طرح استفاده از لینوکس در کشورو مواجهه با چالش های پیش رو
علیرضا توکلی -کارشناس دفتر همکاریهای فناوری-1- مقدمــه-در هر کامپیوتر، حداقل یک سیستم عامل وجود دارد. سیستم عامل مهمترین برنامه نصب‌شده در کامپیوتر است که وظایف اصلی ذیل را برعهده دارد :
•مدیریت و سازماندهی برنامه‌ها، پرونده‌ها و نرم‌افزارها
•راه‌اندازی، مدیریت و بکارگیری سخت‌افزار
•برقراری ارتباطات بین استفاده کننده کامپیوتر، نرم‌افزار و سخت‌افزار
•مدیریت و سازماندهی ارتباط با شبکه
به یک تعبیر ساده می‌توان گفت سیستم عامل نقش "روح" را در پیکر سخت‌افزار و شبکه ایفا می‌کند. تصمیم درخصوص انتخاب سیستم عامل کلیه ابعاد فنی کامپیوتر و فناوری اطلاعات را تحت‌الشعاع قرار می‌دهد و هر سیستم عاملی که انتخاب شود خشت اول و زیربنای توسعه فنی و نرم‌افزاری فناوری اطلاعات را مشخص می‌کند.
این طرح بنا دارد چالشها و تهدیدهای ناشی از فقدان یک سیستم عامل مناسب در کشور را مطرح و با بررسی تجربه و رویکرد سایر کشورها در مواجهه با این چالشها، راه حل عملی برای رسیدن به سیستم عامل ایده‌آل ملی را نشان دهد. در انتها نیز راهبردها و راهکارهای دولت برای توسعه و ترویج این سیستم عامل بیان خواهد شد.
2- چالشها و تهدیدهای ناشی از فقدان یک سیستم عامل مطلوب در کشور :
1-2- چالش اقتصادی: استفاده از رایانه و شبکه‌های رایانه‌ای در کشورهای مختلف دنیا و ازجمله در ایران، به سرعت در حال رشد و گسترش است. برای استفاده از هر رایانه نیز حداقل یک سیستم عامل باید روی آن نصب شده باشد. بنابراین تعداد کاربران رایانه، حداقل سیستم‌عاملهای مورد نیاز در یک کشور را تعیین می‌کند.
در مرجع ]1[ رشد تعداد کاربران اینترنت در دنیا مشخص شده است. همانطور که در این مرجع بیان شده، تعداد کاربران جهانی شبکه رایانه‌ای از کمتر از 20 میلیون نفر در سال 1995 میلادی به حدود 100 میلیون نفر در سال 1997 میلادی و 400 میلیون نفر در سال 2000 میلادی رسید و پیش‌بینی می‌شود در سال 2005 میلادی به حدود یک میلیارد کاربر برسد.
در کشور ما نیز تعداد کاربران شبکه‌های اطلاع‌رسانی و اینترنت از 8/1 میلیون نفر در سال 1380 به 6 میلیون نفر در سال 1382 رسید که پیش‌بینی می‌شود در سال 1384 به 19 میلیون نفر برسد.]2[ بنابراین درصورتی که سیستم عامل ویندوز، سیستم عامل اصلی در کشور باشد و با عنایت به لزوم پیوستن ایران به سازمان تجارت جهانی و رعایت حقوق مالکیت معنوی و تعهدات بین‌المللی، سالانه هزینه هنگفتی باید صرف خرید نرم‌افزار و مجوزهای استفاده از آنها بشود. جدول (1) هزینه‌های پایه ویندوز و نرم‌افزارهای اصلی نوشته‌شده تحت آن را نشان می‌دهد]3
هزینه‌های پایه ویندوز و نرم‌افزارهای اصلی نوشته‌شده تحت آن نشان می‌دهد که هر کامپیوتر حداقل 710 دلار باید صرف نرم‌افزارهای اصلی (Windows+office) کند. هزینه نرم‌افزار سرور که در سازمانها و شرکتها مورد نیاز است بر تعداد کامپیوترهایی که به سرور وصل می شوند تقسیم می شود، بنابراین برای محاسبه هزینه به ازای هر کامپیوتر باید هزینه نرم افزار سرور یعنی مبلغ95/3.679 دلار تقسیم بر 25 گردد که بیش از 174 دلار می‌شود. با فرض اینکه 50% کامپیوترهای موجود در کشور