مرورى بر نرم افزارهاى جاسوسى: سرطان در اینترنت
على شمیرانى- شرق - طى سال هاى اخیر گسترش انواع کرم، ویرو س هاى کامپیوترى، هرزنامه ها (Spams) امان کاربران اینترنت را بریده و از این بابت سالانه خسارت هاى زیادى به بار مى آید. اما گذشته از این مشکلات که همچنان نیز تقریباً لاینحل مانده، دنیاى مجازى اینترنت با یک پدیده بسیار مخرب جدید نیز روبه رو شده که کارشناسان از آن با عنوان «سرطان در اینترنت» یاد مى کنند. اگر در زمان استفاده از کامپیوتر احساس کردید کسى به شما نگاه مى کند، احتمالاً دچار اشتباه نشده اید به خصوص زمانى که online هستید. بله، سراسر اینترنت را معضلى جدید که رشدى سرطانى نیز داشته فرا گرفته که به نرم افزارهاى جاسوسى (spyware) معروف هستند. این نرم افزارها که به شکلى کاملاً مخفى و بدون آگاهى کاربر روى کامپیوترها نصب مى شود، مى تواند کلیه رفتارهاى شما را کنترل کرده و به منبع مورد نظر منتقل کند. اما این پایان ماجرا نیست.
یک نرم افزار جاسوسى مى تواند کامپیوتر را زیرورو کرده به حدى که آن را از کار انداخته و کلیه اطلاعات شخصى، کلمات رمز و هر آنچه که فکر کنید در امان است را به سرقت ببرد.به همین منظور نرم افزارهاى جاسوسى به سرعت در رده چالش هاى مهم اینترنت همچون هرزنامه ها قرار گرفته است. لذا یک عضو کمیته اتاق بازرگانى و انرژى آمریکا نرم افزارهاى جاسوسى را به سرطان در اینترنت تشبیه کرده است. وى مى گوید: اگر به اینترنت متصل شده اید به احتمال زیاد هم اکنون به یک نرم افزار جاسوسى آلوده هستید. از این رو درست مثل هرزنامه ها (spam) که به علت گسترش بیش از حد منجر به تصویب چند قانون ضداسپم شد، افزایش تهدید نرم افزارهاى جاسوسى نیز کنگره آمریکا را وادار کرد تا در اسرع وقت سه لایحه بر ضد گسترش آنها به تصویب برساند.
این در حالى است که آلودگى کاربران به انواع نرم افزارهاى جاسوسى به راحتى هرچه تمام رخ مى دهد. اکثر این نوع نرم افزارها در قالب و شکل ظاهرى نرم افزارهاى سرگرمى رایگان به دست کاربران مى رسد. البته این تنها راه نفوذ نرم افزارهاى جاسوسى محسوب نمى شود. این نرم افزارها گذشته از انتقال توسط mail - e ها، در برخى از وب سایت ها نیز نهفته اند و منتظر قربانى هاى جدید و کم تجربه خود هستند. «مایک مارسیلبر» قائم مقام یک شرکت امنیتى مى گوید: بسیارى از مردم زمانى که نرم افزارهاى جاسوسى را از اینترنت Download (برداشت) مى کنند اصلاً متوجه نیستند. این در حالى است که اگر کاربر تنها بخش کوچکى از این نرم افزارها را به شکلى ناخواسته روى کامپیوتر خود نصب کند، امکان از دست رفتن انبوهى از اطلاعات وجود خواهد داشت.
• چالش قانونگذارى
اما در عین حال تلاش براى قانونمندى استفاده از نرم افزارهاى جاسوسى با پیچیدگى هایى نیز همراه است. موضوع اینجاست که استفاده از این نرم افزارها بسیار متنوع بوده و معلوم نیست که وضع قانون در مقابله با آنها نیز چندان کارساز باشد. «آرى شوارتز» مدیر مرکز تکنولوژى و دموکراسى آمریکا مى گوید: بخشى از مشکل کنترل نرم افزارهاى جاسوسى این است که باید دید آیا آنها واقعاً مضر هستند. براى مثال برخى از نرم افزارهاى جاسوسى به عنوان ابزارى جهت تبلیغات موثر اینترنتى شناخته مى شوند. در این مورد نرم افزار جاسوسى به کنترل کلیه گشت و گذارهاى یک کاربر در اینترنت پرداخته و پس از شناسایى نوع رفتار، علاقه مندى ها و مکان هایى که توسط وى دیده شده، اطلاعات لازم را به یک پایگاه داده منتقل مى کند. در این پایگاه هاى اطلاعاتى که عمدتاً در اختیار شرکت هاى تبلیغاتى است، تحلیل هاى لازم جهت ارسال بهترین آگهى هاى تبلیغاتى مطابق با سلیقه هر کاربر انجام مى شود.
