میزگرد دانشگاه مجازی
تکفا - س. مسأله‌ای که سبب شده ما خدمت شما برسیم، مجله‌ی تکفا که امیدواریم شماره‌های قبلی آن خدمت شما رسیده باشد. مجله‌ی آتی را به آموزش الکترونیکی اختصاص داده‌ایم که دستور کار جلسات شما است. می‌خواهیم از شرح وظایف این شورا و کارهایی که انجام می‌دهد، اطلاعاتی داشته باشیم و من ابتدا انجمن شرکت‌های انفورماتیک را معرفی می‌کنم. این انجمن از سال 1373 تأسیس شده و بیش از 550 شرکت عضو دارد. تلاش انجمن در این سال‌ها برقراری ارتباط بین بخش خصوصی با بخش دولتی و دانشگاه‌ها میباشد. در سال‌های اخیر پس از مطرح شدن بحث جامعه مدنی، انجمن بیشتر مورد توجه قرار گرفته و مطرح شده است. پس از مطرح شدن طرح تکفا، انجمن به عنوان نماینده‌ی بخش خصوصی این مجله را منتشر نموده و صاحب امتیاز آن انجمن میباشد. هر جلد از مجله به یک موضوع خاص اختصاص یافته. مثلاً شماره‌ی گذشته به تجارت الکترونیکی اختصاص یافته بود. با توجه به مطالب گسترده ای که در این مجله درج میکنیم، هر مجله در واقع یک منبع است درباره‌ی آن موضوع خاص.
اهداف شورا چیست؟ اعضای آن چه کسانی هستند؟ شرح وظایف و اهداف آن را توضیح دهید و اقداماتی که تاکنون انجام داده را بیان کنید و چه اقداماتی تاکنون درباره‌ی بحث دانشگاه مجازی صورت گرفته است؟
ربیع - دبیر کمیته
بخشی از اطلاعاتی که شما خواسته‌اید به صورت مکتوب موجود است. البته خلاصه‌ای از آن را خدمت شما توضیح می‌دهیم. این جمع "کمیته راهبردی طرح ملی توسعه دانشگاه‌های مجازی کشور" است. طرح دانشگاه مجازی را آقای دکتر ربیعی به وزارت علوم داده بودند و ایشان به عنوان مجری طرح توسعه‌ی دانشگاه‌های مجازی کشور با حکم وزیر علوم، تحقیقات و فناوری تعیین شدند و خودشان با دانشگاه‌های مختلف تماس گرفتند و کمیته‌ی راهبردی را تشکیل دادند. بنده را هم بعنوان نماینده دانشگاه بین المللی (آمریکا)بخاطر فعالیت در زمینه آموزش مجازی به عضویت در کمیته راهبردی دعوت کردند. همین دعوت موجب شد که امروز در اینجا خدمت دوستان باشم. هرچند که کمیته قبلا شکل گرفته بود و اعضای گروه های تخصصی آن به بیش از 60 نفر می‌رسید ولی فعالیت مستمر و پیگیر از شش ماه گذشته آغاز گردید. ابتدا، با دکتر مرتضی انواری که پیش کسوت ما هستند و پایگاه اصلی ایشان در دانشگاه کالیفرنیا (برکلی) میباشد نشستی داشتم و بعد با جلب نظر دکتر جلالی از دانشگاه علم و صنعت و دکتر بدیع از مرکز تحقیقات مخابرات نخستین جلسه کمیته در دی ماه 81 تشکیل شد. در این نشست دکتر ربیعی، دکتر انواری، دکتر بدیع، دکتر جلالی و بنده شرکت داشتیم. در 3 بهمن 81 دومین نشست شکل گرفت که دکتر کادان از دانشگاه امیر کبیر نیز به جمع ما پیوستند. در بهمن ماه 81 با پیوستن دکتر ابراهیم زاده از دانشگاه پیام نور و دکتر پارسلئی از دانشگاه تهران جمع عضای علمی کمیته به 8 نفر رسید. در این هنگام علاوه بر اعضای علمی نمایندگان تگفا آقایان صاحب نسق و گواهی و اعضای مرکز تحقیقات آقای خراط و خانم محمودی نیز در نشست ها شرکت داشتند. در سال 82 با مشارکت دکتر دولائی، دکتر معینی و دکتر فروتن از دانشگاه شهید بهشتی تعداد شرکت کنندگان در نشست ها به 15 نفر رسید.
