پارک فناوری پردیس همچنان در انتظار افتتاح
سعید کریمی - بزرگراه فناوری - آیا می‌دانید پارک فناوری می‌تواند بین دو تا 32 هزار فرصت شغلی ایجاد کند؟ آیا می‌دانید پارک فناوری می‌تواند در سال 69 میلیون دلار درآمد مالیاتی برای دولت ایجاد کند؟ آیا می‌دانید پارک فناوری در یکی از کشورهای آسیایی موجب برگشتن بیش از دو هزار تن از نخبگان به داخل آن کشور شده است؟
این پرسش‌ها و شاید چندین پرسش دیگر از این دست در حوزه پارک‌های علمی و فناوری ما را بر آن داشت تا طی گزارشی که در ادامه می‌آید به بررسی این نوع از پارکها، تاریخچه و وضعیت کنونی آن‌ها در جهان و کشورمان بپردازیم.
پارک فناوری چیست؟
اما اجازه دهید پیش از آغاز بحث، تعریفی از پارک فناوری ارایه دهیم تا دید روشن‌تری برای ادامه راه داشته باشیم. بر اساس تعاریف بین‌المللی یک پارک فناوری، سازمانی است که به‌وسیله متخصصان مدیریت می‌شود و هدف اصلی آن افزایش ثروت در جامعه از طریق ارتقای فرهنگ نوآوری، همکاری میان شرکتهای حاضر در پارک و موسسات متکی بر علم و دانش است.
برای دستیابی به این هدف، یک پارک فناوری جریان دانش را در میان "دانشگاه‌ها"، "موسسات تحقیق و توسعه" و "شرکتهای خصوصی و بازار" به حرکت انداخته و مدیریت می‌کند و به این ترتیب رشد شرکتهای وابسته به نوآوری را از طریق مراکز رشد تسهیل می‌کند. به‌عبارت دیگر و بر اساس تعاریف موجود، پارک فناوری در حقیقت حلقه اتصال دانش و صنعت به‌شمار می‌رود به این معنی که در پارک فناوری بستر تبدیل دانش به یک صنعت و محصول فراهم می‌شود.
ولی در یک پارک فناوری به همه شرکت‌ها اجازه ورود داده نمی‌شود بلکه شرکتهای نوپایی که فعالیت خود را به‌تازگی آغاز کرده‌اند در ابتدا باید وارد مراکزی به‌نام "مرکز رشد" یا "انکوباتور" شوند.
این شرکت‌ها در این مراکز بعد از گذر از مرحله پیش‌رشد که بین شش ماه تا یک سال پیش‌بینی می‌شود، وارد مرحله رشد عادی شده و حداکثر بعد از گذشت سه سال باید به مرحله بلوغ و خروجی برسند.
شرکتهای مذکور وقتی وارد مرحله بلوغ شدند و یا به قولی نشان حاکم بزرگ را دریافت کردند، می‌توانند وارد پارک‌های فناوری شوند.
تفاوت بین پارکها و مراکز رشد
ولی موارد ذکر شده تنها ویژگی‌های پارکها نسبت به مراکز رشد نیست بلکه این دو دارای تفاوت‌های زیاد در زمینه‌های گوناگونی هستند که از آن جمله می‌توان به این موارد اشاره کرد.
این ویژگی که توسعه پارک در زمین است اما توسعه انکوباتور محدود به یک یا چند ساختمان می‌شود، یکی از این تفاوت‌ها در حوزه مکانی است.
نوع خدمات تخصصی که در این سازمان‌ها و مراکز ارایه می‌شود، یکی دیگر از این تفاوت‌ها به‌شمار می‌رود، به‌گونه‌ای که در پارکها این خدمات عمدتا در زمینه تجارت بین‌الملل، بازاریابی بین‌المللی و مشاوره‌های انتقال تکنولوژی است. اما در مراکز رشد، این نوع از خدمات بیشتر محدود به مشاوره‌های ابتدایی در زمینه مدیریت، کنترل پروژه و عقد قرارداد است.