«اسکات ایگل» مدیرعامل شرکت تبلیغاتى کلاریا مى گوید: گذشتن از نرم افزارهاى جاسوسى براى استفاده از آنها در تبلیغات موثر، غیرمنطقى است. چرا که شما به راحتى نمى توانید از کنار بازار ۹/۶ میلیارد دلارى تبلیغات در اینترنت بگذرید.
حالا بازار تبلیغات online بیش از گذشته در حال رشد است. اما آرى شوارتز معتقد است: زمانى که به یک کاربر نرم افزار رایگانى پیشنهاد مى شود که در پس آن یک نرم افزار جاسوسى وجود دارد و کاربر نیز از وجود آن آگاهى ندارد، این عمل غیراخلاقى و غیرقانونى محسوب مى شود. در این خصوص نیز تفاوتى نمى کند که از اطلاعات یک کاربر جهت صحیح کارى استفاده خواهد شد. یکى از دلایلى که موضوع نرم افزارهاى جاسوسى را به بحث روز محافل امنیتى و کارشناسى کشورهاى پیشرفته، به خصوص آمریکا تبدیل کرده، گسترش بیش از حد این گونه نرم افزارها است.نتایج تحقیق مشترک دو شرکت «Earthlink» و «Webroot» طى یک دوره سه ماهه نشان داد که حدود یک میلیون کامپیوتر (به عنوان نمونه) به ۵/۲۹ میلیون انواع نرم افزارهاى جاسوسى آلوده شده اند. با این وجود ظاهراً باید پذیرفت که نرم افزارهاى جاسوسى حالا دیگر در تمام اینترنت پراکنده شده اند. مشکل بزرگ تر آن است که هیچ نرم افزارى براى جلوگیرى از نفوذ حجم بالاى spyware در اینترنت وجود ندارد. اگرچه بازار ادعا در این خصوص بسیار گرم است.
این در حالى است که برخى کارشناسان نرم افزارى همچون spybot را براى مقابله و شناسایى نرم افزارهاى جاسوسى مفید مى دانند ولى این نرم افزار هم کامل نیست.
• استفاده اقتصادى از نرم افزارهاى جاسوسى
اما گذشته از شرکت هاى تبلیغاتى برخى از شرکت هاى اقتصادى نیز اعلام کرده اند که از نرم افزارهاى جاسوسى استفاده هاى خوبى مى کنند. به گفته صاحبان این شرکت ها، کنترل مشتریان چندان هم بد نیست زیرا آنها از این نرم افزارها استفاده قانونى و تجارى مى کنند. براى مثال شرکت «دیجیتال ریور» که به فروش نرم افزار از طریق اینترنت مى پردازد، با استفاده از نرم افزارهاى جاسوسى و کنترل مشتریان، از فروش مجدد و غیرقانونى آنها، اطمینان حاصل مى کند.
مدیرعامل این شرکت مى گوید: براى مثال ما طبق برنامه اى که داریم، نرم افزارهایمان را با توجه به توان خرید مردم در هر کشور به قیمت خاصى مى فروشیم. در این مورد گاهى قیمت نرم افزارى که به فردى در چین فروخته مى شود، یک پنجم قیمتى است که به یک آمریکایى فروخته مى شود و درست اینجاست که ما قصد داریم مطمئن شویم که کسى در این میان دلالى نمى کند. به همین منظور کلیه کسانى که از این شرکت خرید کرده و یا مى کنند، مى توانند مطمئن باشند که به همراه محصول خود و به صورت مخفیانه یک نرم افزار جاسوسى نیز مى خرند. مدیرعامل این کمپانى مى گوید: البته ما سعى داریم تا در این خصوص کاملاً شفاف و باز عمل کنیم، ولى با این وجود کارشناسان نگران سوءاستفاده هاى احتمالى و نقض حریم خصوصى کاربران هستند.
