پشت پرده پاسکاری اختلال اینترنت
دانیال رمضانی _ بعداز فیلتر تلگرام، سرعت اینترنت و برخی خدمات آن با اختلال‌هایی مواجه شد. دلایل مختلفی برای اختلال‌ها مطرح می‌شد که موضوع از کارانداختن فیلترشکن‌ها از سوی وزارت ارتباطات، استفاده از فیلترشکن‌ها و برخی شایعات مبنی بر کندی تعمدی از آن جمله بود.
موضوع اختلال‌های اینترنت اما نه قابل تکذیب است و نه قابل پنهان کردن. حالا در شبکه‌های اجتماعی نامه‌هایی خطاب به رییس‌جمهوری در حال جمع‌آوری امضا است که در آن رسما نسبت به تبعات کندی اینترنت و آثار آن بر کسب‌وکارهای مرتبط با این فضا، اعتراض و اظهار نگرانی شده است.
لذا اگرچه برخی کاربران قید رفع فیلتر تلگرام را زده‌اند، اما حالا این اختلال و کندی اینترنت است که آنها را با نگرانی مواجه کرده است. اگرچه در این میان برخی نمایندگان مجلس کمی رنگ و بوی سیاسی به مساله داده‌اند.
تایید اختلال اینترنت بعد از 21 روز
به هر حال اختلال‌های اینترنت به‌حدی بالا گرفت که به هیچ شکلی قابل انکار و تکذیب‌های مرسوم نبود. سرانجام هفته قبل فشارهای کاربران اینترنت برخی نمایندگان مجلس را به صحنه کشاند تا با موضع‌گیری وعده خواستن وزیر به مجلس را مطرح کنند.
در همین رابطه فاطمه حسینی، نماینده مردم تهران گفته بود: وزیر ارتباطات باید نسبت به کاهش سرعت اینترنت پاسخگو باشد، در غیر این‌صورت ما قطعا از آقای آذری‌جهرمی به‌دلیل کم شدن سرعت اینترنت و پایین آمدن کیفیت آن سوال خواهیم کرد.
این عضو کمیسیون اقتصادی مجلس تاکید کرد: در حال حاضر تعداد زیادی از مردم از طریق کسب‌وکارهای اینترنتی امرار معاش می‌کنند که به‌دلیل کاهش سرعت اینترنت و پایین آمدن کیفیت آن دچار مشکلاتی شدند. قطعا باید وزیر ارتباطات در این باره پاسخگو باشد.
وی با بیان اینکه «اختلالات اینترنتی کاربران را دچار یک نوع فرسایش کرده است»، گفت: آقایان ادعا می‌کردند که می‌خواهند جلوی فیلترینگ را بگیرند اما وضع بدتر شده؛ به‌گونه‌ای که وارد شدن به یک سایت داخلی هم به کندی صورت می‌گیرد.
گزارش حاضر قبل از تشکیل جلسه احتمالی مجلس با وزیر ارتباطات و بدون توجه به نتیجه آن نوشته شده، چراکه خیلی نمی‌توان به اتفاق خاصی از مسیر مجلس دل بست.
اما این تنها موضوع در راستای تایید اختلال‌ها نبود. روز سه‌شنبه اول خردادماه خبر عجیبی روی سایت وزارت ارتباطات منتشر شد، که با واکنش‌های زیادی روبه‌رو شد.
در این خبر آمده بود: در جلسه عصر امروز و با دستور وزیر ارتباطات، اپراتورها و شرکت‌های ارایه‌دهنده اینترنت مکلف به رفع اختلالات اینترنتی ظرف 24 ساعت آینده شدند.
در این جلسه، گزارشی از دلایل بروز برخی از اختلالات در اینترنت مطرح و پس از بحث و بررسی درباره این موضوع و ارایه راهکارهای فنی، مقرر شد تمام شرکت‌های ارایه‌دهنده خدمات اینترنت و اپراتورها حداکثر ظرف 24 ساعت آینده بر اساس راهکارهای مطرح‌شده نسبت به رفع اختلالات دراینترنت اقدام کنند و هچنین تمام گزارش‌های مردمی در این خصوص بررسی و در اسرع وقت مشکلات مطروحه رفع شود.
کمتر از 24 ساعت بعد، معاون سازمان رگولاتوری و نه شرکت ارتباطات زیرساخت به سایت وزارتخانه اعلام می‌کند که نظر رییس خود (وزیر ارتباطات) را اجرایی کرده و 85 درصد بهبود در سرعت اینترنت اتفاق افتاده است!
