نتیجه رقابت رسانه‌های داخلی و خارجی در تلگرام
محمد تقی‌زاده - داده‌کاوی ایرنا از بررسی کانال‌های خبری مطرح در تلگرام نشان می‌دهد که کانال‌های خبری داخلی(خبرفوری، آخرین‌خبر و فارس) از نظر تعداد اعضا، فعالیت، عضوگیری و میزان انتشار مطالب (وایرال) نسبت به همتایان خارجی خود (بی‌بی‌سی، اینترنشنال، من و تو، رادیو فردا) پیشرو هستند.
تلگرام به عنوان یکی از پیام‌رسان‌ها و شبکه‌های اجتماعی پرکاربرد در ایران شناخته می‌شود که کانال‌های خبری مختلف و متنوعی در آن عضویت دارند و از این جهت مرجع خبری و تحلیلی مهمی در ایران به شمار می‌آید. تلگرام در اواخر ماه مارس ۲۰۱۸(فروردین ۱۳۹۷) اعلام کرد نزدیک به ۲۰۰ میلیون کاربر فعال در سرتاسر جهان دارد که بیش از ۴۰ میلیون نفر از کاربران آن (یک پنجم کل کاربران) در ایران بودند. بر پایه نظرسنجی انجام‌شده از سوی مرکز افکارسنجی دانشجویان ایران (ایسپا)، تلگرام تا پیش از فیلتر شدن، محبوب‌ترین پیام‌رسان بود؛ به گونه‌ای که در سال ۱۳۹۶، بیش از ۶۲ درصد ایرانیان عضو آن بوده‌اند.
با توجه به اهمیت خبری تلگرام و مرجعیتی که این پلتفرم در نشر و بازنشر خبرهای روز دارد، گروه داده‌کاوی ایرنا به بررسی مهم‌ترین کانال‌های خبری داخلی و خارجی فعال در تلگرام پرداخته و در این واکاوی شاخص‌های مهم این کانال‌ها از جمله میزان بازدید، تعداد اعضا، میزان فعالیت و انتشار مطالب(وایرال) مورد تحلیل قرار گرفته است.
کانال‌های خبری «بی‌بی‌سی فارسی»، «ایران اینترنشنال»، «من‌و تو» و «رادیو فردا» به عنوان شاخص‌ترین کانال‌های خبری خارجی فارسی‌زبان در تلگرام و کانال‌های «خبرفوری» (قرمز و سبز)، «آخرین خبر» و «فارس»» به عنوان مطرح‌ترین کانال‌های تلگرامی فعال در حوزه خبر و اطلاع‌رسانی در این گزارش بررسی شده است.
از نظر قدمت و سابقه فعالیت، کانال‌های آخرین خبر، خبرفوری(سبز) و خبرگزاری فارس که از سال ۱۳۹۴ فعالیت داشتند، به عنوان قدیمی‌ترین کانال‌های خبری داخلی و کانال‌های رادیو فردا، من‌وتو و بی‌بی‌سی فارسی، فعال از سال ۲۰۱۵، کانال‌های خبری خارجی هستند که قدمت بیشتری داشته‌اند. کانال تلگرامی ایران اینترنشنال در سال ۲۰۱۷ و کانال خبرفوری(قرمز) از سال ۱۳۹۷ کانال‌های خبری پربازدیدی هستند که سابقه کمتری در این حوزه داشته‌اند.
در ادامه، ابتدا شرح مختصری از چهار کانال خبری داخلی و چهار کانال خبری خارجی ارائه شده و سپس میزان فعالیت، بازدید، عضوگیری و استناد این کانال‌ها به تفکیک مورد مقایسه و تحلیل قرار گرفته است.
اطلاعات آماری این گزارش به روز و تا چهارم مهرماه ۱۴۰۱ استخراج شده است:
کانال‌های خبری داخلی:
کانال‌های خبری خارجی:
جدول عملکرد کانال‌های خبری خارجی در تلگرام
کدام کانال‌های خبری بیشترین تعداد دنبال‌کننده را جذب کردند؟ (تعداد اعضا)
جذب فالوئر و تعداد بازدیدکنندگان یکی از شاخص‌های مهم کمّی برای سنجش کانال‌های خبری در تلگرام است که به نوعی موفقیت رسانه‌ها را در جلب رضایت مخاطبان نشان می‌دهد.
بررسی‌ها نشان می‌دهد کانال‌های خبری داخلی در جذب مخاطب موفق‌تر بودند به‌گونه‌ای که بیش از ۸۰ درصد این نمونه آماری عضو کانال‌های خبری داخلی بودند. در میان کانال‌های تلگرامی داخلی نیز خبرفوری قرمز در صدر طبقه‌بندی پرعضوترین کانال‌های تلگرامی داخلی قرار دارد.