• آمارى که هرکس را مى ترساند
گاهى اوقات پذیرش آمار مربوط به رشد نرم افزارهاى جاسوسى بسیار نگران کننده و در عین حال غیرقابل باور هستند. براساس جدیدترین تحقیقات انجام شده توسط موسسه websense web، حدود ۹۲ درصد از مدیران فناورى اطلاعات (IT) صنایع و شرکت هاى مختلف اعلام کرده اند که سازمان آنها به نرم افزارهاى جاسوسى آلوده شده اند. این تحقیق نشان داد که قریب به یک سوم کارمندان به هیچ وجه در خصوص نصب ناخواسته نرم افزارهاى جاسوسى روى کامپیوترهاى محل کار خود اطمینان ندارند. «گراهام کانولى» یکى از مدیران websense مى گوید: بسیار بعید مى دانم که مشکل این گونه نرم افزارها به این زودى ها حل شود. براساس تحقیق مذکور مدیران IT شرکت ها اعلام کرده اند که حدود ۲۹ درصد از کامپیوترهاى شرکت متبوعشان به نرم افزارهاى جاسوسى آلوده شده اند. این در حالى است که تنها ۶ درصد از کارکنان این شرکت ها گفته اند که از وجود نرم افزارهاى جاسوسى در سایت هایى که از طریق محل کار مشاهده کرده اند، اطلاع داشته اند.
اما یک نمونه گیرى تصادفى از کاربران اینترنت پرسرعت توسط بخش امنیت مجازى ملى آمریکا نشان داد که ۹۱ درصد کامپیوترهاى این کاربران به نرم افزارهاى جاسوسى آلوده شده اند. «پائول فروتن» یک مهندس کامپیوتر مى گوید وى در طول یک هفته و با کلیک روى انواع آگهى هاى اینترنتى جهنده (pop-upads) به ۳۰ تا ۴۰ نرم افزار جاسوسى برخورد کرده است. «راجر تامپسون» مدیر شرکت تحقیقاتى pestpatrol نیز معتقد است که حدود ۶۰ تا ۷۰ درصد از کلیه کامپیوترهاى سراسر جهان، حالا به لانه انواع و اقسام این ویروس ها تبدیل شده اند.
در حال حاضر حدود ۱۵ هزار نوع نرم افزار جاسوسى در سراسر دنیا شناسایى شده است که این امر موجب شده برخى از ISPها (ارائه دهندگان خدمات اینترنتى)، در آمریکا پشتیبانى فنى در خصوص پیشگیرى از نفوذ نرم افزارهاى جاسوسى را به لیست خدمات جدید خود اضافه کنند. آنها به این منظور باید از برنامه هاى مختلفى همچون Ad-awar، spyremover ، pestpatrol، mcAfee و نورتون استفاده کنند. اما در این وضعیت نگران کننده، شرکت هایى همچون webroot ادعا مى کنندکه با تشکیل یک تیم شش نفره نرم افزار ضدجاسوسى به نام spysweeper طراحى کرده اند که به صورت هفتگى به روز (update) مى شود.
آنها دائماً و در طول روز به دنبال شکار نرم افزارهاى جاسوسى جدید هستند تا ضمن شناسایى منبع ارسال کننده، راه از کار انداختن آن را یافته و از کامپیوتر کاربر پاک کنند. اما کاربران براى نگه داشتن به روز این نرم افزار باید سالانه ۴۰ دلار پرداخت کنند. اما از سوى دیگر و با وجود تمام این تلاش ها، نویسندگان و طراحان نرم افزارهاى جاسوسى روزبه روز نرم افزارهاى بسیار پیچیده تر از گذشته روانه اینترنت مى کنند.
• کاهش سرعت و عملکرد
اما نرم افزارهاى جاسوسى گذشته از کنترل کاربران در اینترنت، شناسایى علاقه مندى آنها، سرقت اطلاعات شخصى و کلمات رمز، تخریب کامپیوتر و حتى هدایت ناخواسته کاربران به مکان ها و سایت هاى خاص، موجب بروز اختلال هاى مختلفى در شبکه هاى کامپیوترى نیز مى شوند. براساس جدیدترین تحقیقات این کدهاى مخرب سرعت شبکه هاى کامپیوترى را به ویژه در صنایع کوچک تا حد زیادى پایین مى آورند و به این ترتیب موقعیت هاى زیادى را از آنها مى ربایند. دنیس کینگ مدیر IT یک شرکت کوچک مى گوید: در موارد بسیارى شاهد کاهش سرعت و قابلیت ۱۰ تا ۴۰ درصدى عملکرد شبکه شرکت خود بوده که پس از تلاش زیاد در یافتن علت متوجه وجود نرم افزارهاى جاسوسى شده است.
