ماهیت ارزهای دیجیتال و چالش‌های حقوقی آن
دارا افتخاری ملکی - گفتار اول: ماهیت ارزهای دیجیتال- ارز دیجیتال یا رمزارز پولی است که به شکل الکترونیکی برای تبادل ارزش استفاده می‌شود و در دنیای امروز نقش بسیار مهمی را ایفا می‌کند. امروزه بازار کریپتوکارنسی به عنوان یکی از بازارهای مهم ارزش آفرین تلقی می‌شود.
بازار کریپتو کارنسی هنوز در ابتدای مسیر رشد خود قرار دارد و باید پیش از ورود به این بازار و یا استفاده از آن‌ها جهت تبادلات مالی و پولی اطلاعات و آموزش‌های لازم کسب شود. مفهوم ارزدیجیتال به معنای پول رمزگذاری شده است که هدف اصلی آن تسهیل انجام امور مالی و حذف واسطه‌هایی مانند شبکه بانکی است. علاوه بر آن افزایش سرعت نقل و انتقالات و حذف بروکراسی‌های زاید و جلوگیری از اتلاف انرژِی ازویژگی‌های بارز این ارزها و شبکه‌های انتقال آن‌ها می‌باشد.
امروزه ما شاهد هستیم که تعداد زیادی از پرداخت‌ها و تبادلات مالی و تجاری در کسب و کارها به صورت دیجیتال و غیرنقدی انجام می‌شود و مبتنی بر مدار تجارت الکترونیک است و شرکت‌های جدید و تازه تاسیس به دنبال راه‌های جدیدی برای گسترش روش‌های پرداخت موجود خود می‌باشند. بازار رمزارزها به سرعت در حال توسعه و پیشرفت است، روندی که به ادعای کارشناسان اقتصادی و بازارهای مالی، نوید ورود به دنیای جدیدی از مراودات مالی کسب و کارها را در آینده نزدیک می‌دهد. مسلما با فراگیرتر شدن بستر و دسترسی مردم دنیا به ابزارهای تبادلات ارزهای دیجیتال، شاهد حرکت به سمت پرداخت با ارزهای دیجیتال به شکل گسترده و کمرنگ شدن نقش بانک‌ها و صرافی‌ها در نقل و انتقالات را خواهیم بود.
معروف‌ترین و مهم‌ترین ارز در بازار کریپتو کارنسی بیت‌کوین می‌باشد که شروع تحولات ازاین ارز آغاز شد. بیت‌کوین یک ارزش یا پول مجازی است که تولید آن حاصل فعالیت‌های محاسباتی پیچیده و خاص در قالب الگوریتم‌های ریاضی خاصی در یک شبکه می‌باشد که به آن کاوش می‌گویند. از ویژگی‌های بارز بیت‌کوین و همچنین سایر ارزهای دیجیتال غیر متمرکز بودن شبکه آن‌ها می‌باشد که این شبکه به دلیل گستردگی و پیچیدگی بیش از حد و همچنین غیر متمرکز بودن از هر نوع اخلال‌های گسترده و همچنین هک در امان خواهد بود. به عبارتی شبکه بانک‌ها و صرافی‌ها به این دلیل آسیب‌پذیر می‌باشند که متمرکز بوده و دارای یک مرکز فرمان مستقیم می‌باشنددر حالی که شبکه بیت‌کوین غیرمتمرکز بوده، هوشمند بوده و بسیار گسترده می‌باشد.