در میان کانال‌های خبری خارجی نیز بی‌بی‌سی فارسی در صدر قرار دارد؛ در هر حال اختلاف قابل توجه تعداد اعضای کانال‌های تلگرامی خبری در داخل نسبت به همتایان خارجی خود قابل توجه است به طوری‌که کمترین کانال خبری داخلی(فارس) از بیشترین کانال خبری خارجی(بی‌بی‌سی فارسی) پر عضوتر بوده است.
در نمودار میله‌ای زیر تفکیک کانال‌های خبری به تفکیک تعداد اعضا مورد مقایسه و تحلیل قرارگرفته است. خبرفوری با نزدیک ۵ میلیون فالوئر در صدر قرار دارد و رادیو فردا با ۱۰۷ هزار عضو در رتبه هشتم قرار گرفته است.
دو کانال خبری آخرین خبر و خبرفوری(سبز) با اختلاف بسیار کم و حدود ۲ میلیون دنبال‌کننده در رتبه‌های سوم قرار گرفته‌اند. خبرفوری عنوانی است که در تلگرام طرفداران زیادی دارد و چند کانال تلگرامی مختلف با این نام فعالیت دارند؛ با این حال کانال اصلی خبرفوری منتسب به طرفداران دولت ۵ میلیون عضو دارد و کانال تلگرامی خبرفوری سبز با ۲ میلیون و ۸۴ هزار عضو از دیگر کانال‌های خبری حامی نظام است.
خبرگزاری فارس با یک میلیون و ۲۰۰ عضو چهارمین کانال خبری داخلی از نظر تعداد عضو است که از بی‌بی‌سی فارسی با ۷۰۰ هزار عضو به عنوان پرعضوترین کانال خبری خارجی، موفق‌تر به جذب مخاطب بوده است.
ایران اینترنشنال و من‌وتو که فعالیت بیشتری در اینستاگرام دارند در تلگرام در رتبه‌های ششم و هفتم جذب مخاطب بودند که با ۳۴۰ هزار و ۲۷۰ هزار دنبال‌کننده در حدود یک دهم کانال‌های خبری پرعضو داخلی (خبرفوری و آخرین خبر) جذب مخاطب کردند.
رادیو فردا با ۱۰۷ هزار عضو کمترین میزان عضوگیری را در میان کانال های خبری داخلی و خارجی کسب کرده که در حدود ۲ درصد اعضای پرعضوترین کانال‌خبری این طبقه‌بندی عضوگیری کرده است.
متوسط بازدید پست‌های کانال‌های خبری تلگرام چقدر است؟
متوسط بازدید در واقع شاخص مهمی برای دیده‌شدن محتوای منتشر شده از سوی کانال‌های تلگرامی است که ارتباط مستقیمی با تعداد اعضای آن کانال دارد به‌گونه‌ای که هر چه تعداد اعضای یک کانال بیشتر باشد به طور معمول، تعداد بازدیدها نیز بیشتر خواهد بود؛ البته واکاوی این روند همیشه به این شکل نبوده و در برخی موارد محتوا و سوگیری رسانه‌ها نیز در بازدید مطالب موثر بوده است.
مقایسه کانال‌های خبری داخلی و خارجی در مقیاس کلی به نسبت ۷۵ به ۲۵ داخلی به خارجی دلالت دارد؛ یعنی ۷۵ درصد کل بازدیدهای این نمونه آماری به کانال‌های داخلی و ۲۵ درصد به کانال‌های خارجی مربوط بوده است.
سهم کانال‌های داخلی و خارجی با اینکه به تعداد اعضای آنها ارتباط زیادی دارد در برخی موارد متفاوت بوده به طوری که شاهد رشد تعداد بازدید در کانال‌های خارجی همچون بی‌بی‌سی فارسی و ایران اینترنشنال نسبت به تعداد اعضای آنها هستیم.
در نمودار میله‌ای زیر تفکیک متوسط بازدید هر پست نشان داده شده است. ترتیب میزان بازدید در سه کانال خبرفوری، آخرین خبر و خبرفوری(سبز) همچون گراف تعداد اعضا، روند مشابهی دارد اما در ادامه شاهد روند متفاوت‌تری در جلب توجه دنبال‌کنندگان بودیم به طوری‌که بی‌بی‌سی فارسی و ایران اینترنشنال با وجود تعداد اعضای کمتر نسبت به فارس توانستند بازدید بیشتری بگیرند.
