کودکان تنها و رها در فضای مجازی
مشغله کاری پدر و مادر و اینکه آنها فرصت کافی برای وقت‌گذرانی با فرزند خود ندارند نیز سبب می‌شود تا شکاف عاطفی میان آنها روز به روز بیشتر و بیشتر شود. شاید به همین دلیل است که این بچه‌ها تنهایی خود را با فضای مجازی پر می‌کنند!
با تمام شدن امتحانات دانش‌آموزان دوره ابتدایی و شروع تعطیلات تابستانی، دغدغه گذران اوقات فراغت هم شروع می‌شود. شاید این بچه‌ها در یک یا دو کلاس تابستانه هم ثبت‌نام کنند، اما باقی روز‌ها و ساعتشان بدون هیچ برنامه‌ای باقی می‌ماند. به همین دلیل کودکان و نوجوانان زیادی در خانه هستند، اما نمی‌دانند چه سرگرمی یا تفریحی را برای خودشان دست و پا کنند. در این بین، شاید آسان‌ترین و ارزان‌ترین راه، داشتن یک تلفن هوشمند یا تبلت باشد که با فعال کردن اینترنتش وارد دنیای مجازی شوند؛ دنیایی که گاهی آنها را در درون خود گم می‌کند و اجازه نمی‌دهد که از دنیای واقعی‌شان باخبر شوند.
غرق در گرداب اینترنت و فضای مجازی
چند بار صدایش می‌زنند، اما به قدری سرگرم تلفن همراه و فضای مجازی شده که اصلاً هیچ نمی‌شنود! برای همین میزان صدا بالاتر می‌رود و لحن هم کمی تند می‌شود؛ همین یک ماجرای جنجالی در خانه را رقم می‌زند، چراکه کودک یا نوجوان درگیر فضای مجازی، پرخاشگری می‌کند و والدین هم با تهدید و تشر می‌خواهند حرف خود را به کرسی بنشانند. اما بعید به نظر می‌رسد که به این هدف برسند. بدون شک ریشه خشم کودک، استفاده تلفن همراه و فضای مجازی است، مگر می‌شود او را از این فضا دور کرد؟
سال‌ها قبل، کودکان و نوجوانان دهه شصتی، اوقات فراغتشان را به بازی‌های گروهی در کوچه پس کوچه‌ها می‌گذراندند و حتی برخی از آنها، تعطیلات تابستان در کنار نزدیکانشان به اصطلاح شاگردی می‌کردند، آنها از این طریق هم مهارت‌های اجتماعی را یاد می‌گرفتند و هم حرفه‌ای را می‌آموختند، اما حالا، کلاس‌های پرزرق و برق جای بازی‌های قایم باشک و گرگم به هوا را گرفته و بعد از بازگشت به خانه هم پرسه‌زنی آنها در فضای مجازی شروع می‌شود که اغلب این پرسه‌زنی از نظارت والدین خارج است و مشکلات زیادی را ایجاد می‌کند.
جایگزین والدین!
از یک‌سو زندگی‌های آپارتمان‌نشینی و از سوی دیگر نداشتن برنامه مناسب برای گذراندن اوقات فراغت سبب شده تا کودکان و نوجوانان وقتشان به بطالت بگذرد. بدتر اینکه به دلیل مشغله کاری پدر و مادر و اینکه آنها فرصت کافی برای وقت‌گذرانی با فرزند خود ندارند نیز سبب می‌شود تا شکاف عاطفی میان آنها روز به روز بیشتر و بیشتر شود. شاید به همین دلیل است که این بچه‌ها تنهایی خود را با فضای مجازی پر می‌کنند!
همیشه پدر‌ها با بچه‌ها فاصله داشتند. پدری که صبح تا شب کار می‌کند و با تنی خسته به خانه برمی‌گردد برایش سخت است زمانی را صرف بازی با کودک یا نوجوان خود کند. یکی از دانش‌آموزان سوم ابتدایی که پدرش شغل آزاد دارد، در این رابطه به «جوان» می‌گوید: «در دوران مدرسه باید شب‌ها زود بخوابم تا صبح زود بیدار شوم و به مدرسه بروم، اما پدرم شب‌ها ساعت 30/10 شب به خانه می‌آید و اصلاً فرصتی نیست که با او وقت بگذرانم.» دانش‌آموز دیگری که کلاس پنجم ابتدایی است در این رابطه می‌گوید: «پدر من کلاً آرام است و کم صحبت می‌کند، برای همین وقتی به خانه می‌آید، فقط سلام و احوالپرسی می‌کنیم و زیاد با هم حرف نمی‌زنیم. مادرم هم درگیر کارهای خانه است و آشپزی می‌کند و گاهی اوقات هم پای تلویزیون می‌نشیند و فیلم می‌بیند. من هم در اتاقم یا با تبلت بازی می‌کنم یا کارتون می‌بینم.»