پارک‌های فناوری اولیه
سابقه ایجاد پارکها و شرکتهای علمی و فناوری به دهه 1950 برمی‌گردد. بر اساس شواهد موجود، نخستین پارک فناوری در پارک تحقیقاتی "استانفورد" واقع در آمریکا بود که سال 1952 افتتاح شد.
از لحاظ تاریخی با پیدایش "پارک پژوهشی مثلثی" در کارولینای شمالی و "دره سیلیکون" در کالیفرنیا، در همسایگی دانشگاه‌ها و موسسات آموزش عالی، طلیعه ایجاد پارکها و شهرک‌های علمی و فناوری، زمینه تحقق مدل‌های اولیه آن‌ها نیز فراهم شد.
نخستین پارکها و شهرک‌های علمی و فناوری در اروپا نیز در اواخر دهه 60 شکل گرفتند که از آن جمله می‌توان به "کمبریج" و " هریوت وات" در انگلیس و" گره نویل" و "سوفیا آنتی پولیس" در فرانسه اشاره کرد.
در حال حاضر بیش از 800 پارک علمی و فناوری در بیش از 55 کشور جهان وجود دارد که بیش از 285 عدد از آن‌ها تنها در ایالات متحده آمریکا احداث شده و کشورهای انگلستان، فرانسه، کانادا، ژاپن و استرالیا به‌ترتیب در مقام‌های بعدی قرار دارند.
مساحت این پارکها به‌‌طور معمول بین یک و نیم هکتار تا 32 هزار هکتار است و جمعیت شاغل در آن‌ها نیز بین 100 نفر تا 32 هزار نفر است.
البته در این میان شهر علمی "تسکوبا" در ژاپن با مساحت 28 هزار و 560 هکتار و جمعیتی بیش از 200 هزار نفر توانسته نام خود را به‌عنوان بزرگ‌ترین، ثبت کند.
پارک‌های فناوری در ایران
اما طی سال‌های گذشته مسؤولان کشورمان اگرچه در این حوزه نیز مانند خیلی دیگر از پروژه‌های تکنولوژیکی دیر اقدام کردند، اما چندی است تلاش‌هایی برای ایجاد این پارکها صورت گرفته که از آن جمله می‌توان به پارک فناوری پردیس اشاره کرد.
مطالعه اولیه روی این پروژه از آذرماه سال 79 آغاز شد و تا اردیبهشت‌ماه سال 80 ادامه یافت.
در این شش ماه، این پروژه با نام پارک فناوری شناخته نمی‌شد بلکه در بهار سال 80 بود که به پیشنهاد مرحوم سراج‌الدین کازرونی قرار شد ادامه کار با نام "پارک فناوری پردیس" پی‌گیری شود.
برای تهیه این مطالعه اولیه و همچنین طرح جامع پارک فناوری پردیس مبلغی نزدیک به 600 میلیون ریال از سوی مسؤولان پروژه در قالب تعریف پروژه‌های مرتبط هزینه شد.
بر اساس اطلاعات موجود، مکان‌یابی این پارک نیز نزدیک به شش ماه طول کشید و پس از بررسی چندین نقطه از قبیل شهر جدید پرند، شهر جدید هشتگرد و شهر جدید پردیس در تهران و اطراف آن، در نهایت زمینی مجاور سایت ماهواره پردیس به‌عنوان محل ایجاد پارک انتخاب شد.
کارشناسانی که برای یافتن این محل تلاش کرده بودند، دلایل بسیاری را برای انتخاب خود مطرح کردند.
همجواری با شهر پردیس و امکان استفاده از خدمات شهری و مسکونی این شهر، همجواری با سایت ماهواره به‌عنوان یک مرکز تحقیقاتی و ارتباطی و همچنین همجواری با مناطق صنعتی خرمدشت و فیروزکوه ، تنها بخشی از این دلایل است.