س- ملاک عضویت در کمیته چیست؟
پ - در دومین نشست کمیته شرایط زیر برای عضویت (عضو علمی) در کمیته تصویب شد:
* ارائه حدمات ارزشمند در زمینه های آموزش مجازی
* تجربه تدریس، پژوهش، تالیف، مدیریت و برنامه ریزی دانشگاهی مرتبط با فناوری اطلاعات و ارتباطات
* آشنائی با روش ها، ابزار، استانداردی آموزش مجازی
* علاقه، توان و آمادگی مشارکت فعال در کمیته راهبردی
* نمایندگی تام الاختیار موسسه مربوطه
س- هدف اصلی کمیته چیست:
پ- هدف اصلی دنبال کردن تحولات در آموزش مجازی در سطوح دانشگاهی است، مبادله اطلاعات، همفکری دست اندر کاران آموزش الکترونیکی، مشاوره در تعیین سیاست ها، برنامه ریزی، بتر سازی، ارزشیابی، بومی سازی، و خلاصه تدوین سیاست های راهبردی در امر آموزش مجازی دانشگاهی است.
س- چه گامهائی تاکنون بر داشته اید و چه برنامه ای دارید؟
پ- در مرحله مقدماتی به تعاریف پرداختیم. بعد زمینه های زیر را برای بررسی های تخصصی تعریف کردیم:
* تدوین واژگان تخصصی E-Learning
* بررسی مقایسه ای نرم افزار های موجود
* بر رسی پویائی محتوی جهت سازگارسازی آن با شرایط آوزش
* گرد آوری فعالیت های پراکنده انجام شده در سطح کشور
* بررسی نیاز ها و فوائد فارسی سازی درآموزش الکترونیکی
* بر رسی رابطه میان نیاز ها و انگیزه ها در حوزه های مختلف کاربری ٍE-Learning
* برسی نظریات معرفت شناسی وروش های موجود درآموزش مجازی
* بر رسی نحوه تامین منابع انسانی در آموزش مجازی
* بر رسی مسائل حقوقی و انواع تعرفه در آموزش مجازی
* پیگیری اجرای عالمی پروژه های نمونه
* بر رسی روش های ارزیابی فراگیر در حوزه E-Learning
* س- عملا چه کاری انجام داده اید؟
پ- غلاوه بر مشارکت در پژوهش های کاربردی در هامیش ها و نشست های آموزش و پرورش، مخابرات و عیرو نیز مشارکت نموده ایم. بهترین نمونه آن ارائه دو میزگرد زیر عنوان "دانشگاه مجازی" در نخستین همایش ملی آموزش الکترونیکی (تکفا) در 3 و 4 خرداد ماه بود. در این میز گرد ها ده نفر از اعضای علمی در دو میز گرد برنامه ریزی شده مسائل آموزش اکترونیکی و دانشگاه مجازی را با هماهنگی ویژه ای که کمتر در همایش ها اتفاق می افتد ارائه دادیم.
