وعدهها و تعهدات شرکت ارتباطات زیرساخت
مریم آریایی - شرکت ارتباطات زیرساخت به‌عنوان یکی از دستگاه‌های مهم حوزه ICT تا همین چند وقت پیش در فضایی کم‌حاشیه و بدون درگیر کردن خود با مطالبات، هرازگاهی اجرا شدن طرح‌ها و پروژه‌هایی را اعلام می‌کرد اما در ماه‌های اخیر با اعلام خبر تخلف در یک قرارداد زیرساخت و بازداشت یکی از مدیران و پس از آن تغییر مدیریت و بر کرسی نشستن مدیر جوانی که سودای کارهای بزرگ در سر دارد، گویا دوران حاشیه‌نشینی‌اش بسر رسیده و حالا شاید زمان مناسبی است تا در سال باقی‌مانده عمر دولت درباره خروجی پروژه‌های بزرگی که به‌سادگی خبر اجرای آنها اعلام می‌شد و وعده‌هایی که داده می‌شود، پرسشگری شود.
حالا در بررسی طرح‌ها، پروژه‌ها و وعده‌های دستگاه‌های حوزه ICT که در هفته‌های پیشین به آن پرداختیم به سراغ متولی شبکه مادر مخابراتی می‌رویم تا ببینیم در سال پایانی دولت، این شرکت باید پاسخگوی چه مطالباتی باشد.
وقتی به بخش اخبار سایت شرکت ارتباطات زیرساخت مراجعه می‌کنیم، پیدا کردن اخبار مربوط به عملکرد تخصصی این شرکت کمی دشوار به‌نظر می‌رسد؛ چراکه با انبوهی از اخباری مواجهیم که اخبار تخصصی لابه‌لای آنها گم می‌شود. یکی از نخستین مواردی که در سال‌های گذشته بسیار جلب توجه می‌کند، اخبار متعدد پیرامون موضوعات ورزشی است که از علاقه و توجه وافر مسوولان این شرکت دولتی به مسابقات ورزشی اعم از طناب‌کشی، پینت‌بال، پینگ‌پنگ، کوهنوردی، اتومبیلرانی، شنا، تیراندازی و ... حکایت دارد و بخش قابل توجهی از اخبار شرکت زیرساخت مربوط به این موارد است.
دومین موضوعی که در این بخش از سایت شرکت زیرساخت جلب توجه می‌کند، اخباری همچون اصول روزه‌داری، کسب رتبه آموزشی فرزند همکاران و از این قبیل است که کار پیگیری اخبار تخصصی زیرساخت را باز هم دشوارتر می‌کند.
سومین نکته‌ای که در اخبار شرکت زیرساخت جلب توجه می‌کند، این است که تقریبا 90 درصد اخبار به «شد» ختم می‌شود، در واقع فارغ از ارزش خبری برخی از اخبار، بسیاری از موضوعات در شرکت زیرساخت تمام و انجام‌شده تلقی می‌شود! بماند که برخی از خدمات و طرح‌های انجام‌شده از سوی شرکت زیرساخت به‌واسطه پیچیدگی‌های فنی چندان قابل اندازه‌گیری و ارزیابی نیست و این اطلاعات به شکل یک‌سویه از سوی این شرکت منتشر می‌شود.
چهارمین نکته به پیچیدگی پروژه‌های متنوع و نزدیک به هم در شرکت زیرساخت مربوط می‌شود که همانطور که در گزارش به آن پرداخته خواهد شد، نقطه آغاز و پایان آنها عموما شفاف نیست. پروژه‌هایی همچون ضربت، EPEG، تدبیر، توانا، امید، تلاش و فجر از جمله پروژه‌هایی هستند که در دولت اخیر در شرکت ارتباطات زیرساخت افتتاح شده است.
