معمای «رتبه پنجم!» محتواهای فارسی روی اینترنت
عباس پورخصالیان - نتیجه بررسی زبانی یک میلیون از محبوبترین وبگاهها که در ماه جاری (جولای 2020) به‌روزرسانی و منتشر شد، نشان میدهد که رتبه صفحه های فارسی روی وب جهانگستر، پنجم است! در حالی که تعداد کاربران فارسی زبان، کسری از یک درصد کل کاربران وب در جهان است.
به عبارت دیگر به رغم شمار اندک (60 میلیون نفری) کاربران فارسی زبان اینترنت نسبت به تعداد کاربرانِ:
- انگلیسی زبان (با بیش از یک میلیارد و 180 میلیون نفر)،
- چینی زبان (با بیش از 888 میلیون نفر)،
- اسپانیولی زبان (با بیش از 363 میلیون نفر)،
- عربی زبان (با بیش از 237 میلیون نفر)،
- اندونزیایی/مالزیایی زبان (با بیش از 198 میلیون نفر)،
- پرتغالی زبان (با بیش از 171 میلیون نفر)،
- فرانسوی زبان (با بیش از 151 میلیون نفر)،
- ژاپنی زبان (با بیش از 118 میلیون نفر)،
- روسی زبان (با بیش از 116 میلیون نفر) و
- آلمانی زبان (با بیش از 92 میلیون نفر)
که جمعا نزدیک به 77درصد از کل کاربران گویشور به 10 زبانِ برتر صفحات وب را تشکیل میدهند، عجیب است که شمار صفحه های وب فارسی در میان محبوبترین (یا پربازدیدترین) وبگاهها به زبانهای دیگر، دارای مقامی بسیار بالا یعنی رتبه پنجم در وب جهانگستر است، آنهم با این همه تنگنا، تحریم داخلی، مسدودسازی، فیلترینگ و ...
عجیبتر از معمای رتبه پنجم شدن وبگاههای زبان فارسی، رتبه پنجم شدن صفحات ترکی روی وب است. حال اگر حل این معمای اخیر (رتبه پنجم شدن وبگاههای ترکی) را به تحلیل گران کشور همسایه مان (ترکیه) واگذاریم، نه تنها نمیتوانیم و نباید از حل معمای رتبه پنجم شدن وبگاههای زبان فارسی شانه خالی کنیم بلکه برای درک بهتر رفتار کاربران ایرانی باید هم شرایط رتبه پنجم شدن وبگاههای زبان فارسی را درک کنیم و هم تفاوتهای ذاتی این دو معما را؛ بدیهی است کار حل این دو معما از پس نگارنده و از عهده اغلب خوانندگان این گزارش بر نمی آید و دانشگاهیان به علاوه وزیران فرهنگ و ارتباطات این دو کشور باید پروژه هایی را تعریف و جماعتی از دانشمندان را مامور کنند تا به کمک علم داده شناسی و داده کاوی مدرن به بررسی دقیق محتواهای مربوط بپردازند و رفتارشناسی سایبری شهروندان خود را درک کنند؛ به چه منظور؟ برای اعتلای جامعه اطلاعات و حاکمیت سایبری کشور و سیاستگذاری بهتر.
براساس اطلاعات موسسه پیمایشهای فناوری وب (W3Techs) و داده های پورتال این موسسه به نشانی:
w3techs.com/technologies/overview/content_language
(که خلاصه آن در ویکی پدیای ذکر شده در ادامه
https://en.m.wikipedia.org/wiki/Languages_used_on_the_Internet و در وبگاه فارسی معادل آن نیز تکرار شده است) در میان یک میلیون وبگاه دارای بیشترین بازدیدکننده، نه تنها نزدیک به 60 درصد کل آنها به خط و زبان انگلیسی منتشر میشود بلکه بسیاری از مطالب صفحات انگلیسی، الهام بخش ناشران و ویراستاران وبگاه های سایر زبانها هستند و به اغلب زبانهای روی وب ترجمه میشوند.