• نرم افزارهاى جاسوسى چگونه حمله مى کنند
نرم افزارهاى جاسوسى بدون اطلاع کاربر به مشاهده عملکرد وى مى پردازند. در عین حال نرم افزارهاى تبلیغاتى (Adware) نیز وجود دارند که نوعى از نرم افزارهاى جاسوسى محسوب مى شوند. هدف این نرم افزارها نیز ارسال آگهى هاى هدفمند براى کاربران است. اما یک کامپیوتر چگونه به نرم افزار جاسوسى آلوده مى شود: مرحله ۱- شما به یک سایت سر مى زنید (به خصوص سایت هایى که در آن نرم افزارهاى رایگان، نرم افزارهاى کاربردى، داده هاى آب و هوایى ، تصاویر و مطالب غیراخلاقى وجود دارد) این مکان ها تقریباً بهشت نرم افزارهاى جاسوسى محسوب مى شوند. در چنین شرایطى و بدون آنکه کاربر متوجه باشد، نرم افزار جاسوسى روى کامپیوتر نصب مى شود.
مرحله ۲ _ زمانى که عملیات انتقال انجام شد، نرم افزار جاسوسى در فایل هاى سیستم که دسترسى به آنها نیز آسان نیست مخفى مى شوند. بعضى از این نرم افزارها نیز با هر بار روشن شدن کامپیوتر به صورت خودکار Relood مى شوند. مرحله ۳ _ در این مرحله کار نرم افزار آغاز مى شود. در این مرحله کار جمع آورى اطلاعات و ارسال آنها به مقصد آغاز مى شود که گاه این اطلاعات مى تواند، در جهت منافع اقتصادى، عقیدتى، سیاسى و یا تبلیغاتى باشد. مرحله ۴ _ یکى از سخت ترین کارهاى یک کاربر شناسایى و از بین بردن یک نرم افزار جاسوسى است. به همین منظور کاربر باید تمامى فایل هایى را که از اینترنت و احتمالاً از محل هایى که ذکر شد، برداشت کرده شناسایى و به طور کامل پاک کند. این کار نیز بسیار مشکل است چرا که نرم افزار مذکور دائماً خود را مخفى کرده و در مقابل پاک شدن مقاومت مى کند.
• پیشگیرى از حمله نرم افزارهاى جاسوسى
اما براى رهایى از شر این کدهاى مخرب چه اقداماتى مى توان کرد؟ ۱- به صورت رایگان Download نکنید. یکى از اصلى ترین مکان هاى اختفاى نرم افزارهاى جاسوسى در میان ابزارهاى رایگان و اشتراکى (shareware) است. در این خصوص استفاده از نرم افزارى همچون کازا (Kazaa) بسیار مضر است. لذا همواره و پیش از آنکه چیزى را از اینترنت برداشت (Download) کنید مراقب باشید. ۲- گشت وگذار امنى در اینترنت داشته باشید، از بالا بودن تنظیمات امنیت مرورگر (browser) خود به هنگام ورود به اینترنت، اطمینان کسب کنید چرا که در این صورت از نصب خودکار و ناخواسته نرم افزارهاى جاسوسى تا حد امکان جلوگیرى مى شود. با این وجود از ورود به سایت هاى ناشناخته به خصوص سایت هایى که در آگهى هاى جهنده مى بینید حتماً خوددارى کنید.۳- هرزنامه ها (spams) را پاک کنید. حتماً با خطر اسپم ها و اسب هاى تروجان و ویروس ها آشنا هستید.
در حال حاضر بسیارى از نرم افزارهاى جاسوسى از طریق mail - e به دست کاربران مى رسند. لذا زمانى که ارسال کننده نامه اى را نمى شناسید در خصوص باز کردن آن به هیچ وجه ریسک نکنید.
•کم تجربه ها در معرض خطر بیشتر
طبق اظهارات کارشناسان و آمار، با وجود احتمال به آلودگى ۶۰ تا ۷۰ درصد کامپیوترها به نرم افزارهاى جاسوسى، عمده قربانیان کاربرانى هستند که آموزش و تجربه لازم براى حضور در اینترنت را ندارند. در این خصوص کاربرانى که با زبان انگلیسى نیز آشنایى زیادى ندارند در معرض خطر بیشترى قرار دارند. با این وجود در بسیارى از کشورهاى دنیا و به خصوص آمریکا تدابیر آموزشى و فرهنگى زیادى براى کاربران اینترنت در نظر گرفته شده تا احتمال بروز هر نوع مشکل در محیط مجازى را به حداقل ممکن برسانند. این در حالى است که در کشور ما هنوز مرجع مشخصى براى امنیت مجازى و اطلاع رسانى جهت ارتقاى سطح دانش و اطلاعات کاربران کامپیوتر وجود ندارد. این مسئله به خصوص در زمان گسترش و حمله انواع کرم و ویروس کامپیوترى به کشور نمود بیشترى پیدا مى کند.
- ۸۴/۰۲/۱۵