با تمام این تفاسیر همانطور که پیش از این گفتیم، کار نشر خدمات انجام شده از سوی شرکت ارتباطات زیرساخت را به عهده رسانه‌های دولتی و همکار ایشان واگذار می‌کنیم، اما مسایلی هم وجود دارند که در ادامه پرداختن به طرح‌ها و وعده‌های دستگاه‌های ICT کشور در سال پایانی کار دولت، باید به مرور آنها بپردازیم.
ترانزیت بین‌الملل از طریق ایران؛ پروژه بزرگ و چند پرسش
اردیبهشت سال 93 بود که وزیر ارتباطات با اعلام بهره‌برداری از شبکه فیبر نوری استانی با تکیه بر توانمندی داخلی و با ظرفیت 400 گیگابیت بر ثانیه میان تهران و اصفهان اعلام کرد که با افزایش چهار برابری ظرفیت بزرگراه ارتباطی آسیا -اروپا که از ایران می‌گذرد، ترانزیت ارتباطی کشور از طریق کابل دریایی در فاز دوم به بهره‌برداری می رسد.
در همین رابطه در بهمن‌ماه سال 93 وعده اجرای 12 هزار کیلومتر فیبر نوری تا اردیبهشت‌ماه سال 96 داده شد. آنچنان که شرکت ارتباطات زیرساخت اعلام کرد، این طرح تا سال 96 در 27 استان کشور و همچنین در مسیر درگاه‌های بین‌الملل اجرا می‌شود. این شبکه به‌گونه‌ای طراحی و اجرا می‌شود تا علاوه بر ترانزیت ارتباطات بین‌الملل، امکان تبدیل کشورمان را به یک شاهراه ارتباطی در منطقه فراهم کند.
اما هرچه جست‌وجو می‌کنیم به‌جز همین چند سطر کوتاه چیزی از این پروژه بزرگ نمی‌یابیم؛ اینکه آغاز این طرح چه زمانی بوده و اکنون در چه مرحله‌ای است و اثر مشهود آن در وضعیت ارتباطی کشور چیست و چه زمانی به پایان می‌رسد هنوز روشن نیست.
سرنوشت سامانه هوشمند پالایش شبکه‌های اجتماعی
در مهرماه سال ۹۳ طی مراسمی با حضور مسوولان شرکت ارتباطات زیرساخت و پژوهشگاه ارتباطات و فناوری اطلاعات تفاهم‌نامه طراحی مدل جدید پالایش هوشمند شبکه‌های مجازی امضا و بر اساس آن مقرر شد که فاز اول سامانه پالایش هوشمند فضای مجازی تا پایان خرداد سال 1394 به بهره‌برداری برسد. با بهره‌گیری از این سامانه که قرار بود به‌صورت هوشمند طراحی و اجرایی شود، امکان تفکیک، ممیزی و پالایش صفحات زیرمجموعه سایت‌های اینترنتی فراهم شده و این سایت‌ها به‌صورت کامل مسدود نمی‌شود.
یعنی بر اساس تفاهم‌نامه‌‌ای که امضای شرکت ارتباطات زیرساخت پای آن است و زمانبندی اعلام‌شده باید از یک سال قبل شاهد اجرای فاز اول فیلترینگ هوشمند بودیم، اما در این مورد هم جز همین خبر کوتاه اعلام دیگری از سوی این شرکت صورت نگرفته و از سرنوشت و خروجی این طرح که در سال 93 به امضا رسید، اطلاع بیشتری در دست نیست.
تغییر ساختار سازمانی به کجا رسید؟
در اسفندماه سال ۹۳ اعلام شد که ساختار سازمانی شرکت ارتباطات زیرساخت همگام با توسعه فناوری‌های نوین و با بهره‌گیری از استانداردها و الگوهای روزآمد مورد بازنگری قرار می‌گیرد. بنا بر اعلام معاون توسعه مدیریت و منابع این شرکت این تغییر با هدف انسجام و هماهنگی بیشتر در واحدهای سازمانی و ارتقای کیفیت تصمیم‌گیری، تقسیم مناسب‌تر اختیارات و مسوولیت‌ها میان واحدهای سازمانی، انعطاف در ساختار سازمانی در جهت فناوری‌های نوین انجام می‌شود.
