مدلی فراموش‌شده برای سیاستگذاری در حوزه فاوا
عباس پورخصالیان - از پاییز سال جاری (93)، نخبگان و مسوولان نظام، اینجا و آنجا، نشست و هم‌اندیشی برای تدوین برنامه ششم توسعه تشکیل می‌دهند و منتظر دریافت سیاستهای کلی در حوزه فاوا و رسیدن به مبانی نظری مناسب برای تدوین برنامه ششم توسعه هستند.
بیست و پنج سال پیش، اصل یکصد و دهم قانون اساسی که به وظایف و اختیارات رهبر می‌پردازد، این طور اصلاح و بیان شد:
1) - تعیین سیاستهای کلی نظام جمهوری اسلامی ایران پس از مشورت با مجمع تشخیص مصلحت نظام». با این وصف، بند(1) مذکور، امروز که شورای عالی فضای مجازی، مجمع مصلحتی اختصاصی‌تر، زیرا "باریک باندتر" از مجمع تشخیص مصلحت نظام است و بار سیاستگذاری در عرصه فضای مجازی را از دوش اعضای مجمع تشخیص مصلحت نظام برداشته، باید دوباره اصلاح می‌شد و اگر هنوز اصلاح نشده است، باید این جمله را در ضمیر آگاهمان به بند (1) مذکور، اضافه کنیم که وظیفه رهبری، تعیین سیاستهای کلی نظام جمهوری اسلامی ایران در حوزه ارتباطات و فناوری اطلاعات، پس از مشورت با شورای عالی فضای مجازی است.
مهم‌ترین تغییری که سازمان برنامه‌ریزی کشور برای تهیه و تدوین برنامه ششم توسعه، در مقایسه با پنج برنامه توسعه پیشین کرده است، همین مرجعیت شورای عالی فضای مجازی برای سیاستگذاری در حوزه فاوا است.
×× گزینه‌های رویکردی به سیاستگذاری برنامه‌ریزی در حوزه فاوا
حدود پانزده سال پیش، در گفتمان توسعه، پیوند فاوا با رشد اقتصادی، بحثی غالب در اتحادیه بین‌المللی مخابرات شد. ما، نیز این گفتمان را قبول داشتیم و طرح تکفا، سند پذیرش این گفتمان و بومی‌سازی آن در ایران ده سال پیش است. ولی گسست هشت ساله تلاشگران ما در عرصه فاوا از این گفتمان، هم باعث درجا زدنمان شد؛ و هم غفلت از پیاده‌سازی گزینه‌های رویکردی توصیه‌شده توسط سازمان ملل در حوزه فاوا.
مدل‌سازی برای تحقق گام‌به‌گام جامعه اطلاعات و جامعه دانش
پانزده سال پیش، سازمان توسعه سازمان ملل (UNDP) چهار گزینه رویکردی به سیاستگذاری برنامه‌ریزی در حوزه فاوا را مدل‌سازی و این‌طور تعریف کرده بود:1-1) رویکرد بخشی- درون‌نگر، 1-2) رویکرد بخشی- برون نگر، 2-1) رویکرد کاربردی- درون‌نگر، و 2-2) رویکرد کاربردی- برون‌نگر به سیاستگذاری در حوزه فاوا و تحقق گام به گام جامعه اطلاعات و جامعه دانش. البته، تحقق جامعه اطلاعات، برنامه حداقلی مورد نظر اتحادیه بین المللی مخابرات بود و تحقق جامعه دانش، برنامه حداکثری مورد نظر یونسکو.
در آن زمان، هر کشور، در دستور کار ملی خود، یکی از چهار رویکرد مذکور را در میان‌مدت برای تحقق جامعه اطلاعات یا جامعه دانش برگزیده بود؛ و پس از اجرای موفقیت‌آمیز آن، به رویکردی دیگر می‌پرداخت.