س. سؤال من این است که آیا می‌خواهیم همین روش سنتی را به صورت الکترونیکی درآوریم یا بحث آموزش را همگانی کرده و کنکور عملاً حذف شود. مثلاً پیام نور به صورت غیرمتمرکز این کار را انجام می‌دهد. آیا این شورا هم می‌خواهد به همین مطلب برسد و فقط شیوه‌اش الکترونیکی باشد؟
ی. دکتر انواری
این موارد در حوزه‌ی اختیارات و وظایف این گروه نیست. چون ما اصلاً نمی‌دانیم دانشگاه‌ها چه می‌خواهند بکنند. جوابی که من می‌توانم بگویم، جواب به این سؤال اصلاً امکان ندارد. چون محال است که همه‌ی دانشگاه‌ها به سمت E-learning بروند. در تحقیقات اخیر معلوم شده صحبت انسان با Monitor خیلی نقص دارد. بنابراین به احتمال خیلی زیاد مثل تمام کشورهای دنیا تعداد خیلی محدود است و مردم خیلی استقبال نمی‌کنند. یعنی تعداد کمی یک دانشگاه معتبر را کنار می‌گذارند به سراغ E-learning می‌روند.
اهدافی که آقای دکتر ذکر کردند، به سادگی قابل پیگیری نمی‌باشد و هر یک از آنها به یک کمیته جهت بررسی و پیگیری نیاز دارد. ما می‌توانیم به کارشناسان کمک کنیم و بگوییم کار روی کدام مسئله در اولویت قرار دارد. هر کاری که برای یک دانشگاه انجام می‌شود، فقط مختص به همان دانشگاه است. مثلاً پیام نور یک دانشگاه است با اهداف خاص خودش. اگر این پروژه برای دانشگاه دیگری انجام شود، صددرصد احتیاج به کار مجدد دارد. ما باید اولویت‌ها را کاملاً برای مسئولان بشناسانیم و سپس کمک آنها را طلب کنیم. مشکلی که در حال حاضر دامنگیر E-learning هست و باید به آن توجه شود، هر کسی از بحث محتوا و ارایه‌ی سیستم نقطه نظر خود را دارد. حتی حاضر نیست نظارت آن را به کمیته بدهد که درباره‌ی مینیمم استانداردهای محلی تحقیق بشود که مثلاً اگر قرار است یک درسی در این دانشگاه تدریس شود، باید چه مشخصاتی داشته باشد. آیا این درس‌ها را می‌توان ارایه داد یا اصلاً چه حد و حدودی باید داشته باشد. پس ما وقتی به این سؤال جواب ندادیم، به این دلیل است که جواب‌های متعددی وجود دارد. در اینجا لازم است درباره‌ی طرحی که آقای دکتر ربیع بیان کردند توضیحاتی را خدمتتان عرض کنم. این در سه فاز باید انجام می‌شده. وزارت علوم سه دانشگاه را انتخاب کرد که این طرح را مشترکاً انجام دهند. آنها گفتند هدفشان این بوده که سه دانشگاه کار موازی انجام دهند و پول به یک نفر تعلق گیرد.
این گزارش دادن بسیار سخت است و مانند شبیه‌سازی کردن یک انسان فهیم، دانشمند، منظم، مهربان، ... ما نمی‌گوییم 100% این کار را کردیم، بلکه تمام سعی و تلاش خود را انجام داده‌ایم. در خارج از کشور مسئله به این صورت نبوده. مسئله یک خط سیری داشته و آرام‌آرام رشد کرده. آنها یک کمیته شبیه همین کمیته را انتخاب میکنند و می‌گویند E-learning مطرح شده، شما ببینید چه کارهایی شده و خواهد شد. سیستم داشتن اهمیت ندارد، مسایل خیلی مهم‌تری وجود دارد و ارتباط عمیقی بین متخصصان و مدیران لازم است تا کار سریع‌تر پیش رود، سرعت حرکت بسیار کند است. البته من اصلاً ناامید نیستم.
پ. در حال حاضر یک میلیون نفر داوطلب ورود به دانشگاه هستند و استرس حاکم بر جوانان بسیار زیاد است زیرا از این تعداد تقریباً حدود 100 هزار نفر می‌توانند به دانشگاه راه پیدا کنند، می‌خواهیم بدانیم راهکاری برای این مورد در نظر گرفته شده است؟
اصولاً این کار کلاً ممکن است، البته در صورتی که به عنوان یک پروژه تعریف شود و در اختیار ما قرار گیرد و کسی هزینه‌ها را متقبل شود.