با این همه از موضوع تغییر ساختار سازمانی شرکت زیرساخت بعد از آن دیگر خبری نشد.
پروژه‌های بزرگ، جزییات کوتاه
در فروردین‌ماه سال گذشته، محمود خسروی، مدیرعامل وقت زیرساخت در دیدار نوروزی وزیر ارتباطات اعلام کرد که با اجرای پروژه ضربت، ظرفیت پهنای باند اینترنت کشورمان دو برابر شد. آنچنان که مدیر زیرساخت گفت در خردادماه سال 93 پروژه‌ای به نام ضربت طراحی شد که با اجرای آن، ظرفیت شبکه اینترنت دو برابر ظرفیتی شد که از زمان تاسیس شرکت ارتباطات زیرساخت تا آن زمان واگذار شده بود.
درحالی‌که اطلاع‌رسانی درباره پروژه ضربت به همین چند جمله خلاصه می‌شد، همان زمان از سوی مدیر زیرساخت اعلام شد که «در سال ۹۳ با اجرای پروژه EPEG موفق شدیم تعهدات بین‌المللی شرکت ارتباطات زیرساخت برای اتصال مسیر چابهار و جاسک به آستارا را اجرا کنیم».
پروژه تدبیر هم با وضعیت مشابهی مواجه بود و صرفا با همین کلیت که پروژه یادشده در پایان سال ۹۲ کلید خورده و در سال ۹۳ دستاوردهای قابل توجهی داشت، اکتفا کردند.
وعده اجرای پروژه امید هم برای سال ۹۴ داده شد که با اجرای آن شبکه IP داخلی به هشت برابر افزایش می‌یافت و در عین حال در همان زمان وعده اجرای پروژه دیگری با عنوان توانا با تمرکز تولیدات و محصولات داخلی در کارها و پروژه‌های شرکت ارتباطات زیرساخت از ابتدای سال ۹۴ داده شد؛ موضوعی که مجددا در ابتدای سال 95 از سوی مدیر دیگری تاکید بر آغاز اجرای آن شده و البته در هر دو مورد شروع و پایان ذکر نشده است.
پروژه بزرگ دیگر شرکت ارتباطات زیرساخت که در تیر ماه 94 راه‌اندازی شد، «تلاش» نام داشت و قرار بود بر اساس آن امکان تامین نیاز اپراتورهای بخش خصوصی کشور فراهم شود. با این پروژه ظرفیت شبکه انتقال 8/2 برابر می‌شد و با نصب 128 ایستگاه ارتباطی یکصد شهر تحت پوشش قرار می‌گرفتند. در دی‌ماه همان سال بار دیگر شرکت ارتباطات زیرساخت از ادامه اجرای پروژه تلاش۲ با هدف افزایش ظرفیت شبکه انتقال به میزان 800 گیگ خبر داد.
فجر، پروژه دیگری است که شامل سه پروژه بزرگ ارتباطی کشور با عنوان تلاش (2) و تجمیع (1) و (2) بود و در دهه فجر پارسال افتتاح شد. بر این اساس ظرفیت پهنای باند داخل کشور در حوزه انتقال از 2500 به 3300 گیگابیت بر ثانیه ارتقا یافته و زیرساخت لازم برای توسعه شبکه ملی اطلاعات فراهم می‌شود. در زمان افتتاح اعلام شد که این پروژه همچنین زمینه افزایش امنیت تبادل اطلاعات در داخل، تامین نیاز اپراتورهای داخلی برای سرویس‌دهی بهتر به مخاطبان و نیز مسیر ترانزیت دیتا به عنوان یک سرویس اقتصادی در حوزه بین‌الملل را میسر می‌سازد.