به این ترتیب، کشور، دچار افراط و تفریط نمی‌شد و گام به گام، با طی کردن چهار مرحله، به اهداف هر چهار رویکرد می‌رسید.
×× تعریف رویکردها
توضیح این که: منظور از رویکرد بخشی به فاوا، [یعنی رویکردهای (1-1) و (1-2)] توسعه مجموعه‌ای از صنایع تولیدی و خدماتی فاوا است که از زیربخش‌های تولید سخت‌افزار، پدیدآوری نرم‌افزار، تدوین محتوای دیجیتالی و تولید دانش، به علاوه زیربخش فراهم‌آور شبکه و خدمات فاوا، شرکت‌های مخابرات ثابت و همراه، ISPها، ISDPها، PAPها، SAPها، GMPCSها و Transit ISPها تشکیل می‌شود؛ و منظور از درون‌نگری، رسیدن به خودکفایی و خوداتکایی در حوزه صنعت فاوا است؛ در حالی که منظور از برون‌نگری، سهم‌خواهی از بازارهای جهان و فروش فرآورده‌های داخلی فاوا در بازارهای خارج از کشور به منظور رسیدن به جهش صادراتی محصولات فاوا است
همچنین، منظور از رویکرد کاربردی [یعنی رویکردهای (2-1) و (2-2)] ، در واقع رویکردی ملی به فاوا است، زیرا در جامعه اطلاعات امروز، همگان کاربران فاوا هستند و اگر فردی هنوز نیست، دیر یا زود، کاربر فاوا می‌شود.
درحالی که نتیجه رویکرد بخشی، توسعه صنعت فاوا در کشور است، نتیجه رویکرد کاربردی، توسعه کاربری‌های فاوا به منظور توسعه منابع انسانی، رسیدن به بهره‌وری و عبور از آن برای رسیدن به اقتصاد دانش، رشد موزون تمام بخش‌های اقتصادی بر محور فاوا است.
درون‌نگری رویکرد کاربردی، نیز به این معنا است که فاوا را برای توانمندسازی آحاد کشور و پـُرکردن گسل دیجیتالی میان شهر و روستا، دارا و ندار، توانا و ناتوان، مرد و زن، و نوجوان و سالمند به خدمت بگیریم؛ و برون‌نگری رویکرد کاربردی، به این معنا است که پـُرکردن گسل دیجیتالی میان کشور و سایر کشورها در منطقه را هدف‌گیری کنیم و در رتبه‌بندی منطقه‌ای کشورها از لحاظ شاخص‌های آمادگی دیجیتالی و اغتنام فرصت‌های فاوا، برترین جایگاه را به دست آوریم.
×× آیا مدل سازمان توسعه سازمان ملل، کهنه شده است؟
مدل کوانتومی و نیوتونی جهان، متضاد یکدیگرند، ولی هیچ فیزیکدانی مدل نیوتونی جهان را منسوخ و کهنه‌شده نمی‌داند. مدل، تا هنگامی‌که پاسخ می‌دهد، هرچند ساده باشد، قابل استفاده است. اصلاً، سادگی مدل، ارزش است.
به همین دلیل، مدل چهار گزینه‌ای سازمان توسعه سازمان ملل برای اولویت‌بندی سیاستهای توسعه فاوا در کشور و توسعه جامعه اطلاعات یا جامعه دانش، تا هنگامی که اجرا نشده و جواب می‌دهد، کهنه‌شدنی نیست.
سنگ بزرگ را برداشتن، علامت نزدن است. حُسن بزرگ مدل مذکور تجزیه، مرحله‌بندی‌کردن و اولویت‌گذاری برای برداشتن آسان «سنگ بزرگ» تحقق جامعه اطلاعات در چهار گام است. گزینش گام مناسب برای برنامه ششم توسعه، هنر مسوولان است. به امید آن که دلیر و با یقین گام بردارند. (منبع:عصرارتباط)
- ۹۳/۱۱/۱۳