نیاز به امکانات شبکه داشته باشند، حداقل هزینه متوسط نرم‌افزار به ازای هر کامپیوتر 5/783 دلار خواهد شد. اگر بخواهیم در یک سال برای کلیه 19.000.000 کامپیوتر پیش‌بینی شده نرم‌افزار بخریم، هزینه آن برابر 14.886.500.000 دلار خواهد شد. به عبارت دیگر سود یک سال درآمد نفت کشور را باید صرف خرید نرم‌افزار بنماییم. اگر فرض کنیم تا 5 سال بعد از آن نیاز به ارتقا نرم‌افزارها نباشد هزینه متوسط سالانه نرم‌افزار حداقل 2.977.000 دلار در سال خواهد شد. بنابراین به طور متوسط حدود 3 میلیارد دلار در سال صرف خرید نرم‌افزار خواهد شد.( این برآورد حداقل هزینه مورد نیاز است، جهت صحت این ادعا کافیست هزینه 5/783 دلار به ازای هر کامپیوتر در ایران را با هزینه حدود 6000 دلار به ازای هر کامپیوتر از 2/1 میلیون کامپیوتر موجود در ادارات دولتی تایوان مقایسه کنید)]4[
2-2- چالش امنیت :گسترش شبکه‌های رایانه‌ای در سطح دنیا و امکان ارتباط همه کامپیوترها به یکدیگر، پتانسیل نفوذ به هر کامپیوتر از هر جای دنیا را فراهم نموده است. وجود نقطه ضعف یا آسیب‌پذیری در سیستم عامل، راه نفوذ رایج‌تر و در دسترس‌تری را در اختیار مهاجمین قرار می‌دهد. بر این اساس، امنیت سیستم عامل به منزله مهمترین مولفه در امنیت اطلاعات و شبکه‌های رایانه‌ای محسوب می‌شود. وجود ارتباطات و اتصالهای رایانه‌ای گسترده، مسئله جدی امکان جاسوسی الکترونیکی به نفع سازندگان سیستم عامل و قدرتهای سیاسی حاکم بر آنها را مطرح می‌سازد. از نظر فنی، فناوری فعلی به شکل ساده‌ای امکان اجرای برنامه در محیط طرف مقابل در یک اتصال الکترونیکی را فراهم آورده است.]4[
درصورت بی‌توجهی به این مسئله بخشی از مشکلات امنیتی متصور به شرح ذیل است :
• شنود هوشمندانه
• واکشی تدریجی یا مقطعی اطلاعات
• خرابی برنامه‌ریزی‌شده تدریجی یا به یک‌باره
• ویروسهای رایانه‌ای
• بدست‌گرفتن کنترلهای رایانه‌ای
• مختل کردن کلیه ارتباطات در شبکه‌های رایانه‌ای
• جایگزینی اطلاعات غلط در سیستمهای نرم‌افزاری حساس
• مختل کردن برنامه‌های کاربردی به ویژه سیستمهای نرم‌افزاری پشتیبان تصمیم
• ایجاد اختلال اقتصادی از طریق تغییر یا خراب کردن اطلاعات بانکها، سیستمهای مالی و اعتباری
• مختل کردن عکس‌العملهای نظامی از طریق تخریب یا فریب سیستمهای اداری و نظامی
اگر سیستم عامل ویندوز، سیستم عامل اصلی در کشور باشد، مسئله امنیت بسیار جدی است. بنا بر گزارشهای رسیده سیستم عامل ویندوز و سایر نرم‌افزارهای تولیدی مایکروسافت بیشتر در معرض خطر ویروسها و هکرها قرار دارند و بسیاری از کشورها معتقدند که ایالت متحده با منافذ وکانالهای مخفی طراحی شده در این سیستم عامل، اهداف جاسوسی خود را برآورده می‌کند. مشکلات امنیتی ویندوز وقتی به نقطه اوج رسید که در سال 1999 یک متخصص رمزنگاری کانادایی در آمریکا ، یک ویژگی NSAkey مرتبط با سازمان امنیت ملی (آمریکا) National Security Agency Key) را در ویندوز پیدا کرد و اعلام کرد که ایالات متحده می‌تواند با جمع‌آوری سیگنال‌های الکترونیکی از سر تا سر جهان و پردازش دقیق آنها جاسوسی کند. هر چند مایکروسافت این ویژگی را بی‌ضرر اعلام کرد اما تضمینی برای این امر وجود ندارد]5[.
