وزارت علوم در صدد توسعه دانشگاه های مجازی
بهار امیری - بزرگراه فناوری - با گسترش روزافزون فناوری اطلاعات در سراسر دنیا، کاربردهای این فناوری نیز رفته رفته شکل جدی‌تری به‌خود گرفت به‌نحوی که امروزه شاهد حضور دانشجویانی هستیم که در منازل خود و خارج از محیط دانشگاه به کسب علم و دانش می‌پردازند. هم‌اکنون دانشگاه‌های مجازی در ایران نیز در حال یافتن جایگاه خود هستند. سابقه ایجاد دانشگاه‌های مجازی در کشور به سال 1381 بازمی‌گردد و سال آینده در حقیقت نخستین دانشجویان مجازی ایران از این دانشگاه‌ها فارغ‌التحصیل می‌شوند. اما شکل‌گیری این دانشگاه‌ها نیز هم‌چون ورود هر پدیده و فناوری نوین به کشور با مسایل و مشکلات خاص خود مواجه بوده است. به‌همین منظور جهت آشنایی با این مسایل، چگونگی دریافت مجوز دانشگاه‌های مجازی، نحوه جذب دانشجو، ظرفیت پذیرش، میزان استقبال، تعداد دانشگاه‌هایی که به جذب دانشجوی مجازی می‌پردازند، هزینه‌های این نوع تحصیل و مواردی از این دست به گفت‌وگو با رجبعلی برزویی، مدیرکل دفتر گسترش و دبیر شورای گسترش آموزش عالی وزارت علوم، تحقیقات و فناوری پرداختیم که از نظرتان می‌گذرد.
آقای برزویی! لطفا در مورد شکل‌گیری مراکز آموزش مجازی دانشگاه‌ها توضیح دهید.
در تمام نقاط دنیا دانشگاه الکترونیکی وجود دارد، اما هنوز در کشور ما چنین دانشگاه‌هایی راه‌اندازی نشده بلکه برخی دانشگاه‌ها با دریافت مجوز اقدام به راه‌اندازی مراکز آموزش مجازی کرده و دانشجو در این دوره‌ها پذیرش میکنند. با توجه به امکانات و بسترهای نرم‌افزاری از حدود دو سال‌و نیم گذشته، پذیرش دانشجو در دوره‌های مجازی آغاز شده است.
چه تعداد دانشگاه در کشور، دارای مجوز آموزش مجازی هستند و اولین دانشگاهی که اقدام به دریافت آموزش مجازی کرده، کدام دانشگاه است؟
هنگامی که بسترهای نرم‌افزاری فراهم شد تعدادی از دانشگاه‌های دولتی اقدام به دریافت مجوز کردند که در این میان دانشگاه شیراز پیشتاز بوده است.
دانشگاه‌های دولتی که اکنون در زمینه آموزش مجازی مجری پروژه بوده و اقدام به پذیرش دانشجو میکنند، دانشگاه‌های شیراز، علم و صنعت، صنعتی امیرکبیر و صنعتی خواجه‌نصیر هستند.
آیا تقاضا برای دریافت مجوز وجود دارد؟
بله. اکنون دانشگاه‌های بسیاری برای دریافت مجوز آموزش مجازی متقاضی هستند و دانشگاه‌هایی نظیر شهید‌بهشتی، قم و دانشگاه صنعتی اصفهان درخواست مجوز کرده‌اند.
آیا بخش خصوصی نیز تمایلی به دریافت مجوز آموزش مجازی دارد؟
بخش خصوصی نیز متقاضی دریافت مجوز مراکز آموزش مجازی است که اکنون به سه نهاد خصوصی مجوز داده شده است. مجوز تدریس سه رشته به بخش خصوصی داده شده است اما از توضیح بیشتر در مورد بخش خصوصی معذورم.
نحوه ارایه مجوز چگونه است؟
به اکثر دانشگاه‌ها مجوز به‌صورت دایم داده نمی‌شود بلکه مجوز به‌صورت موقت بوده و اگر خوب عمل کردند، آن را تمدید می‌کنیم، در غیر این صورت مجوز لغو خواهد شد. در واقع هر مرکز آموزش مجازی مجوز دریافت کرده و پس از تایید چندین بار تمدید می‌شود.
تایید عملکرد این مراکز چگونه انجام می‌شود؟
پس از هر بار دریافت مجوز، گروه‌های بازرسی دفتر نظارت و ارزیابی، عملکرد این مراکز را بررسی کرده و پس از تایید این گروه برای دور بعدی تمدید شده و در نهایت مجوز قطعی صادر می‌شود.
اما برخی دانشگاه‌ها که توان بالایی دارند برای ایجاد یک رشته به‌صورت مجازی، در تقاضای نخست، موافقت قطعی دریافت میکنند.