من‌وتو و خبرگزاری فارس با حدود ۳۸ هزار بازدید هر پست در جایگاه ششم و هفتم قرار دارد و رادیو فردا با ۱۱ هزار بازدید برای هر پست در رتبه آخر طبقه‌بندی کانال‌های خبری از نظر میزان متوسط بازدید هر پست قرار گرفته است.
مقایسه روند نمودار تعداد بازدیدها با تعداد اعضا نشان می‌دهد که هرچند روند کلی کاهش عضوگیری و بازدیدها در کانال‌های خبری داخلی به خارجی مشاهده می‌شود اما در گرافِ میزان بازدیدها، این روند دچار تناقض‌هایی شده و میزان کاهش نیز روند بسیار کمتری را طی کرده است.
فعال‌ترین کانال‌های خبری در تلگرام کدامند؟ (تعداد کل پست‌ها)
فعال‌ترین کانال‌های خبری در این بخش به کانال‌های اطلاق شده‌اند که به طور مشخص تعداد پست بیشتری را در کانال تلگرامی خود منتشر کرده‌اند. شمای کلی نمودار زیر بیانگر فعالیت قابل توجه کانال‌های خبری داخلی نسبت به کانال‌های خبری خارجی دارد(۳ به یک).
به نظر می‌رسد شیوه فعالیت کانال‌های تلگرامی به تعداد اعضای آنها بستگی داشته و به طور کلی هرچه تعداد اعضا بیشتر باشد تعداد پست‌ها نیز بیشتر است؛ البته این روندکلی بوده و در برخی موارد استثنائاتی نیز دارد.
مقایسه نمودار میله‌ای به تفکیک، این روند را به شکل دقیق‌تر و کمی‌تر نشان می‌دهد. کانال آخرین خبر با ۲۸۸ هزار پست در صدر تولیدمحتواکنندگان کانال‌های خبری در تلگرام قرار گرفته است. خبرفوری(سبز) با ۲۶۵ هزار پست، خبرفوری(قرمز) با ۲۴۶ هزار پست و خبرگزاری فارس با ۲۳۹ هزار پست در رتبه‌های دوم و چهارم فعالیت تلگرامی قرار گرفتند.
قرار گرفتن چهار کانال تلگرامی داخلی در صدر تولیدمحتواکنندگان تلگرامی علاوه بر اینکه گزاره ارتباط تعداد اعضا با میزان فعالیت را تائید می‌کند نشان‌دهنده این است که انتشار اخبار مختلف از سوی کانال‌های خبری داخلی با جزئیات و مخاطبان بیشتری روبرو بوده و این فرضیه را قوت می‌بخشد که مرجعیت خبری در تلگرام به کانال‌های خبری داخلی مرتبط بوده و فقط در برخی بزنگاه‌ها و اتفاقات جنجالی و حاشیه‌ای شاهد افزایش توجه به کانال‌های خارجی و همچنین افزایش فعالیت این کانال‌ها هستیم.
ترتیب تعداد اعضا به شیوه تقریبا مشابهی در میان کانال‌های خارجی از نظر مقایسه میزان انتشار تعداد پست قابل مشاهده است به گونه‌ای که بی‌بی‌سی فارسی با ۱۳۶ هزار پست و ایران‌اینترنشنال با ۱۳۲ هزار پست رتبه‌های اول و دوم تولید محتوا در میان کانال‌های خارجی و پنجم و ششم را در کل کانال‌های خبری فارسی‌زبان کسب کرده‌اند.
همچنین با اینکه تعداد اعضای رادیو فردا از من‌وتو کمتر بوده تعداد پست‌هایش نزدیک به ۲ برابر بیشتر بوده است.
شبکه من‌وتو کمترین تعداد پست تلگرامی را در میان کانال‌های خبری در تلگرام فارسی تولید کرده و نسبت به کانال آخرین‌خبر که با ۲۸۸ هزار، بیشترین میزان فعالیت را داشته، حدود ۱۵ درصد فعالیت داشته است که نشان از کاهش قابل توجه فعالیت این کانال خبری خارجی نسبت به کانال خبری داخلی آخرین خبر دارد.
پست‌های خبری کدام کانال‌ها بیشتر وایرال شدند؟ (تعداد منشن و فوروادها)
میزان انتشار مطالب(وایرال) شاخصی برای استناد کانال‌های خبری است که در اینجا از روی میزان فرواردها و منشن‌ها محاسبه و مورد مقایسه قرار گرفته است. در اینجا نیز بیش از ۸۵ درصد حجم نمونه آماری به کانال‌های تلگرامی داخلی مربوط بوده است و ۱۵ درصد دیگر به طور ویژه به دو کانال تلگرامی ایران‌اینترنشنال و بی‌بی‌سی فارسی مربوط بوده است.