در شهریور ماه سال گذشته پروژه هاب ماهواره‌ای ایران (هما) با هدف تامین زیرساخت ارتباطات ماهواره‌ای توسط شرکت ارتباطات زیرساخت به بهره‌برداری رسید. این پروژه با هدف استفاده از ارتباطات ماهواره‌ای در کنار سایر سیستم‌های ارتباطی نظیر فیبرنوری و رادیو به عنوان یک مکمل سهل‌الوصول و مطمئن برای تامین ارتباطات نقاط دورافتاده و خاص و نیز برای پاسخگویی به نیازهای ارتباطی در مواقع اضطراری و حوادث غیرمترقبه راه‌اندازی شد.
بنا بر اعلام مدیران زیرساخت، پروژه هاب ماهواره‌ای یکی از پروژه‌های مهم جهت پوشش مناطق غیرقابل دسترس و صعب‌العبور است. اما وضعیت خروجی، بهره‌برداران و دستاوردهای پروژه هاب ماهواره‌ای ایران هم چندان بی‌شباهت با پروژه‌های پیش گفته نیست.
گرچه ارزیابی میزان پیشرفت این پروژه‌ها کار آسانی نیست و ورود به این حوزه بسیار تخصصی به نظر می‌رسد اما با سرمایه‌گذاری عظیم در حوزه زیرساخت آن هم با محوریت افزایش ظرفیت اینترنت و کیفیت ارتباطات نه‌تنها باید در کیفیت نهایی ارتباطات تغییر محسوسی دیده می‌شد بلکه انتظار انقلابی در سرعت دسترسی‌ها می‌رفت که در این زمینه حتی قضاوت کاربران نهایی هم می‌تواند ملاک باشد که آیا واقعا این تحول را احساس کردند یا خیر؟
شبکه ملی اطلاعات و پهنای باند اختصاصی دانشگاه‌ها
گرچه شرکت ارتباطات زیرساخت عامل اصلی اجرای چارچوب فنی شبکه ملی اطلاعات به‌شمار می‌رود، اما کمتر در این خصوص به اطلاع‌رسانی و اظهارنظر پرداخته است. در این زمینه صرفا در زمان افتتاح پروژه‌هایی که در اینجا به آنها اشاره شد، اعلام کردند که این پروژه‌ها برای فراهم کردن چارچوب شبکه ملی اطلاعات است؛ پروژه‌هایی که حتی اگر توفیقی هم یافتند هنوز نقش آنها در زمینه تحقق شبکه ملی اطلاعات به‌طور ملموس مشاهده نشده است.
در همین حال در دی‌ماه سال گذشته مدیرعامل زیرساخت، از مراکز دانشگاهی دعوت کرد برای حل مشکل سرعت اینترنت مورد نیازشان، پهنای باند اینترنت را مستقیما از شرکت ارتباطات زیرساخت دریافت کنند. این موضوع نیز از همان ابتدا با ابهاماتی مواجه بود چرا که خرید پهنای باند مستقیم برای دانشگاه‌ها صرفه اقتصادی نداشت و وعده‌ای دست‌نیافتنی به‌نظر می‌رسید.
کمبود پهنای باند داریم یا نه؟
شرکت زیرساخت همواره اعلام کرده نیاز پهنای باند کشور را برطرف کرده است، برخی شرکت‌ها همچون مخابرات اما پیش از این اعلام کرده بودند که مشکل کمبود پهنای باند در برخی استان‌ها دارند و نیاز آنها بی‌پاسخ مانده است. نکته قابل تامل آنکه شرکت‌های ارایه‌دهنده خدمات اینترنتی، به علت انحصاری بودن خدمات زیرساخت اصولا امکان انتقاد علنی از این شرکت به علت هراس از تنبیه احتمالی را ندارند.