نحوه ارایه مجوز به بخش خصوصی به چه صورت انجام می‌شود؟
برای دادن مجوز به این بخش نیاز به تدوین آیین‌نامه‌ای بود که پس از تدوین در تاریخ پانزدهم بهمن‌ماه 84 به تصویب شورای گسترش آموزش عالی وزارت علوم، تحقیقات و فناوری رسیده و از تاریخ تصویب لازم‌الاجرا شد.
مراحل تاسیس و فعالیت مراکز مجازی غیر‌دولتی چگونه است؟
صدور موافقت اصولی، صدور موافقت قطعی برای تاسیس و صدور مجوز پذیرش دانشجو برای فعالیت آموزشی از جمله این مراحل است. هنگامی که هیات موسس معرفی شده و تایید صلاحیت علمی و عمومی اعضای هیات موسس مطابق مقررات وزارت علوم انجام شد، موافقت اصولی داده می‌شود.
دریافت موافقت قطعی توسط مراکز خصوصی دارای چه شرایطی است؟
تامین زیرساخت ارتباطی وسخت‌افزاری، تامین فضا و امکانات فیزیکی، تامین سامانه‌های مدیریت یادگیری (LMS) و محتوای آموزشی با حداقل توانمندی‌ها، تامین حداقل 40 درصد از محتوای دروس الکترونیکی در هر یک از دوره‌های آموزشی مورد درخواست و تهیه زیرساخت‌های سخت‌افزاری و نرم‌افزاری مناسب برای تامین امنیت و پشتیبانی داده و اطلاعات از جمله شرایط صدور موافقت قطعی است.
دریافت مجوز بخش دولتی برای تاسیس مرکز آموزش مجازی دارای چه شرایطی است؟
دریافت مجوز آموزش مجازی توسط دانشگاه‌های دولتی آسان‌تر بوده و نیاز به هیات موسس و موارد دیگر که بخش خصوصی باید دارا باشد، نیست، بخش دولتی تنها باید نرم‌افزارها، سخت‌افزارها و محتوای دروس را فراهم کند.
متقاضیان راه‌اندازی آموزش مجازی مجوز خود را از کدام سازمان دریافت میکنند؟
تمامی دانشگاه‌ها و بخش خصوصی متقاضی آموزش مجازی مجوز خود را از شورای گسترش آموزش عالی وزارت علوم دریافت میکنند.
همچنین طبق مصوبه مجلس ایجاد، تاسیس، انحلال و ادغام هر گونه موسسه آموزشی و پژوهشی در کشور بر عهده شورای گسترش آموزش عالی است.
نحوه جذب دانشجو در این دانشگاه‌ها چگونه است؟
تاکنون نحوه جذب دانشجو بر عهده خود دانشگاه‌ها و با هماهنگی وزارت علوم بود. به این ترتیب که دانشگاه‌ها خودشان معیارهایی برای جذب دانشجو تعیین کرده بودند که برخی از دانشگاه‌ها آزمون ورودی داشته و برخی نیز این آزمون را برای پذیرش نداشتند.
یعنی پذیرش دانشجو در این دانشگاه‌ها کاملا بر اساس ضوابط داخلی خودشان بوده است؟
این دانشگاه‌ها به هر نحوی که دانشجو می‌پذیرفتند، با وزارت علوم هماهنگ بوده و نمی‌توان گفت عملکرد آن‌ها سلیقه‌ای بوده است.
پذیرش دانشجو در مراکز آموزش مجازی دانشگاه‌ها به دو طریق صورت می‌گرفت یا به‌صورت پذیرش فراگیر و یا از طریق آزمون سازمان سنجش اقدام به پذیرش دانشجو می‌شد.
آیا پذیرش دانشجو در مراکز آموزش مجازی سامان‌دهی نخواهد شد؟
امسال از آغاز دور جدید پذیرش دانشجو، به دانشگاه‌های سراسر کشور اعلام شده که پذیرش دانشجو در دوره مجازی از طریق سازمان سنجش آموزش کشور انجام می‌شود اما این آزمون به‌صورت اختصاصی بوده و هم‌زمان با آزمون سراسری برگزار نخواهد شد.
به‌عنوان نمونه هر دانشگاه به‌صورت منفرد و یا چند دانشگاه با همکاری یکدیگر آزمون مورد نظر را برگزار میکنند اما برگزاری این آزمون از طریق سازمان سنجش کشور انجام خواهد شد.