همچنین ثبت و تایید تراکنش‌ها به جای این که توسط نهاد مرکزی واحد صورت بگیرد از طریق سازو کارهای پیچیده علوم ریاضی صورت میگیرد به عبارتی در این ساز و کار نیاز به اعتماد به هیچ نهادی نیست و الگوریتم‌های ریاضی و رمزگذاری شده صحت معاملات را تایید می‌کند و هیچ شخص یا کاربری نمی‌تواند تغییری در این شبکه ایجاد کند برای درک بهتر مطلب ارز دیجیتال بیت‌کوین را با ارز فیات دلار مقایسه می‌کنیم. باید بگوییم دلار قابلیت خرج کردن دارد اما در کارت بانکی ناشناس نیست و مبدا نقل و انتقال آن مشخص است. سه تا هفت روز طول می‌کشد تا از نهادهای واسطه به کشور دیگر منتقل شود. قابل جعل و چاپ غیر مجاز است، قابل سرقت فیزیکی است و تورم آن دارای ثبات نیست. غیرمتمرکز نیست. قابلیت تقسیم‌پذیری زیادی ندارد هرچقدر بخواهید بدون پشتوانه چاپ می‌شود و تورم ایجاد می‌کند و ارزش را به حداقل می‌رساند. به جز خرج کردن هیچ کاربرد دیگری ندارد و بعد از مدتی مندرس شده و یا کثیف می‌شود در حالی که ارزهای دیجیتال هیچ کدام از ضعف‌های شمرده شده را نداشته و بسیار قابل اتکا است زیرا کاملا ناشناس است قابل جعل نیست، تورم در آن راه ندارد و از ثبات تورمی هم بهره‌مند است. قابل تقسیم‌پذیری بسیار دارد به صورتی که یک عدد بیت‌کوین میتواند به صد ملیون واحد تقسیم شود.
این ویژگی‌ها همگی باعث شده است که هیچ تکنولوژی جدیدی به این اندازه در ده سال گذشته شهرت پیدا نکرده باشد. ارزهای دیجیتال در ابتدای پیدایش خود دارای ارزهاش‌های ناچیزی بوده اند. حتما قضیه خرید دو عدد پیتزا با 10000 عدد بیت‌کوین را شنیده اید. بیت‌کوین در ابتدا دارای ارزشی صفر تا چند سنت و اخیرا تا 63 هزار دلار هم قیمت و ارزش پیدا کرد که همین مسئله افراد متعددی را جذب بیت‌کوین و بازار کریپتو کارنسی کرده است. پیدایش ارزهای دیجیتال باعث ایجاد دید جدیدی نسبت به سیستم‌های مالی و مدیریتی شده است. امروزه بیش از 10هزار ارزدیجیتال مختلف در حوزه‌ها و شبکه‌های مختلف با بنیادهای متفاوتی را داریم که هر کدام اهداف پیدایش متفاوتی را با شبکه انتقال متفاوتی را داشته اند.
فناوری بلاکچین هم نقش عمده‌ای در فرآیند توسعه این نوع از ارز و معاملات غیرمتمرکز را داشته است. ارزهای دیجیتال امروزه در خط مقدم توسعه اقتصادی و مالی جهان قرار دارد. البته میتوان گفت این امر فرصت‌ها و تهدیدات متعددی را در بازارهای مالی سراسر جهان به وجود آورده و سبب جلب توجه شمار قابل توجهی از دولت ها، فعالان اقتصادی، شرکت‌های تجاری، غول‌های تکنولوژی و شهروندان به خود شده است. بر همین اساس تعداد بازیگران درگیر در تجارت رمزارزها در سالهای اخیر، افزایش چشمگیری داشته است.
> گفتار دوم: ماهیت فقهی و حقوقی
در مورد پول و کارکردهای آن میتوان بیان کرد که پول واسطه معامله و تسهیل‌کننده آن است به طوری که این پول است که تعیین‌کننده ارزش و اهمیت کالا است اما آنچه که موجب پیدایش ارزهای دیجیتال از جمله بیت‌کوین است که ارزهای دیجیتال با حذف واسطه، معاملات را تسهیل می‌کنند.