16 سوال بی‌پاسخ
فارغ از انبوه ابهامات در خصوص دستور 24 ساعته و ادعای بهبود 85 درصدی، اما پرسش‌های بی‌پاسخ زیادی در میان اهالی فنی و کارشناسی حوزه اینترنت باقی ماند؛ چراکه متن خبر معاون نظارت سازمان تنظیم مقررات بیشتر شبیه به گزارش کارهای مرسوم دولتی و خطاب به روسا بود که در آن هیچ اثری از شاخص‌ها و نحوه حصول پیشرفت ادعا شده نبود.
در بخشی از این خبر به نقل از معاون رگولاتوری آمده بود: «در حال حاضر با تلاش‌های به عمل آمده و مستقل از روال‌های متداول مالی، اداری و... به‌صورت بسیج همه امکانات و نفرات حجم اختلالات تا 85 درصد مرتفع شده و همچنان تا رفع تمامی اختلالات فعالیت‌ها ادامه خواهد داشت. در این میان برخی شرکت‌های کوچک‌تر هنوز موفق به رفع نواقص نشده‌اند که تذکرات و اخطار لازم داده شده و لازم است تلاش بیشتری داشته باشند و در صورت استمرار، فهرست این شرکت‌ها اعلام خواهد شد.»
انتشار خبر جلسه وزیر با شرکت‌های اینترنتی و متعاقب آن اجرای دستور وزیر به سبک سازمان رگولاتوری اما پرسش‌ها و ابهاماتی را مطرح کرد که برخی از این پرسش‌ها به این شرح است:
1. چرا این‌قدر دیر دستور رفع اختلال‌ها صادر شد؟
2. چگونه می‌توان 24 ساعته یک اختلال کشوری را رفع کرد؟
3. علت دقیق کندی اینترنت چیست؟
4. چه کسی مقصر اختلال و کندی اینترنت است؟
5. شرکت ارتباطات زیرساخت کجای این ماجرا است؟
6. عدد پیشرفت 85 درصدی بر چه اساس و چگونه احصا شد؟
7. اگر مقصر شرکت‌های ارایه‌دهنده خدمات اینترنتی بودند، چرا خبری از پوزش و عذرخواهی نیست.
8. اگر مقصر شرکت‌های ارایه‌دهنده خدمات اینترنتی بودند، چرا وزارت ارتباطات نسبت به جریمه متخلفان و ارایه مستندات اخذ این جرایم اقدامی نکرده است؟
9. اگر مقصر شرکت‌های اینترنتی بوده‌اند، فلسفه جلسه مشترک با وزیر ارتباطات چه بوده است؟
10. اگر مقصر شرکت‌های اینترنتی بوده‌اند، چرا مسوول مستقیم نظارت بر عملکرد شرکت‌ها در سازمان رگولاتوری، بابت کم‌کاری خود در 21 روز گذشته مورد مواخذه قرار نگرفته است؟
11. شرکت‌های کوچک مورد اشاره سازمان رگولاتوری چه نواقصی را باید رفع کنند تا نامشان افشا نشود؟!
12. آیا شرکت‌های اینترنتی معطل دستور وزیر ارتباطات بودند تا اختلال شرکت‌های خودشان را رفع کنند؟
13. ماجرای SLA (توافق‌نامه سطح خدمات) در کشور به کجا رسید و چه کسی به چه کسی باید بابت اختلال‌ها خسارت بپردازد؟ آیا SLA یک موضوع نمایشی است؟
14. کدام یک از کاربران اینترنت کشور از 21 روز قبل تا کنون بابت اختلال‌های اینترنت خسارتی دریافت کرده‌اند؟
15. چرا وزارت ارتباطات پیگیر پرداخت خسارت شرکت‌های اینترنتی به کاربران نشده است؟
16. **و در نهایت اینکه آیا همه شرکت‌های اینترنتی به یکباره و با هم دچار اختلال شده‌اند؟!**
سازمان رگولاتوری اصولا توان پاسخگویی به برخی رسانه‌ها از جمله هفته‌نامه عصر ارتباط را ندارد، از این‌رو ما نیز برای دریافت پاسخ پرسش‌هایمان زحمت تماس با رگولاتوری را به خود ندادیم و این سازمان چنانچه پاسخی دارد، آماده درج آن هستیم.
افشاگری به سبک شاتل
همه این ابهامات و پرسش‌ها پیرامون جلسه وزیر ارتباطات با اپراتورهای اینترنتی، دستور تاریخی رفع 24 ساعته مشکلات و رفع 85 درصدی اختلال‌ها در کمتر از 24 ساعت باقی بود که شرکت شاتل به‌عنوان یکی از بزرگ‌ترین شرکت‌های اینترنتی کشور و ظاهرا تنها غایب جلسه با وزیر، پرده از مسایلی برداشت و با گلایه اعلام کرد، کندی اینترنت را گردن بخش خصوصی نیندازید، پهنای باند بی‌کیفیت است.