اهمیت مطالب فوق وقتی روشن می شود که توجه کنیم:بدون امنیت اطلاعات، امنیت سیاسی اقتصادی و نظامی نیز میسر نخواهد بود.
3- راه‌حلهای موجود در مواجهه با چالشهای اقتصادی و امنیتی سیستم عامل
با توجه به چالشها و تهدیدهای ناشی از فقدان سیستم عامل مطلوب در کشور، تصمیم درباره سیستم عامل پایه، یکی از راهبردی‌ترین تصمیمات در برپایی بنای با شکوه فناوری اطلاعات می‌باشد. در برابر این تصمیم راهبردی سه گزینه اصلی ذیل وجود دارد :
• استفاده از سیستم عامل متن باز لینوکس (Open Source)
• استفاده از سیستم عامل ویندوز
• طراحی و پیاده‌سازی یک سیستم عامل جدید با مدیریت متخصصان ایرانی
یکی از مدلهای تصمیم‌گیری برای انتخاب بهترین و مناسب‌ترین گزینه از راه‌حلهای فوق، تعیین معیارها و ویژگیهای سیستم عامل ایده‌آل برای جمهوری اسلامی ایران و سپس مقایسه هر یک از راه‌حلها با سیستم عامل ایده‌آل و انتخاب منطبق‌ترین گزینه بر آن است.
4- ویژگیهای سیستم عامل ایده‌آل ملی
براساس مدل گفته‌شده و با استفاده از نظرات کارشناسان خبره در حوزه سیستم عامل و فناوری اطلاعات، ویژگیهای ذیل تعیین شده است:
سیستم عامل ایده‌آل ملی، باید زبان و خط فارسی را به خوبی پشتیبانی نموده و از استانداردهای بین‌المللی (مانند UniCode) بهره‌برداری نماید.
سیستم عامل ایده‌آل ملی، در ارتباط با کاربران ایرانی از زبان فارسی استفاده نموده و بر اساس نیازها و شرایط استفاده‌کنندگان فارسی زبان، بومی شده باشد. این امر، رشد چشمگیری در استفاده از فناوری اطلاعات در جامعه به همراه خواهد داشت.
سیستم عامل ایده‌آل ملی، باید قابلیت ایجاد امنیت اطلاعات و ارتباطات بنا بر نیاز سازمانها را داشته باشد، به گونه‌ای که امکان جاسوسی الکترونیکی، سرقت یا خرابی تدریجی اطلاعات، شنود هوشمندانه و خرابی برنامه‌ریزی شده در زمانهای ویژه و موارد مشابه را به حداقل برساند.
در سیستم عامل ایده‌آل ملی، نکاتی مانند کاربر پسند بودن، شباهت محیطی با سیستم عاملهای رایج، عملکرد مناسب، سازگاری با نرم‌افزارهای موجود و پشتیبانی از اسناد الکتریکی رایج لحاظ شده باشد.
سیستم عامل ایده‌آل ملی، باید برای استفاده کننده ایرانی، پشتیبانی و خدمات پس از عرضه کافی داشته و نهادهای پشتیبانی‌کننده آن مسؤولیت بر طرف کردن هر گونه اشکال در سیستم عامل را بپذیرند.
سیستم عامل ایده‌آل ملی، باید توانایی‌های ویژه‌ای در پیاده‌سازی زیرساخت شبکه‌های ارتباطی ـ که نقش جدی در توسعه فناوری اطلاعات و ارتباطات دارد ـ داشته باشد.
امکان توسعه، تغییر و هر نوع اصلاح در سیستم عامل ایده‌آل ملی، بنابر نیازها و سیاستهای کشور و توسط کارشناسان داخلی وجود داشته باشد. این امر مستلزم این است که سیستم عامل از لحاظ حقوق معنوی و اقتصادی متعلق به کشور دیگری نبوده و کد برنامه آن موجود باشد.
هزینه و زمان دستیبابی و بهره‌برداری از آن معقول بوده و سازماندهی لازم برای توسعه آتی و همراهی آن با تحولات سریع سخت‌افزاری و نرم‌افزاری فناوری اطلاعات ایجاد شده باشد.]6[
5- انتخاب سیستم عامل مناسب برای کشور
در مقایسه هر یک از گزینه‌های مطرح‌شده با معیار و ویژگیهای مطرح‌شده در بخش قبل، چنین می‌توان جمع‌بندی کرد :
الف) گزینه "سیستم عامل ویندوز": با توجه به اینکه :
• این سیستم عامل متعلق به شرکت مایکروسافت بوده و کد برنامه آن در اختیار نمی‌باشد لذا امکان تغییر آن بنا بر نیازها و سیاستهای کشور وجود ندارد.