برتری «تعداد اعضا» و «تعداد بازدید» به شکل کاملا مشخصی به افزایش میزان وایرال منجر می‌شود که این روند کلی در کانال‌های داخلی نسبت به خارجی قابل مشاهده است زیرا در مجموع تعداد اعضای کانال‌های داخلی و متوسط بازدید آنها بیشتر بوده و این امر به افزایش وایرال پست‌ها منجر شده است.
بررسی میزان وایرال کانال‌های تلگرامی در این بخش به نمایش درآمده است:
_ خبرگزاری فارس که از نظر میزان تعداد بازدید در رتبه هفتم از هشت کانال مورد بررسی قرار گرفته، از نظر میزان وایرال با دریافت شاخص ۲۶۹۲ در رتبه نخست قرار گرفته است که نشان از حجم بالای منشن و فوروارد محتوای کانال تلگرامی این خبرگزاری دارد.
_ کانال آخرین خبر با ۱۹۸۲ و خبرفوری سبز با ۱۶۹۰، دیگر کانال‌های تلگرامی پراستناد در میان کانال‌های خبری بودند که به طور عمده در میان کانال‌های پربازدید در رتبه‌های نخست قرار گرفته بودند.
_ خبرفوری قرمز که از نظر تعداد اعضا و متوسط بازدید هر پست در رتبه نخست بود از نظر میزان وایرال در رتبه چهام قرار گرفت تا مشخص شود میزان وایرال مطالب با روند پیچیده‌تر و غیرقابل پیش‌بینی‌تری در تلگرام دنبال می‌شود و فقط با تولید، بازدید و مخاطب بیشتر نمی‌توان به وایرال شدن یک مطلب در کانال‌های تلگرامی امید بست.
_ روند وایرال در کانال‌های خارجی به طور مشابهی با میزان تعداد اعضا، بازدید و فعالیت کانال‌ها ارتباط پیدا کرده است به گونه‌ای که بی‌بی‌سی با ۳۵۱ و ایران اینترنشنال با ۱۹۷ در صدر هستند و دیگر کانال‌ها از جمله رادیو فردا و من‌وتو با ۹۸ و ۸۸ در رتبه‌های سوم و چهارم کانال‌های خارجی و هفتم و هشتم کل کانال‌ها قرار گرفته‌اند.
شاخص وایرال که در این بخش مطرح شده با عنوان CITATION INDEX در سایت TGStat مطرح شده که با بررسی تعداد فرواردی‌ها و منشن‌های کانال تلگرامی موردنظر تعیین می‌شود.
نقد و نظر ایرنا
بررسی تحلیلی کانال‌های خبری فعال در تلگرام در شاخص‌های مختلفی چون میزان بازدید، عضوگیری، فعالیت و استناد مطالب نشان می‌دهد کانال آخرین خبر بالاترین امتیاز را در میان کانال‌های خبری داخلی و خارجی کسب کرده است. بعد از آن کانال‌های خبرفوری (سبز و قرمز) قرار می‌گیرند که با شاخص ۲.۲۵ و ۲.۷۵ رتبه‌های بعدی را از آن خود کردند و خبرگزاری فارس با شاخص ۴ در رتبه چهارم این رتبه‌بندی قرار گرفته است.
کانال‌های خبری خارجی بی‌بی‌سی، ایران اینترنشنال، من‌وتو و رادیو فردا طبق جدول زیر رتبه‌های پنجم تا هشتم این رنکینگ را بدست آوردند که به طور تقریبی روند مشابه الگوی عضوگیری این کانال‌ها در بخش اول این گزارش را تکرار کرده‌اند.
نکته حایز اهمیت در این بررسی، به بالاتر بودن شاخص‌های کیفی و کمی کانال‌های خبری داخلی در تلگرام نسبت به کانال‌های مشابه خارجی دلالت دارد به گونه‌ای که می‌توان نتیجه گرفت بیشتر مخاطبان ایرانی و فارسی زبان تلگرام تمایل و علاقه بیشتری برای پیگیری اخبار از کانال‌های تلگرامی داخلی نسبت به همتایان خارجی خود دارند و این نتیجه از میزان فعالیت، عضوگیری، انتشار و استناد مطالب آنها به خوبی قابل مشاهده است.
(در جدول زیر هر چه امتیاز کانال‌های تلگرامی کمتر باشد میانگین امتیاز فعالیت، عضوگیری، وایارل و بازدید مطالب آن بالاتر و کانال‌تلگرامی موثرتری به شمار می‌آید.)
منبع:
سایت تحلیلی Telegram channels and groups catalog / Iran — TGStat