مروری بر پروژه خزانه‌داری الکترونیکی
سعید کریمی - بزرگراه فناوری - درحال حاضر دسترسی خزانه دولتی به درآمدها و یا پرداخت بودجه‌های مختلف به ذی‌حساب‌ها از سوی خزانه چندین روز طول می‌کشد، درحالی که در صورت مکانیزه شدن و برقراری ارتباط Online میان بانک‌ها، سازمان مدیریت، استان‌ها و معاونت هزینه وزارت اقتصاد، این روند تنها یک روز به‌طول خواهد انجامید و این امر موجب صرفه‌جویی بسیار قابل ملاحظه وقت و هزینه و همچنین افزایش 20 درصدی بهره‌وری خواهد شد.
معاونت هزینه و خزانه‌داری وزارت اقتصاد دارای شش اداره کل است که اموال دولتی، خزانه، ذی‌حسابی، تمرکز و تلفیق، نظارت بر اجرای پروژه و اوراق بهادار از جمله این ادارات است. اواخر سال 81 و به‌منظور یک‌پارچه‌سازی فعالیت‌های معاونت مذکور، پیشنهاد طراحی و پیاده‌سازی «خزانه‌داری الکترونیکی» از سوی شرکت سهامی خدمات ماشین محاسب الکترونیکی به مسؤولان وزارت اقتصاد ارایه شد.
با موافقت معاون وقت وزارت اقتصاد نیز، مطالعه روی این پروژه آغاز شد که این اساس با بررسی قوانین مالی کشور و قوانین حاکم بر اداره‌های کل معاونت خزانه‌داری به همراه شرح وظایف پروژه تعریف و 40 زیرسیستم برای ادارات مختلف در معاونت مذکور پیشنهاد شد.
بهمن‌ماه سال 81 این پروژه به‌عنوان یک پروژه ملی در طرح توسعه و کاربری فناوری اطلاعات و ارتباطات (تکفا) به تصویب رسید. در پایان همان سال طی قراردادی میان شرکت سهامی خدمات ماشین محاسب الکترونیکی و وزارت اقتصاد فعالیت روی آن با هدف مکانیزه کردن کلیه فرآیندهای دریافت و پرداخت و کنترل‌های مالی و تهیه گزارش عملکردهای کاربردی، مدیریت بر اموال دولت و تهیه و توزیع اوراق بهادار و غیره آغاز شد.
نظارت مالی بر درآمد و هزینه‌های دولت براساس این طرح مکانیزه‌سازی، تعامل اطلاعاتی میان معاونت هزینه و اداره‌های تابعه در استان‌ها با بانک مرکزی و سازمان مدیریت و برنامه‌ریزی کشور نیز در طرح مذکور دیده شد.
نتایج اجرای پروژه
در اجرای این پروژه نتایج کیفی و کمی متفاوتی پیش‌بینی شد که سرعت‌دهی به روند کارها، بالا بردن دقت عمل به‌علت استفاده از کامپیوتر، به‌کارگیری کامپیوتر در کارهای عملیاتی ساده و تکراری و آزادسازی کارکنان فنی جهت اخذ تصمیم‌های کارشناسی را می‌توان به‌عنوان نتایج کیفی آن نام برد.
اما از جمله نتایج کمی پیاده‌سازی این پروژه می‌توان به تهیه و تنظیم صورتحساب عملکرد بودجه به‌صورت مکانیزه، تسهیل در ارایه لایحه توزیع بودجه کل کشور، اعمال کنترل بر بودجه عمومی کل کشور، بانک‌ها و بیمه‌ها و همچنین تسهیل و هماهنگ بودن ذی‌حسابان در زمینه قوانین و مقررات مالی یکسان اشاره کرد.
انتخاب پیمانکار
از آن‌جایی که این پروژه زیرمجموعه طرح‌های تکفا محسوب شده و در تکفا نیز شرکت‌های دولتی امکان اجرای پروژه‌ها را نداشتند، شرکت سهامی خدمات ماشین محاسب الکترونیکی که وابسته به وزارت اقتصاد بود، تلاش کرد تا شرکت‌های پیمانکاری که توانایی اجرای چنین پروژه‌ای را دارند یافته و کار را به آن‌ها واگذار کند.