• به لحاظ تأمین امنیت اطلاعات و ارتباطات ـ به دلیل در اختیار نبودن کد برنامه آن و امکان گذاشتن کانال مخفی برای سرقت یا خرابی اطلاعات توسط شرکت سازنده و آسیب‌پذیرتر بودن آن در مقابل ویروس ـ به هیچ عنوان قابل اتکا نمی‌باشد.
• به دلیل آمریکایی بودن شرکت مرکزی مایکروسافت، نمی‌توان از آن انتظار پشتیبانی رسمی و قابل اتکایی در ایران داشت.
• اگر ایران مجبور شود بنابر تعهدات بین‌المللی بهای آن را بپردازد، میزان هزینه پرداخت شده برای ویندوز و برنامه‌های کاربردی تحت آن و هزینه‌های ارتقا بسیار هنگفت است.
بنابراین سیستم عامل ویندوز علیرغم استفاده فعلی در کشور، گزینه مناسبی نیست و با سیستم عامل ایده‌آل تطبیق چندانی ندارد.
ب) گزینة "طراحی و پیاده‌سازی یک سیستم عامل جدید با مدیریت متخصصان ایرانی" : این گزینه با توجه به اینکه :
• به زمان و هزینه قابل توجه و هنگفتی که دارد.
• مدیریت تخصصی، پیچیده و مستمری بر کارشناسان تا رسیدن به سر منزل مقصود را می‌طلبد.
• به دلیل نیاز به سازگاری مستمر با نرم‌افزارها و سخت‌افزارهای موجود و نسلهای بعدی آنها - با توجه به پیشرفتها و تحولات سریع سخت‌افزاری و نرم‌افزاری به وجودآمده - همراهی سیستم عامل جدید با شرایط روز و توسعه کارآمدی آن بسیار مشکل و شاید محال باشد.
انتخاب معقولی به شمار نمی‌آید. بطور خلاصه انتخاب این گزینه، هزینه، زمان هنگفت و مدیریت تخصصی، پیچیده و مستمری را می‌طلبد و در نهایت این پروژه را سرعت تحولات سخت‌افزاری، نرم‌افزاری و نیازهای روزافزون کاربران تهدید می‌نماید.
ج) گزینه استفاده از سیستم عامل متن باز لینوکس : سیستم عامل لینوکس سه ویژگی اساسی دارد :
اولین ویژگی آن این است که کد برنامه آن در اختیار همه بوده، و از قوانین ذیل (مجوز GPL) تبعیت می‌کند:
اجرای برنامه با هر موضوع، تحت این سیستم عامل آزاد است.
تغییر برنامه برای تطبیق با نیازها به شرط ذکر مأخذ آزاد است.
توزیع نسخه تغییر یافته آن برای بهره‌برداری دیگران از تغییرات انجام‌شده آزاد است.
در اختیار بودن، کد لینوکس امکان فارسی‌سازی و بومی‌سازی سیستم عامل از سطح هسته اصلی تا لایه‌های کاربردی را امکان‌پذیر ساخته و امنیت مورد نیاز سازمانها را با استفاده از نرم‌افزارهای امنیتی داخلی امکان‌پذیر می‌سازد (برای ایجاد امنیت نمی‌توان به نرم‌افزارهای خارجی ـ که امکان تعبیه راههای نفوذ از پیش تعیین‌شده در آن می‌باشد ـ اعتماد کرد)
دومین ویژگی آن، رایگان بودن آن است که باعث شده حمایت جهانی برنامه‌نویسان، دانشگاهها، مراکز علمی و تحقیقاتی و حتی شرکتهای تجاری را در اختیار داشته باشد، کشورهای استفاده‌کننده نیز از این ویژگی برای توسعه ارزان فناوری اطلاعات در بین آحاد جامعه بهره برده‌اند.
سومین ویژگی آن، همراهی با تحولات سخت‌افزاری و نرم‌افزاری فناوری اطلاعات است، دلیل این امر این است که تاکنون برنامه‌نویسان و سازمانهای متعدد در بسیاری از کشورها روی این سیستم عامل کار کرده و در توسعه مستمر آن سهیم بوده اند. رویکرد متن باز لینوکس، مدل سازمانی توسعه آن و وجود ابزارهای برنامه‌نویسی قوی و رایگان، همراهی آن با تحولات بین‌المللی را تضمین می‌نماید.