نظر به اهمیت موضوع، اظهارات احمدرضا نخجوانی، مدیرعامل گروه شرکت‌های شاتل را بررسی می‌کنیم.
مدیرعامل گروه شرکت‌های شاتل درباره کیفیت نامناسب اینترنت در ماههای اخیر گفت: کیفیت نامناسب اینترنت خارج از دایره اختیارات اپراتورها بوده است.
احمدرضا نخجوانی افزود: **شرکت‌های مطرح و دارنده پروانه ارتباطات ثابت، دلشان بیش از هر فرد دیگری برای هزاران میلیارد سرمایهگذاری انجام‌شده در صنعت میسوزد و میدانند برای حفظ این سرمایهگذاری، آن‌هم در شرایط سخت بازار، مشتری‌مداری و ارایه خدمات پرکیفیت، بهترین راهکار است. در این شرایط، مایه شگفتی است که می‌بینیم دوباره در رسانه‌ها، علت اختلالات اخیر را اپراتورها معرفی کرده‌اند!**
نخجوانی اما برای نخستین بار مشکل کندی و اختلال اینترنت را به مدتی قبل‌تر از فیلتر تلگرام و اختلال در فیلترشکن‌ها مربوط دانست و گفت: **ماجرای افت کیفیت دسترسی به اینترنت از آذر 96 آغاز شده و از چند هفته قبل با فیلتر شدن تلگرام به اوج خود رسیده است.** در حقیقت، از آذرماه مصوبه 266 کمیسیون تنظیم مقررات تصویب شد، در کمال تعجب حق انتخاب از کاربران برای انتخاب سرویس‌های حجمی‌گرفته شد و کاربرانی که قبلا به واسطه نعمت رقابت میان اپراتورها از سرویس‌هایی به‌مراتب پرسرعت‌تر از سرویس خریداری شده، استفاده می‌کردند، از سرویس‌هایی استفاده می‌کنند که اپراتورها اجازه بازگذاشتن سرعت را ندارند.
وی اضافه کرد: بخشی از نارضایتی کاربران از همین موضوع ریشه گرفته است. ما یک نگرانی عمده داریم و آن اینکه این مصوبه با کاهش درآمد جدی اپراتورها، از آذر 96 تاکنون، امکان سرمایهگذاریهای جدید را از بین برده است و تبعات منفی این کار به‌زودی آشکار خواهد شود.
او اختلالات اینترنت را تنها ناشی از مصوبه یاد‌شده ندانست و افزود: آنچه مزید بر علت شده، بحث فیلترینگ تلگرام است که طی چند هفته گذشته اختلالات بسیار جدی در شبکه اینترنت کشور ایجاد کرده که به‌کلی از اختیار ما خارج است. **در حقیقت، ما در کیفیت پهنای باند اینترنت که به دستمان می‌رسد، دخل و تصرفی نداریم و پس از آنکه محدودیت‌های حاکمیتی بر آن اعمال می‌شود، به دستمان می‌رسد.**
وی گفت: **شواهد می‌گوید پهنای باندی که به دست ما می‌رسد، دارای ماجراهایی است که هفتههای قبل این مشکلات را نداشت.** چه آنکه این واقعیت انکارناپذیر است با محدودیت‌های جدید، کاربران به شکل گسترده‌ای از فیلترشکن‌های مختلف استفاده می‌کنند که خود باعث کندی دسترسی به اینترنت یا رویارویی با مشکلاتی در شبکه سرویس‌دهنده VPN می‌شود که باز از اختیار اپراتوری مثل ما خارج است.
نخجوانی گفت: **ما صلاحیت نداریم درباره مصلحت‌اندیشی‌های حاکمیت برای اداره کشور اظهارنظر کنیم، اما دست‌کم انتظار داریم از صحبت درباره نقش اپراتورها به‌عنوان عوامل اختلالات اخیر، خودداری شود.**
آن‌طور که واضح است، مدیرعامل شرکت شاتل اگرچه به دلایلی که قابل درک است و در مضیقه قرار دارد، نامی از کسی یا جایی نمی‌برد، اما واقعیت آن است که پهنای باند شرکت‌های اینترنتی را شرکت ارتباطات زیرساخت وزارت ارتباطات تامین می‌کند.