از سوی دیگر بر اساس مصوبه 12 خردادماه سال 70 هیات وزیران و مصوبه شورای عالی شهر سازی، شهر جدید پردیس باید 800 هکتار از اراضی خود را به کاربری‌های تحقیقاتی و آموزشی اختصاص می‌داد که با تصمیم استقرار پارک فناوری پردیس در نزدیکی این شهر، زمین مورد نظر در اختیار مسؤولان پارک قرار گرفت.
همچنین برای تامین امکانات زیربنایی و دیگر مجوزهای منطقه‌ای نیز قراردادی میان دفتر همکاری‌های فناوری ریاست‌جمهوری به‌عنوان مجری و شرکت عمران شهر جدید پردیس منعقد شد.
موقعیت محلی پارک فناوری پردیس
به هر حال قرار شد این پارک در 20 کیلومتری شمال شرق تهران با مساحتی حدود 38 هکتار در دو فاز اجرا شود که فاز اول آن با نام "پردیس نوآوری" به مساحت 20 هکتار و فاز دوم آن با نام "پردیس دانش" به مساحت 18 هکتار اجرا خواهد شد.
اهداف ایجاد پارک
مطالعه‌ای که از سوی مسؤولان صورت گرفته بود، تنها شامل اطلاعات مکان‌یابی نبود و تعیین اهداف انجام این پروژه نیز در آن دیده شده بود.
ارایه الگو و مدلی مناسب از راه‌اندازی پارک‌های فناوری برای کشور، ایجاد مدلی مناسب برای انتقال فارغ‌التحصیلان نخبه و جلوگیری از فرار مغزها، جذب متخصصان خارج از کشور و همچنین جذب سرمایه‌گذاری خارجی در کشور با کمک تبدیل پارک به اولین منطقه ویژه فناوری غرب آسیا، بخشی از اهدافی بود که در مطالعات صورت گرفته به آن‌ها اشاره شده است.
زمانبندی اجرای طرح
اجرای این طرح در سال 80 آغاز شد و قرار بود فاز اول آن در سال 84 افتتاح شود.
بر اساس برنامه زمانبندی که از سوی مسؤولان ارایه شد، قرار بود در سال آغازین اجرای این پروژه، مطالعه تطبیقی پارک فناوری در جهان، مطالعات مکان‌یابی، تعیین نوع پارک و حوزه‌های تکنولوژیکی، تدوین منشور پارک و برنامه‌ریزی مالی و اجرایی کار انجام شود.
راه‌اندازی مجازی پارک، تشکیل کمیته معماری و همچنین عضویت در انجمن بین‌المللی پارک‌های علمی جهان نیز از جمله مواردی بود که بر اساس زمانبندی پیش‌بینی شده باید تا پایان سال 81 به اتمام می‌رسید.
اما سال سوم اجرای این طرح را می‌توان سال آغاز تلاش‌های عملیاتی پروژه دانست چراکه در این سال عملیات احداث تونل مشترک انرژی، فاز اول مجتمع ستادی و ساختمان شرکت‌ها آغاز شد.
برخی از این ساخت و سازها مانند عملیات آماده‌سازی پارک و احداث تونل مشترک انرژی، نزدیک به دو سال طول کشید و در سال 83 به پایان رسید اما برخی دیگر همچنان ادامه پیدا کرد تا جایی که تعدادی از آن‌ها تاکنون نیز ادامه دارد.
تاخیر در افتتاح
بالاخره سال 84 که بر اساس پیش‌بینی‌های صورت گرفته زمان افتتاح فاز اول این طرح بود، فرا رسید اما این سال با سکوت گذشت. مسؤولان در آن مقطع عدم تخصیص به‌موقع اعتبارات از سوی سازمان مدیریت را علت تاخیر اجرای این پروژه عنوان کردند. بر این اساس اعلام شد که با تامین اعتبارات ظرف سه ماه آینده ساختمان ستادی پارک فناوری پردیس افتتاح خواهد شد اما این به معنی افتتاح کامل فاز اول این پروژه نیست. به گفته یک مقام آگاه ظرف سه ماه آینده فاز دوم پارک که نام آن "پردیس و دانش" است، آغاز خواهد شد.