بیشترین محتوای روی وب، بر حسب نوع زبان، به ترتیبِ رتبه درصدِ تیراژ محبوبترین صفحههای وبی (در میان یک میلیون صفحه دارای بیشترین بازدیدکننده) عبارتند از:
- انگلیسی (59.6 درصد)، روسی (8.7 درصد)، اسپانیولی (4.0 درصد)، آلمانی (2.7 درصد)، ترکی استانبولی (3.2 درصد)، فارسی (2.8 درصد)، فرانسوی (2.7 درصد)، ژاپنی (2.3 درصد)، پرتغالی (2.0 درصد) و چینی (1.5 درصد) رجوع شود به جدول (1)
*آفرین بر همت فراهم آوران صفحه های فارسی
فعالیت اداره کنندگان صفحه های وب فارسی به قدری است که شمار آنها از تعداد صفحه های وب کاربران چینی، فرانسوی، مالزیایی/اندونزیایی و عربی پیشی گرفته است. این در حالی است که زبانهای چینی، فرانسوی و مالزیایی/اندونزیایی در میان 10 زبانِ برتر وبگاههای دارای بیشترین بازدیدکننده حضور دارند اما زبان عربی، در میان 10 زبانِ برتر وبگاههای دارای بیشترین بازدیدکننده حضور ندارد زیرا رتبه سیزدهم را در اختیار دارد.
در مورد زبان عربی باید توجه داشت که:
- زبان عربی، زبان رسمی بیست و چند کشور در منطقه «خموشا» (خاورمیانه و شمال آفریقا) است،
- حتی حوزه های علمیه قم، مشهد، تهران و غیره محتواهای مذهبی و تبلیغاتی وبگاههای متعدد خود را به زبان عربی منتشر میکنند،
- زبان عربی (پس از انگلیسی، اسپانیولی، فرانسوی، روسی و چینی) یکی از شش زبان بین‌المللیِ به رسمیت شناخته‌شده در مجامع سازمان ملل متحد و نهادهای جهانی است و
- (برای مثال) اکثر وبگاههای حاوی استانداردها و گزارشهای اتحادیه بینالمللی مخابرات به زبان عربی نیز منتشر میشوند.
با وجود این امتیازهای سیاسی و مذهبی زبان عربی نسبت به زبان فارسی، رتبه صفحه ها و محتواهای زبان عربی، سیزدهم است (رجوع شود به جدول 1)
برای درک درست آمار جدول (1)، سه نکته زیر را باید در نظر داشت:
1. این آمار مبتنی بر مشاهدات موسسه W3Techs در «وب روشن» است (به وب روشن، اصطلاحات مترادف دیگری نیز اطلاق میشود، مثل Visible Web, Indexed Web, Indexable Web یا Lightnet. به عبارت دیگر آمار مذکور «وب تاریک» یا «وب ژرف» (Dark Web یا Deep Web) را در بر نمیگیرد و البته «وب تاریک» صدها برابر گسترده تر و بزرگ‌تر از وب روشن یا وب سطحی (Surface Web) است.
2. علاوه بر زبانهای یادشده در جدول (1)، مجموع بقیه زبانهای هزاران وبگاه دارای بیشترین بازدیدکننده، تنها حدود 0.1 (یک‌دهم) درصد از کل یک میلیون وبگاه مورد مطالعه توسط W3Techs را تشکیل میدهد.
3. در آمار مذکور، صحبت از زبان محتوای وبگاههای دارای بیشترین بازدیدکننده است و این آمار به زبان محتواهای روی رسانه ها و شبکه های اجتماعی هیچ اشاره ای نمیکند.