با این همه در نوروز امسال مدیرعامل شرکت ارتباطات زیرساخت اعلام کرد که تمامی خدمات مورد نیاز اپراتورها را واگذار کرده‌ایم و هیچ اپراتوری نمی‌تواند ادعا کند که نتوانسته از شرکت ارتباطات زیرساخت خدمات مورد نیازش را دریافت کند.
همچنین بر اساس آمار اعلامی این شرکت در سال 94 پهنای باند اینترنت از 200 گیگابیت با رشد سه برابری به 600 گیگابیت افزایش یافت و ظرفیت اینترانت نیز از 107 گیگ به 195 گیگ افزایش یافت.
گرچه با این آمارها قاعدتا نباید مشکل پهنای باند داشته باشیم، اما این موضوع هیچ‌گاه روشن نشده که کمبود پهنای باند داریم یا نه، تنها نهاد سومی که می‌توانست این موضوع را روشن کند، سازمان دولتی تنظیم مقررات و ارتباطات رادیویی است که به واسطه این که همچون شرکت زیرساخت زیرمجموعه وزارت ارتباطات به شمار می‌رود در این خصوص سکوت کرده است.
مشکلات اینترنت و معمای همیشگی زیرساخت
موضوع اختلال‌های گاه و بیگاه اینترنت از دیگر مواردی است که از سوی شرکت‌های اینترنتی به گردن شرکت ارتباطات زیرساخت می‌افتد و زیرساخت نیز اختلال‌ها را تکذیب می‌کند. این موضوع نیز هیچ‌گاه به‌درستی مشخص نشده و نمی‌شود.
موضوع قیمت تمام‌شده اینترنتی که زیرساخت وارد کشور می‌کند نیز از آن موضوعات لاینحل محسوب می‌شود که هرچند بارها مطرح شده و مرکز پژوهش‌های مجلس گزارشی در این خصوص داشته اما تا کنون این مساله با توجه به درآمدزایی انحصاری دولت از این محل و طرح مساله امنیت، مسکوت گذاشته شده است.
پشتیبانی شبکه مخابراتی به کجا رسید؟
در این میان پروژه‌های ریز و درشتی هم دیده می‌شود که روال اطلاع‌رسانی و پاسخگویی درباره آنها به روال دیگر پروژه‌های زیرساخت پیش رفته است. در اردیبهشت ماه سال گذشته شرکت ارتباطات زیرساخت اعلام کرد که پشتیبانی و بهسازی شبکه مادر مخابراتی و ارتباطی استان‌های کشور را برون‌سپاری می‌کند. این مناقصه در همان اردیبهشت ماه برگزار شد و قرار بود هیچ‌یک از اپراتورهای تلفن ثابت و همراه، یا شرکت‌های وابسته به آنها به صورت مستقیم یا غیرمستقیم مجاز به شرکت نباشند و شرکت‌کنندگان در این مناقصه می‌بایست دارای یکی از گواهی‌های حداقل پایه 4 ارتباطات یا حداقل رتبه 2 شورای‌عالی انفورماتیک در رشته خدمات پشتیبانی یا شبکه داده‌ها، از سازمان مدیریت و برنامه‌ریزی کشور باشند.
اما درباره سرانجام این برون‌سپاری دیگر هیچ خبری از سوی شرکت ارتباطات زیرساخت منتشر نشد و مشخص نیست که پشتیبانی و بهسازی شبکه مادر مخابراتی به چه کسی سپرده شده است.
سرنوشت توافق زیرساخت با اسپارکل ایتالیا
در بهمن‌ماه سال گذشته درجریان سفر رییس‌جمهور به ایتالیا، توافقی میان شرکت ارتباطات زیرساخت و شرکت اسپارکل ایتالیا رخ داد و قرار شد با تاسیس یک مرکز IP Pop ظرفیت IP جهانی افزایش یابد. بر این اساس شرکت ارتباطات زیرساخت قادر خواهد شد ترافیک بیشتری را از بسترهای IP داخلی به کشورهای همسایه و پس از آن به شبکه جهانی مخابرات هدایت کند. اینکه آیا این توافق اجرایی شد یا خیر باز هم پرسشی است که شرکت زیرساخت هنوز به آن پاسخ نداده است.