آقای مظلوم: تعداد زیادی از مردم مایلند دانشگاه بروند، ولی این امکان وجود ندارد. هدف دانشگاه آزاد نیز همین بود. چه اتفاقی افتاده که مدل آموزشی در حال تغییر است.
د. ربیعی: ساختارها و نوع نگرش باید عوض شود ولی ما بعضی از کلاس‌ها مثل آزمایشگاه کنترل را نمی‌توانیم الکترونیکی کنیم. ساختارها باید عوض شود. نوع نگرش به یادگیری باید عوض شود. بسترها باید عوض شود.
در حال حاضر کشورهایی مثل هند که فارغ‌التحصیلان در مقطع لیسانس به تعداد زیاد دارند، مشغول انجام کارهای غیرتخصصی مثل رانندگی، رفتگری هستند. در کشور ما نیز مشکل اینجاست که ما برای فارغ‌التحصیلان کار نداریم. حتی در رشته‌ی کامپیوتر هم، کسانی را داریم که شغل ندارند.
آقای مظلوم: بله. صحبت شما درست است. اما ما تقاضا برای ورود به دانشگاه داریم. حالا باید ببینیم که در مورد عرضه چه می‌توانیم بکنیم.
پ- ربیع
هر کدام از ما نظرات مختلفی داریم. این کمیته نظر واحدی در این خصوص ندارد. مسئله‌ای که برای ما اهمیت دارد، شناخت است. شناخت مقوله‌ی آموزش الکترونیکی یا مجازی، شناخت مسایل جامعه‌ی اطلاعاتی.شناخت زمینه‌ها، و بهد همکاری و هماهنگی اهمیت دارد. ما می‌خواهیم از مجموعه بضاعت علمی کشور و ایرانیان خارج از کشور یک مأخذ و منبعی درست کنیم که در جامعه به عنوان یک مرجع صاحب نظر شناخته شود. به همین دلیل است که ما کمیته را تبدیل کردیم به شورا که کار مشورتی انجام بدهیم. اینجا همه‌ی دوستان کار داوطلبانه انجام می‌دهند و مشارکت میکنند و با هم مشورت و بحث میکنند. در واقع می کوشیم یک کنسرسیومی از مجموعه توانمندی‌های داخل و خارج جمع کنیم و سپس راهکار های مناسب شرایط ایران ارایه نماییم. قرار نیست که ما مسایل تئوری و نظری توسعه کشور را در اینجا حل کنیم.
د. فروتن:
وقتی بحث آموزش در حالت کلی مطرح می‌شود، دو دیدگاه مد نظر است. یکی دیدگاه ارتقاء دانش و مهارت در فرد است، دیگری ایجاد دیدگاه ارتباط و آبرو است. محتویات آموزش ملازم با فرهنگ است و آن هم ملازم با ارتباط و آبروست. اگر شکل‌گیری مهارت را پیش‌فرض بگیریم، عملاً باید بپذیریم که یک فضایی از جذب از نظر تولید باید در جامعه وجود داشته باشد که خروجی‌های این فرایند بتوانند جذب آن شوند. همیشه تخصص از لحاظ مفهومی ملازمت و ارتباط پیدا می‌کند با بهره‌وری که در جامعه مطرح است.
اگر ما بتوانیم E-learning را در نهایت بنا به نیازی که در آن فضا وجود دارد و خروج متخصصین در حد کافی قرار بدهیم، کار بزرگی انجام داده‌ایم.
برای جامعه‌ای که می‌خواهد واقعاً توسعه داشته باشد، تخصص مطرح است و تخصص زمانی می‌تواند مطرح شود که فضای جذب بنا به مقتضیات آن جامعه وجود داشته باشد.