این ویژگیها باعث شده که زمینه و امکان تامین اکثر معیارها و ویژگیهای مورد نظر برای سیستم عامل ایده‌آل ملی توسط این سیستم عامل وجود داشته باشد.
6- رویکرد و تجربه سایر کشورها
نکته جالب توجه این است که جایگزینی لینوکس در سازمانهای دولتی، نه تنها در کشور ما به عنوان یک راه‌حل مناسب مدنظر کارشناسان و مسؤولین قرار گرفته بلکه در کشورهایی مانند آلمان و انگلستان که رابطه سیاسی خوبی با آمریکا دارند و درآمد سرانه آنها چند برابر درآمد سرانه کشور ماست مورد توجه قرار گرفته است:
انگلیس: پارلمان این کشور برای توسعه نرم‌افزار و کاهش هزینه‌های رقابتی به ویژه در شرکتهای نوپا، رویکرد متن باز را به دولت توصیه کرده است. کابینه انگلستان در دسامبر 2001 میلادی در متنی تحت عنوان "نرم‌افزارهای متن باز و استفاده آنها در دولت بریتانیا" دلایل مشارکت انگلستان در رویکرد متن باز و استفاده از این محصولات در دولت را ذکر کرده است. در این متن که به مراکز دولتی اعم از وزارتخانه‌ها و آژانسهای وابسته به آنها، دولتهای محلی و بخشهای دیگر ازجمله خدمات بهداشت ملی ارسال شده است. دلایل استفاده از نرم‌افزارهای متن باز و سیستم عامل متن باز به عنوان یک نرم‌افزار مهم پایه‌ای به این صورت بیان شده است :
•نیاز همیشگی به راه حلی با صرفه اقتصادی
•اطمینان از سازگاری سیستمها
•کاهش هزینه‌ها و ریسک در سیستمهای دولتی
•امنیت سیستمهای دولتی
در این بررسی با استناد به یک گزارش خبری به ناامنی نرم‌افزار Microsoft IIS به عنوان یک نرم‌افزار متن بسته اشاره شده و آمده است که برخی از نرم‌افزارهای متن بسته، ناامن‌تر از سیستمهای متن‌باز هم‌تراز خود می‌باشند و حملات اینترنتی به آنها کمتر صورت گرفته است. این متن در 15 جولای 2002 میلادی به عنوان دستورالعمل اجرایی به سازمانها ابلاغ گردید و هم‌اکنون در سازمانهایی مانند e-envoy وسازمان تجارت دولتی (OGC) در حال اجرا است.
آمریکا: در این کشور نیز همچون سایر کشورها، سیستمهای متن باز در حال گسترش می‌باشند. به عنوان نمونه شرکت IBM ، تعدادی کامپیوتر مبتنی برلینوکس را به آژانسهای آمریکایی شامل نیروی هوایی، دفاع، کشاورزی، انرژی و سازمان هواپیمایی فروخته است. بورس اصلی آمریکا (wall street) لینوکس را به عنوان سیستم عامل خود برگزید، به این دلیل که ویندوز را ایمن نمی‌دانست.
وزارت دفاع آمریکا با کمک سازمان تحقیقاتی دولتی Mitre گزارشی از نرم‌افزارهای مورد استفاده در وزارت دفاع تهیه کرد که شامل میزان استفاده، نوع استفاده و دلایل استفاده از این نرم‌افزارها بود. ]8[ . در این بررسی دو هفته‌ای (مارس 2002 میلادی) مشخص شد که 110 نرم‌افزار متن باز در وزارت دفاع استفاده می‌شود که چهار دلیل عمده برای استفاده از آنها به شرح ذیل است:
•پشتیبانی نرم‌افزاریهای زیربنایی : اساسی‌ترین دلیل برای استفاده از نرم‌افزارهای متن باز است. 65 نرم‌افزار زیربنایی در وزارت دفاع وجود دارد. نمونه‌هایی از آنها عبارتند از : سیستم عامل Open BSD، لینوکس و سرویس‌دهنده‌های Apache و SendMail
•توسعه و تولید نرم‌افزار
•امنیت : چهل ابزار امنیتی در وزارت دفاع استفاده می‌شود که می‌توان از Open BSD و لینوکس به عنوان Fire wall و بازرسی شبکه و نرم‌افزارهایی چون ACID, Snare, SARA که برای یافتن آسیب‌پذیریهای امنیتی شبکه و مراقبت برای تشخیص حمله به شبکه، به کار می‌روند نام برد.