تخلف در یک قرارداد زیرساخت به کجا رسید؟
اما روال یکنواخت اخبار کوتاه و بدون تعقیبی که از زیرساخت شنیده می‌شد به ناگاه با خبر بازداشت یک مدیر دولتی در زیرساخت در بهمن‌ماه سال گذشته کمی به هم خورد. بعد از انتشار خبر این بازداشت، وزیر ارتباطات گفت: به محض اینکه از اخبار مشکوک منتشرشده درباره یکی از مدیران مطمئن شدیم، مدیر را عزل کردیم اما این قرارداد و این مدیر مربوط به دولت قبل است.
با این همه حتی در این مورد هم، سرنوشت این ماجرا به همین چند خبر کوتاه محدود شد و درآخر هم روشن نشد که سرنوشت این ماجرا به کجا ختم شد. متهم که بود؟ متهم محکوم شد؟ جرم چه بود؟ و ...
مدیرعامل جوان و وعده‌های جدید
حالا در شرایطی مدیران زیرساخت سال پایانی دولت را سپری می‌کنند که روشن شدن سرنوشت پروژه‌هایی که نتیجه آن باید تحول در کیفیت ارتباطات باشد، یک مطالبه جدی است اما در این میان تغییر در مدیریت این شرکت خود بستر وعدهها و مطالبات تازه‌ای را فراهم کرد.
حالا مدیرعامل جدیدی هدایت شرکت ارتباطات زیرساخت را بر عهده گرفته که با وجود مسوولیت‌ها و پروژه‌های مرسوم و معمول شرکت زیرساخت، وعده‌های زیادی را در مدت بسیار کوتاه انتصاب خود داده است.
جهرمی که می‌داند حدود 14 ماه تا پایان عمر دولت یازدهم و همچنین به‌طور خوشبینانه تصدی این پست فرصت باقی نمانده است، اصلاح مدل اقتصادی درآمدی برای توسعه صنعت نرم‌افزاری بومی، آماده‌سازی زیرساخت‌های مربوط به شبکه ملی اطلاعات، اصلاح طراحی و مدل اقتصادی شبکه ملی اطلاعات، راه‌اندازی مراکز تبادل ترافیک داده در شهرهای مشهد، شیراز و تبریز تا پایان خردادماه سال جاری، کاهش نرخ هزینه ارتباطات استانی و هزینه اپراتورها ظرف یک ماه آینده، چشم‌پوشی زیرساخت از سود خود به نفع بهره‌برداران و ذی‌نفعان حوزه ICT و جبران هزینه‌ها از طریق ترانزیت را از جمله برنامه‌هایی می‌داند که قرار است در طول این زمان نسبت به اجرا و پیاده‌سازی آنها اقدام کند. همانطور که مشاهده می‌شود، حجم این اقدامات حتی روی کاغذ نیز قابل توجه به‌شمار می‌رود. اگرچه برخی از این موارد طرح محسوب نشده و با توجه به نداشتن زمان اجرا، حتی وعده نیز تلقی نشده و بیشتر رویکرد و شعار محسوب می‌شوند.
در هر حال این مدیر جوان فرصت کوتاهی برای این وعدهها و حتی طرح شعار دارد و باید دید در زمان باقی‌مانده تا چه حد در روشن شدن سرنوشت طرح‌ها و پروژه‌ها و عمل به تعهدات خود مصمم خواهد بود و آیا پس از این روال اطلاع‌رسانی از خدمات زیرساخت باز هم به کلی‌گویی‌های مختصر و موجز از پروژه‌هایی عظیم و بزرگ، آن‌هم در لابه‌لای انبوه اخبار ورزشی، رفاهی و غیره محدود می‌شود یا می‌توان منتظر تحول بود؟