مهارت تخصصی هم مهم است و اما مسئله‌ای که اهمیت بیشتری دارد، رضایت افراد از ورود به دانشگاه است. اما خطری که وجود دارد، این است که افراد دارای مدرک شده و به نوع احساس پرستیژ و آبرو هم میکنند، ولی وقتی وارد فضای جامعه میشوند، می‌بینند عملاً آن چیزی که به عنوان یک ملازم فرهنگی روی آن حساب می‌کردند، پاسخگوی روند هویتی‌شان در جامعه‌ی پیرامونی شان نبوده است، دچار نوعی سرخوردگی خواهند شد که بازخورد بسیار منفی بر روی جامعه است؛ از نقطه نظر اعتباری که جامعه برای علم قایل می‌شود.
بنابراین جمع‌بندی من از فرمایش دکتر ربیعی این است که خوب است که در کنار کار کردن بر روی E-learning ما به دنبال یک روش سیستماتیک برای اشتغال‌زایی باشیم. هرجا اشتغال‌زایی مطرح باشد، در کنار آن تخصص مفهوم پیدا می‌کند.
د. ربیع: یک طرح به نام طرح ملی توسعه دانشگاه های مجازی کشور است که تصور میرفت تمام پژوهشگران و دانشمندان برای تحقق آن گرد هم بیایند و این کار را انجام بدهند. از طرفث برداشت نادرست ازآموزش الکترونیکی در جهان سوم است که در ایران هم متاسفانه به عنوان یک چیزی که مد روز است همه جا به طور موازی روی آن کار میکنند . در حال حاضر هم 10 جا دانشگاه مجازی درست می‌شود، هرکدام با یک روش متفاوت اما با کاستی های یکسان. به نظر من برداشت کلی از مفهوم فراگیری مجازی یک برداشت سنتی است. همین که ما E-Learning را "آموزش الکترونیکی" ترجمه میکنیم مبین این بینش و برداشت سنتی از یک پدیده فوق مدرن است. در واقع، ابزار برداشت صحیح آن هنوز در جامعه ما وجود ندارد. کاربردش در یک جامعه‌ی نیمه صنعتی، نیمه سنتی و نیمه رشدیافته، بعنوان کاربرد ابزاری و راهی میان‌بر محسوب می‌شود. اصلاً ممکن است این بینش کاملا غلط باشد. اینکه جوامع توسعه نیافته بخواهند با ابزار و فنآوری فوق مدرن تنگناهای توسعه را با این راه میان‌بر دور بزنند بسیار سئوال برانگیز است. در جوامع غرب پیشرفته‌ترین اقشار و حوزه‌ها و بخش‌ها هستند که بیشترین بهره‌گیری را از جامعه‌ی اطلاعاتی می‌برند. در اینجا شاید تنها جایی که بتواند از این فناوری بهره گیری مطلوب نماید دانشگاه‌های پیشرفته هستند. باید شناخت از موضوع داشته باشند، زبانشان خوب باشد، ابزار ارتباطی را داشته باشند. این را فقط در دانشگاه‌های پیشرفته می‌توان داشت که آن هم تعداد محدودی پیدا میشوند.
شاید بتوان ایجاد کنسرسیومی از نخبگان و نهاد ها به تدریج یک مجموعه علمی پژوهشی بوجود آورد که همه بتوانند به آن مجموعه متوسل شوند. اما در شرایط کنونی، در مجموع به نظر من بینش غلط است. چون بر اساس باوری است که می‌خواهد با یک ذهنیت سنتی یک پدیده قوق مدرن را پیاده کند. و ین امکان‌پذیر نیست.
د. ربیعی: تکفا باید واقعیت‌ها را شفاف مطرح کند و ما در جامعه مشکلات فرهنگی داریم و این طرح قربانی این مسئله شده است، مشکلات عمیق فرهنگی داریم.
آقای مظلوم: نکته‌ی قابل توجه این است که تکفا یک مشکل دارد و یک دشمن دارد و آن هم نظام اداری کشور است. سیستم اداری ما مانع است. اما این مسئله نباید مانع حرکت شود.