به گفته مسؤولان امر، اصلی‌ترین معیار انتخاب پیمانکاران توانایی فنی بوده و توانایی‌های مالی و پرسنلی از دیگر معیارهای مورد نظر برای این انتخاب بوده است.
پس از سه ماه تلاش و بررسی 10 متقاضی، دو شرکت برای انعقاد قرارداد انتخاب شدند و در نهایت به‌علت اختلاف نظر این قرارداد با دانشگاه تربیت‌مدرس و شرکت بنیاد سیستم وابسته به بنیاد مستضعفان امضا و مقرر شد ظرف مدت 16 ماه پروژه اجرایی شود. هم‌زمان با تلاش‌های مذکور نیز چهار کمیته راهبری، هدایت، نظارت و کنترل پروژه برای پی‌گیری فعالیت‌های صورت گرفته توسط پیمانکاران شرکت خدمات ماشین محاسب تشکیل شد.
شناخت سیستم‌های اطلاعاتی، مطالعه تطبیقی روی کشورهای کانادا، استرالیا و مالزی در این زمینه و طراحی سیستم دو سال به‌طول انجامید و در دی‌ماه سال 84 مرحله آزمایشی پروژه به پایان رسید.
نخستین بهره‌برداری
با همکاری معاونت هزینه و خزانه‌داری و همچنین خزانه‌داری کل کشور در فروردین‌ماه سال 85 پروژه‌های طراحی شده برای دو معاونت «اموال دولتی» و «اداره تمرکز و تلفیق» با اطلاعات واقعی به بهره‌برداری رسید، سپس استفاده از پروژه‌های دیگر معاونت‌ها یکی پس از دیگری و با اطلاعات واقعی آغاز شد. به گفته مسؤولان مربوطه نسخه آزمایشی این پروژه تا پایان شهریورماه سال جاری در تمامی شهرستان‌های کشور راه‌اندازی خواهد شد و تا پایان مهرماه به بهره‌برداری کامل خواهد رسید.
تاخیر 15 ماهه در بهره‌برداری و دلایل آن
براساس قراردادی که در سال 82 به امضا رسیده بود، این پروژه باید تا دی‌ماه سال 83 به بهره‌برداری می‌رسید و این درحالی است که پروژه مذکور با تاخیری 15 ماهه در مرحله بهره‌برداری کامل قرار دارد.
به‌عقیده کارشناسان، نبود فرهنگ مکانیزاسیون و آماده نبودن جامعه برای تغییرات، کمبود متخصص برای انجام اجرایی فعالیت‌ها، کشمکش‌های غیرتخصصی و تاخیر در تصمیم‌گیری‌ها، اشتباه در اولویت‌بندی کارها و عدم مستندسازی بهنگام از جمله دلایل تاخیر در اجرای این پروژه بوده است.
تغییر دادن دامنه تعریف پروژه‌ها به‌علت طولانی شدن فرآیند انجام آن‌ها و کمبود خلاقیت و نوآوری نیز از دیگر مواردی است که کارشناسان از آن به‌عنوان دلایل تاخیر اجرای این پروژه ذکر می‌کنند.
اما موارد ذکر شده تنها مشکلات بر سر راه اجرای این پروژه نبود. شرکت بنیاد سیستم وابسته به بنیاد مستضعفان که یکی از طرف‌های قرارداد انجام پروژه بود، در سال 83 منحل شد و شرکت خدمات ماشین محاسب الکترونیکی مجبور شد برای جلوگیری از توقف روند اجرایی پروژه قراردادی را با جهاد دانشگاهی صنعتی شریف به امضا برساند که جهاد دانشگاهی نیز با استفاده از نیروهای شرکت منحل شده بنیاد سیستم، ادامه کار را پی گرفت.
ولی این پایان اجرای پروژه خزانه‌داری الکترونیکی نبود. از آن‌جایی که پروژه‌ها در زمان لازم به اتمام نرسید، پیمانکاران نیز از ادامه کار سر باز زدند.