تقسیم‌بندی گروه‌های فناوری پارک
مسؤولان طرح، بر اساس مطالعاتی که صورت گرفته بود، این پارک را به سه بخش "ICT"، "مکانیک و اتوماسیون" و "شیمی و بیوتکنولوژی" تقسیم کردند.
در این تقسیم‌بندی 5/11 هکتار برای بخش ICT در نظر گرفته شد که تاکنون نزدیک به 5/7 هکتار آن واگذار شده است. همچنین 5/2 هکتار برای بخش مکانیک و اتوماسیون و 6/0 هکتار برای بخش شیمی و بیوتکنولوژی در نظر گرفته شده که از این میزان به ترتیب 2/2 و 2/0 هکتار آن‌ها به بخش‌های مورد نظر واگذار شده است. بر این اساس و به گفته مسؤولان طرح تاکنون از میان 400 شرکت متقاضی عضویت در پارک، 70 شرکت انتخاب شده‌اند.
هزینه اجرای طرح
به گفته مسؤولان طرح "پارک فناوری پردیس"، اجرای این پارک در فاز اول، به 500 میلیارد ریال سرمایه‌گذاری از سوی شرکت‌ها و 150 میلیارد ریال سرمایه‌گذاری از سوی دولت نیاز دارد.
اما تاکنون از این میزان سرمایه‌گذاری، تنها 200 میلیارد ریال از سوی شرکت‌ها و شش میلیارد ریال نیز از سوی دولت به این امر تخصیص یافته است و پیش‌بینی می‌شود مابقی این سرمایه‌گذاری ظرف سه سال آینده محقق شود.
لیکن بر اساس اطلاعات موجود، برآورد اولیه هزینه زمین و آماده‌سازی پارک 30 میلیارد ریال، ساخت ساختمان‌های شرکت‌ها 280 میلیارد ریال و هزینه ساخت مجتمع ستادی پارک 120 میلیارد ریال بوده ولی اینکه تاکنون چه میزان هزینه شده است و این تاخیر چقدر به آن اضافه کرده است، موضوعی است بی‌پاسخ.
اشتغال در پارک فناوری پردیس
به گفته یک مقام آگاه، اشتغال در پارک فناوری پردیس شامل دو دسته اشتغال مستقیم و غیرمستقیم می‌شود.
اشتغال ساختمان‌های مجتمع ستادی پارک و اشتغال در آزمایشگاه‌های شرکتهای مستقر در پارک جزء اشتغال مستقیم در این پارک است که به ترتیب یک هزار و پنجاه و پنج و سه هزار و بیست نفر را شامل می‌شود.
همچنین اشتغال بابت سرریز منافع R&D (تحقیق و توسعه) شرکت‌ها و مراکز رشد در طول دوره شروع ساخت و ساز در منطقه در سه سال اول و اشتغال در بخش خدمات حمل‌ونقل نیز جزء اشتغال‌های غیرمستقیم محسوب می‌شود که در مجموع به نه هزار و چهارصد و شصت و هفت نفر می‌رسد.
ارکان مدیریتی پارک
سیاست‌گذاری پارک به‌عهده هیات‌امنایی به ریاست معاون اول رییس‌جمهور است که دبیر این هیات‌امنا به‌عنوان رییس پارک انتخاب می‌شود.
همچنین این پارک دارای شورایی متشکل از هشت نفر مدیر و متخصص نیز است.
و بالاخره...
و بالاخره اینکه پروژه پارک فناوری پردیس نیز که به گفته برخی از کارشناسان نخستین پارک فناوری کشور خواهد بود، مانند بسیاری از پروژه‌های ملی شاهد تاخیر در افتتاح است. و مشخص نیست تا چه زمانی قرار است هزینه‌های مضاعف حاصل از این تاخیرها به پروژه‌های ملی تحمیل شود.
در گزارش‌های آتی به بررسی سرنوشت دیگر پارک‌های فناوری کشور خواهیم پرداخت.
- ۸۵/۰۷/۲۳