کودکان و نوجوانان دارای شبکه‌های مختلف نیاز‌های احساسی هستند و نیاز دارند تا خانواده برای آنها وقت بگذارند و نظام خانواده را گسترده‌تر کنند. در چنین شرایطی خانواده می‌تواند روش‌های درست استفاده از فضای مجازی را نیز به فرزند خود بیاموزد و او را آگاه کند. در غیر این صورت او در دنیای مجازی گم می‌شود و شاید مسیر اشتباهی را طی کند که تغییر آن به سختی انجام شود.
ناپیوستگی سیاستگذاریها
آسیب‌های دسترسی مستقیم و بدون نظارت کودکان و نوجوانان به فضای مجازی چیست؟ محمد لسانی کارشناس رسانه در این رابطه به «جوان» می‌گوید: «وقتی کودکان و نوجوانان به محتوای پالایش نشده دسترسی پیدا می‌کنند، خطرات زیادی متوجه آنها می‌شود، ممکن است درگیر قلدری آنلاین شوند یعنی افراد زورگویی سر راهشان قرار بگیرند و از آنها خواسته‌های ناحقی داشته باشند یا با کلام و لحن نامناسب کودک را خطاب قرار دهند. در جای جای جهان کودکان و نوجوانان زیادی به دلیل درگیر شدن با پدیده قلدری آنلاین دچار افسردگی یا حتی خودکشی شده‌اند. علاوه بر این ممکن است یک پنهان‌کاری از سوی کودکان و نوجوانان شکل بگیرد که در حوزه‌های مختلف اقتصادی، جنسی و سیاسی می‌تواند باشد. اینکه کودک و نوجوان، قرار‌ها و گفتگو‌های پنهانی با افراد ناآشنا داشته باشد و پدر و مادر نیز از وجود چنین دوستانی در داخل یا خارج از کشور اطلاعی نداشته‌باشد. همچنین خطر سوم، بحث محتوای نامناسب اعم از محتوای مربوط به مواد مخدر، الکل و جنسی نیز کودکان و نوجوانان را تهدید می‌کند، علاوه بر آن موضوع اعتیاد به اینترنت و رهاشدگی بچه‌ها در فضای مجازی نیز مطرح است که نباید از آن به سادگی عبور کرد.»
صیانت از حقوق کودکان و نوجوانان در فضای مجازی به دغدغه‌ای جهانی تبدیل‌شده و توجه دولت‌ها و سازمان‌های بین‌المللی را به قانون‌گذاری و اعمال محدودیت برای این قشر از جوامع به خود جلب کرده‌است؛ موضوعی که لسانی نیز بدان اشاره می‌کند و اظهار می‌دارد: «در عمده کشور‌های جهان، حفاظت و حمایت از کودکان در فضای مجازی در دستور کار قرار دارد. مثل راه‌اندازی خطوط تلفن برای گزارش‌گیری محتوای نامناسب در فضای مجازی یا انجام مشاوره و آموزش‌های رسمی در مدارس تا خطرات استفاده از فضای مجازی برای این قشر را به حداقل برسانند. از طرفی ابزار‌هایی در اختیار خانواده قرار می‌گیرد تا آنها از وضعیت کودک و نوجوان خود هنگام استفاده از فضای مجازی اطلاع داشته‌باشند. در واقع بیشتر کشورها، محیط آموزشی، محیط رسانه‌ای و محیط اجتماعی را به گونه‌ای مهیا کرده‌اند تا همدیگر را همپوشانی و به صورت هم‌افزا در حمایت از کودکان عمل کنند.»
متأسفانه چالش‌هایی برای حمایت از کودکان هنگام استفاده از فضای مجازی داریم که باید بدان‌توجه شود. این کارشناس رسانه در این رابطه می‌گوید: «یک دهه است که به صورت عملی، کار‌هایی از باب سیاستگذاری انجام‌شده، به خصوص در دولت یازدهم و دوازدهم که بحث اینترنت کودکان بسیار مطرح شد، اما به دلیل ناپیوستگی سیاستگذاریها و همچنین عدم‌حمایت اجرایی سبب شد تا اقدام درخوری در این زمینه صورت نگیرد. در واقع یک تشتت و گسستگی وجود دارد که نیازمند توجه ویژه مسئولان است.»
او ادامه می‌دهد: «به ثمر رسیدن اقدامات در این زمینه نیاز به یک چرخه دارد، اولی ابزار (تلفن هوشمند و تبلت)، دومی سرویس اپراتورها که در هر کدام از آنها با عناوین مختلفی که دارد، اجرا می‌شود، اما چتر گسترده‌ای ندارد، سومی توصیه‌کننده‌ها و چهارمی نیز ابزار‌های کنترل اینترنت است، اما متأسفانه این چرخ و این پیوستار کامل نیست و فراز و فرود و مشکلات بسیاری دارد.»