بیت‌کوین در کشورهای اسلامی نتوانسته نقش و جایگاه خود را به دست آورد به طوری که بیت‌کوین هم از ناحیه فقهای معاصر شیعه و هم از ناحیه فقهای اهل سنت مورد تحریم قرار گرفته است. دلایل مخالفت نظام‌های مالی جهان با بیت‌کوین در مقابل کشورهایی که بیت‌کوین را به عنوان یک ارز دیجیتالی به رسمیت شناخته‌اند کشورهایی نیز وجود دارند که ارزهای دیجیتال همچون بیت‌کوین را به رسمیت نمی‌شناسند. این کشورها دلایل مخالفت خود را با ارزهای دیجیتال به شرحی که در ادامه می‌آید بیان می‌کنند: بیت‌کوین بر مبنای رمزنگاری است نه اعتماد بانک‌ها که همواره بر تبادلات الکترونیکی مالی نظارت دارند تا کسی نتواند یک پول را دوبار خرج کند با بررسی انجام شده و بیان این نکته که بیت‌کوین یک ارزدیجیتالی غیرمتمرکز است و صاحب آن هیچ دولت یا کشوری محسوب نمی‌شود پس میتوان گفت ماهیت بیت‌کوین یک ماهیت اعتباری است یعنی این که کاربران با سرمایه‌گذاری در اینگونه ارزها و قبول خطرات آن و همچنین ریسک می‌خواهند به سود برسند یعنی اینکه آن‌ها با آگاهی کامل از این که احتمال نوسانات شدید و حتی از بین رفتن سرمایه آن‌ها وجود دارند دست به سرمایه‌گذاری و خرید می‌زنند که این نوسانات و معلوم نبودن ارزش ذاتی و واقعی زمینه غرر بودن معاملات را افزایش می‌دهد. اما باید بدانیم آنچه که اهمیت دارد این است که ارزهای دیجیتال در بین تمامی کاربران دنیا و همچنین برخی از شرکت‌های بزرگ صنعتی و تکنولوژی نفوذ کرده است و این اطمینان را برای آن‌ها فراهم می‌آورد به طوری که کاربران آن سالانه میلیاردها دلار در آن سرمایه‌گذاری می‌کنند و در آن کسب سود می‌کنند یا متحمل ضرر می‌شوند.
> گفتار سوم: چالش‌ها و جرایم پیرامون آن
بیت‌کوین نوعی پول مجازی است که متکی بر اصول رمزگذاری برای معتبر ساختن تراکنش‌ها است در حالی که سیستم کنترل‌کننده متمرکز ندارد و از طریق هیچ سازمان یا نهاد دولتی اداره نمی‌شود در واقع بیت‌کوین اولین نظام پرداخت دیجیتال کاملا غیر متمرکز جهان بدون نیاز به بانک یا بانک‌های مرکزی است. بیت‌کوین در کنار مزایای متعددی که برشمردیم دارای معایبی می‌باشد که از جمله می توان به این امر اشاره کرد که ابزار مناسبی برای پولشویی میتواند باشد. هویت پنهان خریداران و فروشندگان بیت‌کوین، عدم نظارت و کنترل دولت‌ها و عدم امکان مستندسازی مدارک پولشویی در بیت‌کوین از مهم‌ترین دلایل استفاده از بیت‌کوین به عنوان ابزار پولشویی بوده و شفافیت مبادلات مالی، کارآمد شدن دولت‌ها در زمینه کنترل مبادلات بیت‌کوین همکاری دولت‌ها و تدوین قوانین لازم برای بیت‌کوین به عنوان راهکارهای مقابله با پولشویی از طریق بیت‌کوین قابل بیان است. برای مقابله با این چالش‌ها در تمامی دنیا قوانینی تصویب شده و به دنبال آن راهکارهایی نیز ارائه نموده اند. راهکارهایی همانند این که الزاما نقل و انتقال پول در یک کانال شیشه‌ای و شفاف صورت گیرد تا اگر پولی به حساب یک نفر واریز شد کاملا مشخص شود در قبال این پول چه چیزی داده شده است.
پیچیدگی حوزه ارزهای دیجیتال سبب شده است تا بسیاری از کشورها همانند ایران نتوانند موضع‌گیری مناسبی برای قانون‌گذاری داشته باشند لذا با توجه به واقعیت انکار ناپذیر اینگونه و تاثیری که بر اقتصاد ملی دارند به نظر می‌رسد اگر مقررات‌گذاری در این حوزه به خوبی صورت نگیرد ارزهای دیجیتال به عنوان وسیله‌ای برای ارتکاب جرایم مختلف از جمله پولشویی، تامین مالی تروریسم و یا فرارهای مالیاتی استفاده شوند. همچنین وجود برخی موانع امر مقررات‌گذاری را در این حوزه به سختی میسر می‌کند که ناشناخته بودن معامله گران و بهره مندان ارزهای دیجیتال را میتوان به عنوان یکی از آن‌ها نام برد با این وجود به نظر می‌رسد دولت میتواند با ملاحظه سیاست‌های پولی و مالی و همچنین موارد موثر در اقتصاد ملی به تنظیم‌گری در این حوزه اقدام نماید. در صورت‌عدم انجام اقدامات لازم در این حوزه توسط دولت، میتوان شاهد انجام انواع جرایم از جمله پولشویی، فرارهای مالیاتی گسترده، ورود پول‌های کثیف به چرخه اقتصاد سالم، تامین مالی تروریسم و همچنین سایر جرایم شد.