یک مقدار هم مشکلات داخل مراکز و دانشگاه‌ها است. اگر طرحی مطرح شد به نام توسعه‌ی فناوری اطلاعات و ارتباطات، کسانی که به موضوع علاقمندند، اگر با خود موضوع موافق هستند. باید تلاش کنند. به جای این که از این طرح حمایت شود، طرح‌های موازی ایجاد می‌شود. هر دانشگاه طرحی با یک بینش ارایه می‌دهد. نتیجه این می‌شود که طرح اصلی متوقف می‌شود. اما خوشبختانه این جمعی که تشکیل شده، مدل بوده و این طرح را می‌خواهد به سمتی پیش برود که این جمع مرکز ثقل دانشگاه مجازی شود.
د. کاردان:
یکی از کارهایی که وزارت علوم می‌توانست انجام دهد، این بود که دکتر ربیعی را مسئول کند و بگوید شما یک Platform طراحی کنید و تمام آن استانداردها را مطرح کنند. بعد گروه دیگری را مأمور میکرد که اینها محتوا را تهیه کنند. محتوا مسئله‌ی جدی است. متأسفانه وزارت علوم کاری که لازم بود انجام نداد و کارهای زیربنایی و مطالعاتی را انجام نداد. آقای ربیعی می‌خواست کاری انجام دهد که خیلی خوب بود، ولی پشیمان شدند.
در تایید فرمایشات شما دکتر انواری باید بگویم که مشکل اصلی ما موازی‌کاری است و اینکه چند جا یک کار را انجام می‌دهند. یعنی اگر مشخص باشد که شرح وظایف هر کدام چیست و هر کدام چه کاری را باید انجام دهند، مثلاً یک دانشگاه مسئولیت فراهم کردن محتوا را داشته باشد، همزمان با آن یک قسمت دیگر ملزم بشود که جنبه‌های سخت‌افزاری و مخابراتی را فراهم کند. یعنی هر کدام کار مربوط به قسمت خود را انجام دهند. اما به صورت همزمان روی قسمت‌های مختلف آن ساختار کار کنید.
آقای مظلوم: یک جمع‌بندی را ارایه می‌دهیم. به نظر می‌رسد که ما راهی را طی کردیم که این حرکت در دنیا شروع شده است. در سال 69-68 حرکتی به این سمت شد، منتهی متوقف شد. 10 سال در مورد این قضیه صحبتی نشد. حرکت اخیری که در قالب طرح تکفا شده است، به طور کلی مثبت است و ما می‌توانیم از آن استفاده کنیم. به هر حال فضا ایجاد شده با همه‌ی مشکلات و همه باید برای به وقوع پیوستن این تحول تلاش کنیم.
د. ربیع:
اول موضوع شناخت پدیده‌‌ی جامعه‌ی اطلاعاتی است که به نظر من ما هنوز به آن نرسیده‌ایم. بعد از شناخت موضوع، فرهنگ‌سازی مطرح می‌شود. بعد می‌رسیم به مسئله سیاست‌های راهبردی و برنامه‌های کلان و استراتژیک کشور. بعد از اینکه به اینها رسیدیم، متوجه می‌شویم که یک سری ابزار لازم داریم و بعد بحث کاربرد مطرح می‌شود که 3 آزمون برای این مسئله وجود دارد. یکی دانشگاه سراسری که میان‌بر باشد و یکی از بسترهای خوب آن دانشگاه پیام نور است. دوم بحث نمونه‌سازی است که در سطح بالاتری قرار دارد که یک دانشگاه تخصصی تک ساختاری مجازی است انجام آن ز این طریق میسر است که هر دانشگاه یا مرکز هر توانی دارد در یک سبد میریزد و از مجموع این توان درس ها و رشته های مجازی اراوه میشد. دانشجویانی که خارج از یک دانشگاه موجود فارق التحصیل میشوند از وزارت علوم، تحقیقات و فناوری مدرک "دانشنامه ملی" دریافت میکنند. این هامن کنسرسیومی است که قبلا اساره شد و همه جای دنیا مرسوم است.
- ۸۴/۰۲/۱۵