فروردین‌ماه سال 85، جهاد دانشگاهی صنعتی شریف بعد از یک سال و نیم فعالیت با اعلام به‌صرفه نبودن فعالیت‌ها، از ادامه کار خودداری و پس از آن در خردادماه سال جاری دانشگاه تربیت‌مدرس نیز به‌همین دلیل فعالیت خود را متوقف کرد.
البته این کنارکشیدن‌ها پس از طراحی و تولید پروژه صورت گرفت و شرکت خدمات ماشین محاسب الکترونیکی به منظور راه‌اندازی، نگهداری و پشتیبانی پروژه، با جذب نیروهای متخصصی که روی این پروژه کار کرده بودند اقدام به تشکیل یک تیم کرد.
بودجه مورد نیاز اجرای پروژه
بودجه این طرح از محل طرح تکفا تامین شده است و براساس گزارش منتشر شده از سوی شورای عالی اطلاع‌رسانی، مبلغ ابلاغ شده از طرف طرح توسعه کاربری فناوری اطلاعات برای این منظور بیش از 32 هزار میلیون ریال بوده است اما این درحالی است که مسؤولان پروژه این مبلغ را تکذیب می‌کنند.
به گفته آنان برای اجرای پروژه خزانه‌داری الکترونیکی تنها هفت میلیارد ریال از سوی طرح تکفا ابلاغ شده است که تاکنون پنج میلیارد و 600 میلیون ریال آن تخصیص یافته است.
به گفته یک مقام آگاه، در این زمینه حتی درخواست مسؤولان پروژه برای دریافت مبلغ بیشتری برای اجرای آن با پاسخ منفی مواجه شده بود.
آخرین وضعیت پروژه
در این پروژه برای هر یک از اداره‌های کل معاونت هزینه و خزانه‌داری یک پروژه تعریف شد که در مجموع شش پروژه برای اجرای «خزانه‌داری الکترونیکی» تعریف و برای هر یک از پروژه‌ها تعدادی زیرسیستم طراحی شده بود.
از حدود پنج ماه پیش نیز دو زیرسیستم از سه زیرسیستم پروژه "اموال دولتی" به بهره‌برداری کامل رسیده و زیرسیستم سوم به درخواست وزارت اقتصاد درحال تغییر مهندسی است.
زیرسیستم‌های پروژه "تمرکز و تلفیق" از دو ماه پیش به بهره‌برداری رسیده و هم‌اکنون درحال به‌روزرسانی برخی قسمت‌‌هاست.
از پنج زیرسیستم طراحی شده برای پروژه "ذی‌حسابی"، سه مرحله به‌طور کامل به بهره‌برداری رسیده و دو زیرسیستم نیز زیر تست است که تا پایان ماه آینده به بهره‌برداری کامل خواهد رسید.
در همین حال سه زیرسیستم از پنج زیرسیستم طراحی شده برای پروژه "اوراق بهادار" با اطلاعات واقعی درحال کار است و دو زیرسیستم در مرحله اجرای آزمایشی قرار دارد که براساس پیش‌بینی‌های صورت گرفته این دو نیز تا پایان شهریورماه سال جاری به بهره‌برداری کامل خواهد رسید.
از 9 زیرسیستم پروژه "نظارت بر اجرای بودجه"، شش عدد درحال اجرای آزمایشی بوده و اجرای آزمایشی سه تای آن به پایان رسیده و تا شهریورماه به بهره‌برداری کامل خواهد رسید. و بالاخره از شش زیرسیستم طراحی شده برای پروژه «خزانه»، چهار مرحله درحال انجام کار با اطلاعات آزمایشی است و دو عدد درحال تولید است.
همچنین طراحی چگونگی ارتباط Online پروژه‌های مذکور با هم از یک سو و برقراری ارتباط مراکز استان‌ها با تهران از سوی دیگر به پایان رسیده که اجرای عملیاتی آن ظرف سه ماه آینده به پایان خواهد رسید.
- ۸۵/۰۷/۱۰