> گفتار چهارم: متاورس و آینده حقوقی این جهان دیجیتال
بسیاری از اندیشمندان در جهان و همچنین بسیاری از متخصصان آی تی بر این اعتقادند که متاورس به معنای فراجهان است. و به عبارتی آینده اینترنت خواهد بود اما به نظر می‌رسد متاورس چیزی فرای آینده اینترنت در جهان خواهد بود.
متاورس دنیای مجازی است که بسیار گسترده بوده و ابعاد جامع و کاملی از زندگی افراد را در بر میگیرد. به صورتی که میتوان گفت تماما اعمال و رفتار و ارتباطی که اشخاص در دنیای واقعیت به آن مشغول و در پی آن هستند، در این دنیای مجازی نیز قابل انجام است. در این دنیای مجازی و دیجیتال اشخاص در کنار هم خواهند بود اما نه به صورت فیزیکی، بلکه به صورت مجازی و از طریق آواتارهایی که هویت آن‌هارا شکل داده و معرفی می‌نمایند. و اما موضوعی که بسیار بحث برانگیز است، چالش‌هایی است که زندگی و حضور در این فراجهان برای اشخاص ایجاد خواهد کرد. یکی از بزرگترین این چالش‌ها چالش‌های حقوقی متاورس است که گستره بزرگی از تعاملات اشخاص در متاورس را تحت پوشش دارد.
با وجود این که هنوز متاورس به شکل پدیده‌ای جهان شمول در نیامده است اما شرکت‌هایی همانند مایکروسافت و فیسبوک و تسلا در صدد انجام و دسترسی کامل به امکانات در متاورس بوده و به همین دلیل میتوان پیش‌بینی نمود تا چندین سال آینده، متاورس به صورت کامل در زندگی بشریت وارد شده و اجتناب از آن ممکن نخواهد بود.
رفته رفته و به صورت تدریجی، بسیاری از معاملات وارد محیط متاورس خواهد شد، در این زمینه میتوان به معامله زمین در محیط متاورس اشاره نمود که با استفاده از رمز ارزها صورت میگیرد و هم اکنون نیز در حال انجام است. نکته قابل توجه این است که کشورها و دولت‌ها قوانینی در ارتباط با معاملات و انجام اعمال حقوقی در جهان‌های موازی نداشته و قانونی نیز در این باره وضع نکرده اند. و در نتیجه میتوان پیش‌بینی نمود چالش‌های حقوقی یکی از اصلی‌ترین چالش‌ها درمحیط متاورس خواهد بود. برخی از این چالش‌های حقوقی عبارت‌اند از: 1-راستی آزمایی هویت اشخاص در محیط متاورس 2-عدم امکان اجرای مجازات در محیط متاورس 3- چالش‌های حقوقی حفاظت از داده‌ها و اطلاعات اشخاص 4- مالکیت قانونی و مطلق بر اموال در محیط متاورس 5- چالش‌های مرتبط با مالکیت معنوی و علامت تجاری6-عدم اخذ رضایت نامه از اشخاص جهت رخداد حوادث ناشی از حضور در متاورس.
علاوه بر اینها باید خاطرنشان کرد که متاورس یک جهان به هم پیوسته و یکپارچه است که تناسبات دولت‌ها و تفاوت‌های کشورها در آن وجود نداشته و به همین دلیل اعمال حقوقی در متاورس تحت حکومت قانون هیچ کشوری نخواهد بود. (منبع:آفتاب یزد(