مقررات آموزش عالی کشور در رابطه با دانشجویان حضوری در مورد دوره‌های مجازی نیز صدق می‌کند؟
مقررات آموزشی برای نظام آموزش عالی کشور برای حضوری‌ها، نیمه‌حضوری‌ها و مجازی‌ها یکسان است و در واقع آیین‌نامه‌های مشروطی، تدریس و تمامی موارد دیگر در این آموزش با سایر شیوه‌های تحصیل تفاوتی ندارد.
در مراکز مجازی دانشگاه‌ها دروس چگونه ارایه می‌شود؟
دروسی که در دوره‌های مجازی ارایه می‌شود دقیقا مانند دوره‌های حضوری است اما با این تفاوت که کتاب‌های این نوع آموزش در اینترنت قرار داده شده و در واقع کتاب آن‌ها اینترنتی است. درس‌های آزمایشگاهی دانشجویان دوره مجازی به‌صورت حضوری و در دانشگاه برگزار می‌شود.
امتحان پایان ترم این دانشجویان چگونه برگزار می‌شود؟
به‌صورت حضوری برگزار می‌شود. البته امیدواریم که در آینده‌ای نزدیک امتحانات نیز به‌صورت مجازی برگزار شود.
تمامی دروس طبق قوانین شورای عالی برنامه‌ریزی بوده و دقیقا مانند حضوری‌هاست. دروس به‌صورت الکترونیکی تبدیل شده و صدا و تدریس استاد روی آن قرار می‌گیرد و در بسیاری مواقع تدریس استاد به‌صورت فیلم روی درس قرار داده می‌شود.
شهریه مراکز مجازی چگونه تعیین می‌شود؟
تعیین شهریه دانشجویان بر عهده خود دانشگاه بوده و توسط هیات امنای دانشگاه مشخص می‌شود، البته سامان‌دهی شهریه‌های دانشجوهای دوره مجازی در وزارت علوم مطرح بوده و در دستور کار قرار دارد.
ظرفیت پذیرش بر چه اساسی و توسط کدام بخش تعیین می‌شود؟
ظرفیت پذیرش این نوع آموزش بستگی به دانشگاه داشته و خود دانشگاه تعیین می‌کند که چه تعداد دانشجو جذب کند.
استقبال از این مراکز چگونه است؟
استقبال قابل توجه است به‌طوری که تقاضا به مراتب بیشتر از ظرفیت دانشگاه است به‌ویژه سازمان‌ها استقبال بسیاری از این مراکز کرده‌اند زیرا برای ارتقای کارمندان خود از بخش آموزش مجازی دانشگاه‌ها استفاده میکنند.
در حقیقت "اعتبار اینترنتی" برای دانشجویان توسط دانشگاه به‌صورت رایگان قرار می‌گیرد، دانشجویان برای ورود به سیستم الکترونیکی دانشگاه دارای رمز عبور و ایمیل ویژه‌ای هستند که ممکن است در هر سال و یا هر درس تغییر کند.
چه تعداد دانشجوی مجازی در کشور در حال تحصیلند؟
در مورد تعداد دانشجویان دوره‌های مجازی در وزارت علوم، تحقیقات و فناوری آماری وجود ندارد زیرا هنوز نیازی به این آمار در وزارتخانه نیست.
آیا در تمامی مقاطع پذیرش دانشجو انجام می‌شود؟
خیر. اکنون در دوره دکترا، پذیرش دانشجوی مجازی انجام نمی‌شود و تحصیل به شیوه آموزش مجازی نیز در دستورکار شورای گسترش آموزش عالی قرار ندارد. مقطع دکترا، دوره پژوهشی است و نیاز به حضور رو در روی دانشجو و استاد در کلاس دارد، که تحصیل به شیوه آموزش مجازی برای این دوره مناسب نیست.
آیا برای دادن مجوز رشته‌ها، ضوابط خاصی در نظر گرفته می‌شود؟
بله البته. به رشته‌هایی مجوز آموزش مجازی داده می‌شود که بیشتر دروس آن تئوری بوده و دروس عملی، کارگاهی و آزمایشگاهی نداشته باشد. هم‌اکنون 10 رشته در دوره کارشناسی تدریس می‌شود که شامل رشته‌های حقوق، زبان و ادبیات انگلیسی در دانشگاه شیراز و علوم حدیث در دانشگاه غیرانتفاعی علوم حدیث است. دوره کارشناسی رشته‌های مهندسی صنایع و مهندسی کامپیوتر نیز در دانشگاه صنعتی خواجه‌نصیر ارایه می‌شود.
در دوره کارشناسی ارشد نیز پنج رشته ارایه می‌شود که مهندسی فناوری اطلاعات و حقوق در دانشگاه شیراز و معماری کامپیوتر، مخابرات و مهندسی فناوری اطلاعات در دانشگاه صنعتی امیرکبیر تدریس می‌شود.