•تحقیقات : بیست ابزار نرم‌افزاری به عنوان ابزارهای تحقیقاتی با کمک‌تحقیقاتی در وزارت دفاع در حال استفاده هستند. در این گزارش از سیستم عامل لینوکس به همراه نرم‌افزار خوشه‌بندی Beowolf و نرم‌افزار condor به عنوان ابزاری مناسب برای تبدیل کامپیوترهای قدیمی و ارزان به ابرکامپیوترهای بسیار کم‌هزینه نام برده شده است. ]9[
آفریقای جنوبی : انجمن ملی مشاور در امور نوآوری با نام اقتصادی NACI در گزارشی به مقوله استفاده از نرم‌افزارها و تولید آنها و هزینه‌های ارزی که از این بابت از کشور خارج می‌شود پرداخته است. در این گزارش تأکید شده که هزینه نرم‌افزار، بار سنگینی را بر کشورهای در حال توسعه مانند آفریقای جنوبی می‌گذارد و باید سیاست این کشورها به گونه‌ای تغییر یابند که ورود نرم‌افزارها با کمترین هزینه صورت پذیرد. در ادامه، زیرپاگذاشتن قوانین حق تکثیر، انتخاب نامناسبی شمرده شده و به لزوم استفاده از نرم‌افزارهای متن باز اشاره شده است . از این طریق می‌توان تولیدات داخلی را جایگزین محصولات گران خارجی نمود. در این گزارش مزایای اصلی سیستمهای متن باز بدین صورت عنوان شده است :
•کاهش هزینه‌ها و وابستگی کمتر به فناوریها و مهارتهای وارداتی
•امکان استفاده از نرم‌افزارها برای همه افراد و ارگانها
•دسترسی همگانی به نرم‌افزار بدون نیاز به هزینه مالکیت
•مانع کمتر برای ورود به بازار که باعث مشارکت شرکتهای کوچکتر و درنتیجه افزایش مهارتهای محلی می‌گردد.
•شرکت در شبکه جهانی تولید نرم‌افزار
یک نمونه عملی در آفریقای جنوبی تبدیل محیط گرافیکی KDE در لینوکس به محیط KDE با زبان بومی است. این پیاده‌سازی در سه ماه انجام شد که نشان‌دهنده سادگی تبدیل و اختصاصی کردن اینگونه نرم‌افزارهاست.
سه کشور چین، ژاپن و کره جنوبی، پروژه مشترکی برای توسعه گونه ای از سیستم عامل متن باز لینوکس تعریف کرده اند که سیستم عامل اصلی در این سه کشور خواهد شد. این کشورها استفاده از این سیستم عامل در مدارس را شروع کرده و در حال تربیت نسلی آشنا به لینوکس می باشند.
7- وضعیت و فعالیتهای انجام شده در کشور
در کشور ما از دی ماه سال 1381 شورای عالی انفورماتیک قراردادی را با مرکز فناوری اطلاعات و ارتباطات پیشرفته شریف برای فارسی سازی لینوکس منعقد کرده است که با مدیریت این مرکز تاکنون عقد قرارداد پروژه‌های ذیل انجام شده است :
مرحله اول :
•الگوریتم دوجهته اتصال و یونی کد با هدف فراهم کردن کتابخانه‌ای از توابع به منظور تسهیل پیاده‌سازی الگوریتم دوجهته و اتصال یونی کد.
•مرتب‌سازی، جستجو و شرایط محلی فارسی با هدف مشخص کردن نیازمندیهای دقیق مرتب‌سازی فارسی به علت عدم وجود استاندارد ملی، بر اساس لغت‌نامه‌ها و مراجع دیگر.
•تقویم فارسی با هدف استخراج الگوریتم تقویم تاریخ جلالی و تحویل تاریخها برای کاربرد در لینوکس
•فونت مرجع فارسی و فونت open type
•صفحه کلید فارسی با هدف رفع اشکالات صفحه کلید فارسی در سیستم عامل لینوکس
•لوح فشرده نمایش لینوکس فارسی با قابلیت راه‌اندازی از لوح فشرده بدون آسیب‌رسانی با سیستم عامل موجود کاربر با هدف فرهنگ‌سازی.
