازم آرایشى سر مى زنم اما دوستانم بیشتر وقتها به این سایت ها سرکشى مى کنند و در واقع سایت هاى مد لباس و آرایش بیشتر مورد توجه آنها است.»
مهدى هم درباره علایق دوستانش مى گوید که در بیشتر آنها علاقه وافرى براى سرکشى به سایت هاى ورزشى و تفریحى مانند فیلمها و بازیهاى جدید دیده است. به همان نسبت که تعداد کاربران مرد و زن متفاوت است. در شیوه استفاده از اینترنت هم میان زنان و مردان تفاوتهایى وجود دارد. بنا بر پژوهش انجام گرفته دختران دریافت و ارسال پست الکترونیکى، خرید کالا و سرگرمى را بیش از پسران ترجیح داده و در مقابل پسران از اینترنت به منظور جست وجوى اطلاعات و دریافت خبر استفاده مى کنند.
به اعتقاد مزدک هاشمى پژوهشگر این موضوع تا حد زیادى به جامعه پذیرى دختران و پسران مربوط مى شود که طبق آن زنان و دختران به نقش هاى جنسیتى خود سوق داده مى شوند.
او البته اهداف ورود به فضاهاى مجازى اینترنت را ایجاد ارتباطات، تحصیل، تفریح و سرگرمى، تسهیل امور، تجارت و کسب اطلاعات مى داند و مى گوید: «نمى توان به طور دقیق به تفکیک و درجه بندى علایق کاربران مرد و زن پرداخت. همان طور که ممکن است یک کاربر دختر ۱۶-۱۷ساله به دنبال مد لباس مورد علاقه اش بود یک پسر هم بخواهد درباره زندگى خصوصى فوتبالیست مورد علاقه اش اطلاعاتى به دست بیاورد. در واقع نمى توان این دو را ارزشگذارى کرد و به یکى نمره بالاتر و به دیگرى نمره پایین تر داد.»
شادى ۱۹ساله مى گوید: اولین آشنایى اش با اینترنت وقتى بود که دنبال اطلاعاتى درباره هنرپیشه هاى زن مى گشت اما: «بعدها به جنبه هاى دیگر اینترنت نیز علاقه مند شدم.» در اینترنت نزدیک به ۷۴میلیون سایت درباره زنان وجود دارد. صرفنظر از چیزى کمتر از یک سوم این سایت ها که پورنو هستند، این رقم از حضور زنان یا مسائل آنها در اینترنت خبر مى دهد. مزدک هاشمى مى گوید: «مى توان کاربران زن را به چهار دسته تقسیم کرد. گروهى که استفاده شان به چت کردن و در نهایت چک کردن ایمیل شان محدود مى شود و در نهایت سرکشى به چند سایت خرید و فروش لوازم مخصوص زنان. گروه دوم زنانى اندکه در اینترنت تولید محتوا مى کنند از طریق وبلاگ نویسى و گروه سوم زنانى که در زمینه طراحى وب فعالند و بالاخره دسته چهارم زنانى که از اینترنت به منظور تجارت استفاده کرده و حتى کارآفرینى مى کنند.»
تنوع بهره گیرى از اینترنت چه از لحاظ سنى و چه از نظر جنسیتى دامنه وسیعى را در بر مى گیرد و این خود نشانگر نوعى پلورالیسم در دامنه فکرى انسانها است. ممکن است سرگرمى اولین محرک براى برخى از کاربران اینترنت باشد، اما در هر صورت این کاربران به مرور درمى یابند که به راحتى مى توان از این دستاورد بشرى استفاده هاى علمى و فرهنگى بسیارى ببرند.
فریبا مى گوید هر چند، مدتى بعد از آن بعد ازظهرى که براى اولین بار انگشتانش دکمه هاى کى بورد را لمس کرد، صاحب کار مناسبى شد، اما درست از همان روز دایره فکریش، دایره عقاید و خواسته هایش دچار تغییراتى شد که مسیر زندگى اش را عوض کرد. تغییرى از نوع دیجیتالى آن هم در دامنه دوعدد یک و صفر.
منبع : ایران
- ۸۴/۰۶/۱۳