آیا امکان تحصیل از دوره کاردانی به کارشناسی وجود دارد؟
اگر دانشگاه‌ها دوره ناپیوسته داشته باشند، فارغ‌التحصیلان دوره‌های کاردانی می‌توانند در مقطع کارشناسی مشغول به تحصیل شوند اما اکنون این امکان فراهم نیست اما فارغ‌التحصیلان دوره مجازی می‌توانند در دوره‌های حضوری تحصیل کنند و بالعکس.
مدرک آموزش مجازی تفاوتی با مدارک دوره‌های حضوری دارد؟
مدرک تحصیل به روش آموزش مجازی هیچ تفاوتی با تحصیل به شیوه حضوری نداشته و تنها در مدرک آن‌ها کلمه مجازی مانند دوره‌های شبانه و پیام‌نور قید می‌شود.
آیا رشته‌های مجازی افزایش خواهد یافت؟
رشته‌های مجازی در صورتی افزایش خواهد یافت که دانشگاه مربوطه شرایط سخت‌افزاری و نرم‌افزاری لازم را داشته باشد، در این صورت مجوزهای لازم صادر خواهد شد.
آیا تاکنون فارغ‌التحصیل دوره مجازی داشته‌ایم؟
هنوز مدت مدیدی از این نوع تحصیل در دانشگاه نمی‌گذرد، بنابراین فارغ‌التحصیلی نیز نداشته‌ایم.
هزینه تولید دروس و رشته‌های مجازی چقدر است؟
برای تولید و نوشتن هر واحد درسی در دوره مجازی نیاز به 10 میلیون تومان بوده و هر رشته تحصیلی در این دوره یک میلیارد تومان هزینه‌بر است.
آیا برنامه‌‌ای برای سامان‌دهی وضعیت آموزش مجازی دانشگاه‌ها دارید؟
پیش از تابستان امسال کارگروهی با عنوان "تنظیم مقررات و آیین‌نامه‌های دوره مجازی" در وزارت علوم تشکیل شده که قرار است به تدوین آیین‌نامه‌های مختلف روش اجرا، روش تدریس، مقررات آموزشی و بسیاری موارد دیگر مرتبط با آموزش مجازی بپردازد.
لطفا در مورد روش تدریس در دانشگاه‌های مجازی توضیح دهید؟
مرکز آموزش مجازی دارای پایگاه اینترنتی بوده و دانشجو برای ورود به این سامانه دارای کلمه شناسایی و رمز است. این پایگاه اینترنتی دارای بخش‌های مختلف خبررسانی، مراجعه به استاد، سرفصل، کلاس و بسیاری موارد الزامی دیگر است که در آن مشخص شده که در این ترم چه دروسی ارایه شده و چه تعداد دانشجو مشغول به تحصیل هستند.
همچنین در این سیستم الکترونیکی (سایت) مشخص شده درس‌ها، در چه روزهایی ارایه می‌شود و استادهای حل تمرین نیز در چه زمانی حضور دارند.
در این نوع تحصیل، برنامه‌های مشخصی برای حضور استاد و دانشجو در کلاس مجازی وجود دارد و برای ایجاد این محیط مجازی از نرم‌افزار LMS (مدیریت سامانه) استفاده می‌شود.
در آموزش مجازی، دو نوع استاد وجود دارد، استاد اصلی که دروس را به دانشجویان تدریس می‌کند و استاد معاون نیز اشکالات دانشجویان را رفع کرده و به سؤالات آن‌ها پاسخ می‌دهد، استاد اصلی فقط هنگام تدریس حضور دارد اما حضور استادان حل تمرین به مراتب بیشتر از استادان اصلی است.
سیستم مدیریت سامانه (LMS) دارای چه ویژگی‌هایی است؟
تمام لحظاتی که دانشجو به اینترنت وصل می‌شود، تمام بخش‌های دروس خوانده شده توسط این سیستم ثبت می‌شود و استاد می‌تواند ببیند که دانشجو تا کدام قسمت درس را خوانده و در چه ساعت‌هایی مراجعه کرده است. استاد نیز دارای لیست حضور و غیاب بوده و از حضور یا عدم حضور دانشجو آگاه است، همچنین در این سیستم ساعات تشکیل کلاس نیز مشخص شده است.
در این سیستم، محیطی نظیر اتاق چت (اتاق گفت‌وگو) وجود دارد، دانشجو در طول هفته این فرصت را دارد که اگر کلاس برقرار نبود و با مشکلی در دروس مواجه شد، اقدام به ارسال ایمیل به استاد کرده و استاد نیز در اسرع وقت موظف به پاسخ دادن به دانشجو است.
از وقتی که در اختیار ما قرار دادید، سپاسگزاریم.
- ۸۵/۰۸/۲۲