*شکاف زبانی حاکم بر محتوای وبگاهها
از زمانی که بهره برداری از اینترنت توسط دولت کلینتون (در سال 1992) جهانی شد، زبان انگلیسی نیز برتری خود را از جهان اقتصاد به جهان علم و فناوری سرایت و بسط داد و انگلیسی، زبان اول عصر ارتباطات و فناوری اطلاعات و سپس زبان برتر عصر اقتصاد دیجیتالی در جهان شد.
شکاف زبانی بارز و حاکم بر محتوای وبگاهها از جدول (1) مشهود است:
ماخذ: w3techs.com
به تاریخ تیرماه 1399
جدول 1- 38 زبان و درصد محتواهای مربوط به هر زبان در میان یک میلیون وبگاه دارای بیشترین بازدیدکننده روی «وب روشن»
باید توجه داشت که در جهان واقعی، بیش از 7 هزار زبان شناخته شده وجود دارد که از آن میان تنها چند صد زبان دارای فونت دیجیتالی به رسمیت شناخته شده (و در نتیجه) دارای حضور در وب جهانگستر هستند.
بر اساس یافته های مندرج در گزارش سال 2009 یونسکو، طی 12 سال پیمایش وبگاههای عرضه‌کننده محتوا به زبانهای مختلف، یعنی از سال 1996 تا 2008، درصد محتواهای به زبان انگلیسی از 75 درصد (در سال 1996) به 45 درصد (در سال 2008) کاهش یافته و در مقابل آن، بر درصد محتواهای وبیِ دیگر زبانها افزوده شده است.
*شکاف جمعیتی کاربران به تفکیک زبان
عمیقتر از شکافی که محتواهای انگلیسی نسبت به سایر زبانهای اعمال شده در محتوای صفحات وب ایجاد کرده است، شکاف جمعیتی میان کاربران گویشور به 10 زبان برتر و مابقی کاربران گویشور به بقیه زبانها است [رجوع شود به جدول (2)]. کاربران گویشور به 10 زبان برتر، سهمی حدودا 77 درصدی از کل کاربران اینترنت جهانی دارند و بالغ بر 3 میلیارد و 525 میلیون و 27 هزار و 347 نفر میشوند، بقیه کاربران گویشور به صدها زبان دیگر، تنها یک میلیارد و 60 میلیون و 555 هزار و 371 نفر را شامل میشود که پنج تا شش درصد آنها، کاربران فارسی زبان هستند.
جدول 2- تعداد کاربران اینترنت به ترتیب و بر حسب زبان مورد استفاده در وب جهانگستر
*پیش فرض های پیمایش
قابل توجه است که آن یک میلیون وبگاه پربازدیدکننده که ملاک محاسبات W3Techs قرار گرفته است بر اساس آمار اعلام شده توسط الکسا [alexa.com] تنها 0.27 درصد از کل صفحه های فعال روی وب جهانگستر را شامل میشود. بدیهی است که در هر مقطع زمانی (مثلا برای حال حاضر در مقطع زمانی جولای سال 2020) تعداد واقعی کل وبگاههای روی اینترنت بر احدی معلوم و مشخص نیست زیرا که شمار وبگاههای گویشوران زبانهای مختلف، به سرعت در حال افزایش است.
*نتیجه گیری
یکی از الزامات تحقق حاکمیت سایبری کشور، حل معمای رتبه پنجم شدن صفحه های وب فارسی است. این صفحه ها به چه موضوع هایی میپردازند؟ موضوعها چگونه دسته بندی میشوند؟ چه ارزشی دارند؟ آیا محتوای آنها بیشتر حاکی از فرهنگی بالارونده (ascending culture ) است؟ یا پایین رونده (descending culture)؟ نقش مراجع ذی‌صلاح در رتبه پنجم شدن صفحه های وب فارسی چیست؟ و پرسشهایی دیگر که همه باید به نحوی سامان مند و علمی، طرح و به گونه ای قانع کننده پاسخ دهی شوند. (منبع:عصرارتباط)