منظور از این جمله که «در حقیقت، ما در کیفیت پهنای باند اینترنت که به دستمان می‌رسد، دخل و تصرفی نداریم و پس از آنکه محدودیت‌های حاکمیتی بر آن اعمال می‌شود، به دستمان می‌رسد.» نیز این است که پهنای باندی که شرکت زیرساخت در اختیار شرکت‌ها قرار می‌دهد دچار تغییرات و دستکاری‌هایی می‌شود که اصولا خارج از اراده شرکت‌های اینترنتی بوده و این شرکت‌ها اینترنتی را تحویل مشتری می‌دهند که مستقیما از شرکت زیرساخت دریافت می‌کنند. **لذا بعید است که در بازار رقابتی و سخت اینترنت، شرکتی خود به ایجاد کندی اینترنت و نارضایتی در کاربرانش اقدام کند؛ البته آن‌هم تمام شرکت‌های اینترنتی و به یکباره و هماهنگ!**
صف‌آرایی مقابل شرکت شاتل
بعد از انتشار نظرات مدیرعامل شرکت شاتل، مدیران برخی شرکت‌های اینترنتی به حمایت از وزارت ارتباطات در یک سایت خبری به میدان آمدند که البته به واسطه روشن بودن اصل ماجرا نه‌تنها چندان موثر نیفتاد بلکه باعث بروز ابهامات جدیدی نیز شد!
برای مثال، مدیرعامل یکی از شرکت‌های اینترنتی تلاش کرد مردم را مقصر کندی اینترنت اعلام کند و گفت: درخواست اتصال زیاد میان گوشی‌های موبایل و سرورهای تلگرام به‌دلیل فیلترینگ به مانند یک حمله سایبری عمل می‌کند. این اتفاق باعث بالا رفتن CPU روترهای شبکه و نیز در بسیاری موارد هنگ شدن مودم سمت مشترک می‌شد و کاهش شدید کیفیت شبکه را موجب شده بود.
**اگرچه او نیز به این موضوع اشاره نکرده بود که چرا در 21 روز گذشته نسبت به رفع این مشکل شناخته‌شده اقدام نکرده بود و این پرسش را باقی گذاشت که اکنون که وی سخن از بهبود شبکه می‌گوید، آیا میزان استفاده مردم از فیلترشکن‌ها یکشبه و در آن 24 ساعت معروف افت کرده که فشاری روی CPU روترهای شبکه و ... وارد نمی‌شود؟**
نکته دیگر آنکه آیا شرکت و شرکت‌های مذکور آماده عذرخواهی و پرداخت خسارت به مشترکان خود هستند؟
تبعاتی با رنگ و بوی سیاسی
واقعیت آن است که موضوع فیلتر تلگرام به‌رغم تمام تلاش‌ها و آدرس‌هایی که از سوی دولتی‌ها داده شد، چندان مقبول کاربران این پیام‌رسان قرار نگرفت و نمی‌توان نقش دولت در این فیلترینگ را به هیچ انگاشت.
کمی بعد اما اعلام دستور رییس‌جمهوری به وزیر ارتباطات برای از کارانداختن فیلترشکن‌ها افشا شد. این موضوع از سوی وزیر ارتباطات تایید و اعلام شد که در حال توقف فیلترشکن‌ها است؛ موضوعی که با انتقادهای گسترده و تندی علیه وزیر ارتباطات در شبکه‌های اجتماعی همراه شد و تلاش‌های وزیر ارتباطات مبنی بر اینکه او خود مخالف دستوری است که در حال اجرای آن است، چندان مقبول نیفتاد.
**در زمانی که وزیر ارتباطات زیرفشار فیلتر تلگرام و فیلتر فیلترشکن‌ها بود، ناگهان بحث دیگری مطرح شد تا شاید از فشارها کاسته شده و توجه افکار عمومی را جلب کند. به همین دلیل به یکباره خبر نامه وزرای عضو کمیته فیلترینگ برای رفع فیلتر توییتر مطرح شد** که تقریبا بلافاصله واکنش منفی دادستان کل کشور را به همراه داشت و این موضوع هم تقریبا منتفی شد.
حالا اما فشارهای دیگری در فضای مجازی در خصوص کندی اینترنت و بروز اختلال در برخی خدمات اینترنتی مطرح شده که تلاش‌های بی‌اثر وزارت ارتباطات مبنی بر اینکه مردم مشکلات را خودشان گزارش کنند، هم افاقه نکرد و اعتراضات روز به روز بیشتر شده و نتیجه آن، جلسه با شرکت‌های اینترنتی، مهلت 24 ساعته و پیشرفت 85 درصدی! شد.
اگرچه وزارت ارتباطات اصولا و صرفا مجری دستوراتی است که از مراجع مختلف به دست ایشان می‌رسد، اما تلاش این وزارتخانه برای انداختن مشکل به گردن شرکت‌های اینترنتی، خود منجر به طرح پرسش‌ها و واکنش‌هایی شد که در این گزارش به بخش‌هایی از آنها پرداختیم.(منبع: عصر ارتباط)
**موضوعی که البته می‌تواند حاشیه‌های سیاسی جدیدی نیز برای دولت و وزیر ارتباطات ایجاد کند؛ چراکه متولی اینترنت و تضمین کیفیت و سرعت آن (به هر دلیل) وزارت ارتباطات است.**