مرحله دوم :
•پشتیبانی یونی کد فارسی در glibc (کتابخانه اصلی مربوط به زبان c در لینوکس)
•پشتیبانی یونی کد فارسی در Mozilla (مرروگر، مخدوم پست الکترونیک، دفترچه آدرس)
•پشتیبانی یونی کد فارسی در Mysql (بانک اطلاعاتی)
•پشتیبانی یونی کد فارسی در Postgerlsql (بانک اطلاعاتی)
•پشتیبانی زبان فارسی در IMP (خادم پست الکترونیک مبتنی بر وب)
•پشتیبانی زبان فارسی در aspell (غلط‌یاب واژگان فارسی)
•تحلیل و تعریف ملزومات واسط کاربری گرافیکی (GUI) فارسی
•تهیه واژه نامه مرجع برای ترجمه محیط لینوکس
یکی از مراکز فعال دیگر در این عرصه، مرکز امنیت شبکه شریف است که با همکاری گروه امنیت شبکه مرکز تحقیقات مخابرات ایران، اولین همایش سیستم عامل و امنیت را برگزار نمودند. در این طرح مخصوصاً در قسمت رویکرد و تجربه سایرکشورها از دستاورد تحقیقات این مرکز استفاده شده است.
8- راهبردها و راهکارهای دولت در ایران
در بررسی چالشها و تهدیدهای ناشی از فقدان یک سیستم عامل مناسب در کشور گزینه‌ها و راه‌حلهای موجود و تجربه سایر کشورها در مواجه با این چالشها، مشخص گردید که رویکرد سیستم عامل متن باز (لینوکس) که کد برنامه‌های آن به رایگان قابل دسترسی است، روشی است که با توجه به گرانی نرم‌افزارهای تجاری و کاهش ضریب امنیتی آنها، با کمترین زمان و هزینه، امکان بومی‌سازی و فارسی‌سازی استاندارد سیستم عامل و حفظ استقلال و امنیت رایانه‌ای کشور را فراهم می‌سازد.
عزم دولت بر این است که لینوکس و نرم‌افزارهای متن باز را جایگزین ویندوز و نرم‌افزارهای تحت آن نماید. مراحل جایگزینی به شرح ذیل پیشنهاد می‌شود :
الف ـ جایگزینی نرم‌افزار مدیریت و راهبری شبکه لینوکس در سرورها: برتری ویژگیهاو توانمندیهای سیستم عامل لینوکس و یونیکس در حوزه سرورها کاملا مشخص است به گونه ای که سازمانها و شرکتهایی که نیاز به نگهداری و تبادل اطلاعات انبوه داده ها یا سرعت و کارایی قابل توجهی دارند، این خانواده از سیستم عامل را برای سرورها انتخاب می کنند. به عنوان نمونه می توان به استفاده از لینوکس به عنوان سیستم عامل سرور پایگاه جستجوی google در اینترنت و سیستم عامل اصلی بانک اطلاعاتی Oracle اشاره کرد.
آمارها و اطلاعات موجود نیز نشان می دهد که سیستم عامل سرور لینوکس و یونیکس با در اختیار داشتن 47% از سهم سرورها در سال 2002 میلادی رتبه اول را به خود اختصاص داده و پیش بینی ها نشان می دهد که این رتبه با سهم 51 % در سال 2007 میلادی حفظ خواهد شد. این در حالیست که سهم بازار سیستم عامل سرور ویندوز از 28% در سال 2002 میلادی به 34% در سال 2007 میلادی خواهد رسید. به عبارت دیگر روندها نشان می دهد که سیستم عامل اصلی و پیشرو در حوزه سرورها، خانواده لینوکس خواهد بود.
تغییر سیستم عامل سرورها از ویندوز و ناول به لینوکس در سازمانهای دولتی در سه مرحله می‌تواند انجام شود:
مرحله اول: آموزش کلیه کارشناسان شبکه سازمانهای دولتی
مرحله دوم: مهاجرت سریع از ویندوز به لینوکس (در نرم‌افزارهایی که در مدت محدود می‌توانند تبدیل شوند).
مرحله سوم: مهاجرت برنامه‌ریزی شده از ویندوز به لینوکس (در نرم‌افزارهایی که نیاز به بازنویس مجدد برنامه دارند).
ب ـ جایگزینی سیستم عامل لینوکس در کامپیوترکاربران : برای اجرای این مرحله مناسب است که فرایند جایگزینی سیستم عامل لینوکس در سرورها انجام شده و از طرف دیگر توزیع کارآمد، پایدار و فارسی‌سازی شده مناسبی در اختیار باشد.