آزادی بدون شرط
آسیب‌های غرق‌شدن کودکان و نوجوانان در فضای مجازی و ناپیوستگی سیاستگذاریها در این زمینه چیست؟ ساناز طغرائی، روانشناس در این رابطه به «جوان» می‌گوید: «بار‌ها و بار‌ها پدران و مادران جملاتی، چون «خسته نشدی اینقدر با تبلت بازی کردی»، «این گوشی شارژش تموم نمیشه»، «چشمت درد نگرفت»، «نمی‌خوای بشینی و درس‌هات رو بخونی» بر زبان آورده‌اند و نگرانی خود را از اینکه بچه‌هایشان وقت خود را صرف پرسه زدن در فضای مجازی و انجام بازی‌های کامپیوتری صرف می‌کنند، اینگونه ابراز کرده‌اند، اما مقصر اصلی خود آنها هستند، چراکه عمده‌شان برای به اصطلاح باز کردن بچه‌ها از سر خودشان به آنها می‌گویند که به اتاقشان بروند و با گوشی، تبلت یا کامپیوترشان بازی کنند، آنها می‌خواهند بچه سؤال نپرسد و ساعاتی را اصلاً کنارشان نباشد.»
او ادامه می‌دهد: «گاهی اوقات والدین وسیله‌ای مثل موبایل و تبلت را در اختیار فرزندانشان قرار می‌دهند، اما قوانینی برایش تعیین نمی‌کنند. در صورتی که باید به بچه‌ها روشن و دقیق توضیح بدهند که چه ساعاتی می‌توانند از این وسیله استفاده کنند، چه بازی‌هایی می‌توانند نصب کنند، چه سایت‌هایی را می‌توانند ببینند و حتی با چه کسانی می‌توانند صحبت کنند.»
این روانشناس به آسیب‌های رهاشدگی کودکان و نوجوانان در فضای مجازی اشاره می‌کند و می‌گوید: «مهم‌ترین آسیب‌هایی که کودک و نوجوان را تهدید می‌کند، وابستگی یا اعتیاد به بازی‌های اینترنتی، نداشتن تعامل با اعضای خانواده، کاهش ارتباط اجتماعی، تأثیرات منفی بر وضعیت جسمانی و روانی است. امکان دارد کودک و نوجوان حین استفاده از بازی‌های اینترنتی یا سایت‌های مختلف، ناخواسته وارد سایت‌های مخرب شود یا بازی‌های نامناسبی را ببیند که آثار سوئی بر روان او بگذارد.»
او ادامه می‌دهد: «متأسفانه شاهد این هستیم که گاهی کودک یا نوجوان، اطلاعات شخصی خانواده‌اش را به دیگران داده‌است. بدون شک استفاده از فضای مجازی برای این قشر باید با نظارت والدین باشد، چراکه ممکن است آنها در فضای مجازی، گرفتار افرادی شوند که از آنها عکس‌های برهنه بخواهند و حتی ممکن است اطلاعات جنسی به او داده‌شود که همه‌شان مربوط به آسیب‌های استفاده از فضای مجازی و اینترنت کنترل نشده است.»
الگو‌های نامناسب
طغرائی درباره راهکار‌هایی برای نجات بچه‌ها از گرداب آسیب‌های فضای مجازی می‌گوید: «حتماً و حتماً والدین برای کودک و نوجوان خود، اعمال محدودیت زمانی گوشی و تبلت داشته‌باشند و به طور دقیق بر آن نظارت کنند. والدین باید محدودیت سنی بازی‌ها را مدنظر قرار دهند و هنگام سرچ و نصب مراقب سایت‌های پرخطر باشند. بدون شک تعیین قوانین گوشی برای تمام اعضای خانواده می‌تواند در این امر مؤثر باشد، چراکه فرزندان از والدینشان الگوبرداری می‌کنند، وقتی والدین در جمع‌های خانوادگی یا هنگام غذا خوردن از موبایل استفاده کنند، فرزندان آنها هم می‌بینند و عین همان رفتار‌ها را تکرار می‌کنند، بنابراین نمی‌توان انتظار داشت که کودکان قوانین مربوط به استفاده از تلفن همراه را رعایت کنند.»
این روانشناس تأکید می‌کند: «دوران نوجوانی قطعاً دوران حساس و پرخطری است، نظارت و هوشیاری والدین می‌تواند جلوی بسیاری از رفتار‌های پرخطر فرزندان را بگیرد. بدون شک ارتباط خوب و امن بین والدین و فرزندان می‌تواند آسیب فضای مجازی را به حداقل برساند.»
منبع: جوان
- ۰۳/۰۳/۱۳