برای ترویج و فرهنگ‌سازی مراحل فوق انجام اقدامات ذیل از طرف دولت پیشنهاد می‌شود :
1-سمینارهای ترویجی و برگزاری مسابقات دانش‌آموزی و دانشجویی در حوزه لینوکس
2-آموزش کارشناسان فناوری اطلاعات دولت برای مدیریت و راهبری لینوکس و برخورداری این کارشناسان از مزایای آموزشی مصوب
3-آموزش کاربری لینوکس بر اساس استاندارد ICDL برای کارکنان دولت و دانش‌آموزان مدارس
4-تهیه ابزارها و نرم‌افزارهای تبدیل( برای مهاجرت سریعتر و راحت‌تر به لینوکس) و در دسترس بودن آخرین و بهترین نسخه سیستم عامل لینوکس فارسی
5-صدور بخشنامه برای نصب لینوکس در سرورهای جدید، مبتنی بر لینوکس بودن قراردادهای جدید نرم‌افزاری و مشخص کردن مهلت برای تبدیل نرم‌افزارهای موجود به نرم‌افزارهای مبتنی بر لینوکس.
6-حمایت از ایجاد و رشد مراکز توسعه نرم‌افزاری لینوکس در دانشگاههای فنی و مهندسی
7-حمایت از نهادهای پشتیبان لینوکس در کشور
8-عقد قرارداد تولید نرم‌افزارهای اصلی مورد نیاز مبتنی بر لینوکس توسط سازمان مدیریت شامل نرم‌افزارهای مالی و حسابداری، دبیرخانه، انبار، اموال و منابع انسانی (گزینش، آموزش، ارزیابی، کارگزینی، رفاه بیمه و امور درمانی، بازنشستگی)
9-توسعه سیستم عاملهای خاص منظوره مبتنی بر هسته لینوکس فارسی (ازجمله: سیستم عاملهای موجود در بانکداری، فروشگاهها، موبایل و موارد مشابه).
8- جمع‌بندی و نتیجه‌گیری
تردیدی نیست که سیستم عامل لینوکس که با توجه به نیازهای امنیتی و شرایط کشور تهیه و بومی شده باشد، راه‌حل مواجهه با چالشهای اقتصادی و امنیتی مربوط به فقدان یک سیستم عامل مناسب در کشور است. حداکثر سه سال فرصت وجود دارد که جایگزینی این سیستم عامل در سطح دولت بطور کامل انجام شود. هدفگیری اصلی تبدیل سرورها به لینوکس است که امنیت و پایداری قابل اتکایی را ایجاد خواهد کردو هدفگیری بعدی تبدیل کامپیوتر کاربران است. برای اینکه این تغییر به صورتی منطقی و طبیعی اتفاق بیفتد، لازم است ابتدا اطلاع‌رسانی، فرهنگ‌سازی و آموزش لازم صورت پذیرفته و سپس با قوانین و مقررات و ایجاد نهادهای لازم و پشتیبان، قطعیت یابد./هـ
9- منابع و مآخذ :
1- سیدعلی اکرمی‌فر "راهبردهای توسعه سیستم عامل بومی در کشور" مجموعه مقالات همایش سیستم عامل و امنیت، دی‌ماه 1382
2- "سند راهبردی توسعه فناوری اطلاعات و ارتباطات کشور" ، وزارت پست، تلگراف و تلفن، مرکز تحقیقات مخابرات، بهمن 1381
3- www.amazon.com
4- رسول جلیلی، علی هادوی، روح‌اله آل‌شیخ، "مروری بر رویکرد کشورهای دنیا به پدیده متن باز" مجموعه مقالات همایش سیستم عامل و امنیت ، دی ماه 1382
5- http:/Amsterdam.nettime.org/lists-Archives/nettime-1-0007/msg00024.html
6- "سیستم عامل ایده‌آل ملی" سرمقاله ماهنامه افق لینوکس، مرکز ارتباطات و فناوری اطلاعات پیشرفته شریف، تیر 1383
7- "open source software use within UK government", July 2002/office of the e-envoy, www.e-envoy.gov.uk
8- Defence Information systems Agency, "open source within DoD Request for comment" Aug 2002, www. disa.mil/pao/opensource.html
9- "use of Free/open source software in the us. Department of Defence, “version 1.2.02/Nov.2002, the MITRE Corporation.
- ۸۴/۰۳/۰۱