گام جدید برای تسریع در توسعه پول الکترونیکی
سعید کریمی - بزرگراه فناوری - به موجب مصوبه کارگروه بانکداری الکترونیکی، بانک‌ها باید تا پایان سال 88 شرایطی را فراهم کنند که پول الکترونیکی در این سال به‌طور کامل عملیاتی شود.
بر اساس این گزارش در تیرماه سال جاری، کارگروه بانکداری الکترونیکی توسط وزارت خانه‌های اقتصاد و ارتباطات تشکیل شد و ریاست آن نیز بر عهده معاون وزیر اقتصاد گذاشته شد.
این کارگروه که دارای چهار زیرمجموعه "شبکه"، "فرهنگ‌سازی"، " بانکداری متمرکز" و " خدمات نوین پرداخت و کارت" است اقدام به پیگیری ویژه عملیاتی شدن به کارگیری پول الکترونیکی در مبادلات رسمی کشور خواهد کرد.
بر اساس مصوبه‌ای که اواخر مهرماه در این کارگروه و همچنین در مجمع عمومی بانک‌ها تصویب شده و هفته گذشته به هیات‌مدیره بانک‌ها ابلاغ شده است، بانک‌ها باید تا پایان سال 88 شرایطی را فراهم کنند که به ازای هر دو نفر یک کارت وجود داشته و نسبت سرانه دستگاه‌های خودپرداز (ATM) به کارت‌های موجود، یک به 2 هزار باشد.
به این ترتیب و با اجرایی شدن این مصوبه، پول الکترونیکی تا سه سال دیگر به‌طور کامل عملیاتی خواهد شد و سهم مبادلات الکترونیکی از 20 درصد در شرایط فعلی به 80 درصد خواهد رسید.
بر اساس این گزارش کارگروه بانکداری الکترونیکی هر دو هفته یک بار تشکیل جلسه می‌دهد و میزان پیشرفت برنامه‌های پیش‌بینی شده را بررسی می‌کند.
از سوی دیگر اجرای این مصوبه به‌صورت مستقیم توسط مجمع عمومی بانک‌ها پیگیری می‌شود و عدم اجرای تعهدات بانک‌ها، در رتبه‌بندی آن‌ها تاثیر مستقیم خواهد داشت.
در حال حاضر ماهیانه مبلغی نزدیک به 10 هزار میلیارد ریال پول الکترونیکی در کشور مبادله می‌شود که این رقم در قیاس با ابتدای سال جاری دو برابر شده است.
همچنین تعداد پایانه های فروش نیز با رشد 70 درصدی نسبت ابتدای سال به 120 هزار عدد رسیده است.
در این میان دستگاه‌های خودپرداز نیز از دور جدید حرکت و تحولات پیش‌بینی شده در توسعه همه جانبه به کارگیری پول الکترونیکی در کشور عقب نمانده و با یک رشد 50 درصدی به عدد 6 هزار و 200 عدد رسید.
پول اکترونیکی از گذشته تا حال
بحث پول الکترونیکی در کشوربرای نخستین بار در سال 1350 مطرح شد و با یک روند بسیار کند گسترش، در سال 1370 پیگیری شد.
بعد از گذشت یک دهه و با عینی‌تر شدن کاربرد این فناوری در دنیا، بانک مرکزی با راه‌اندازی شبکه شتاب در سال 81 سعی در تسریع گسترش این فناوری در کشور کرد.
این روند ادامه داشت تا اینکه دولت برای نخستین بار، در سوم خردادماه سال 1383 به‌صورت مستقیم وارد میدان و طی مصوبه‌ای خواستار عملیاتی شدن خدمات پول الکترونیکی تا پایان سال 83 شد.
تشکیل یک کارگروه برای هماهنگی کلان اجرایی و بین بخشی مورد نیاز جهت تحقق خدمات پول الکترونیکی با مسؤولیت وزیر اقتصاد و عضویت نماینده ویژه رییس‌جمهور در ICT و سازمان‌ها و نهادهایی نظیر بانک مرکزی، سازمان مدیریت، وزارت بازرگانی، وزارت ICT، بانک ملی و سه نماینده دیگر از طرف بانک‌های دولتی و یک نماینده از طرف بانک‌های خصوصی، از جمله بندهای این مصوبه بود.
همچنین تهیه طرح جامع پول الکترونیکی با رویکرد ارایه خدمات نوین مشتریان ظرف سه ماه از سوی بانک مرکزی و ارایه خدمات پول الکترونیکی برای استفاده در چرخه مبادله کالا و خدمات کشور تا پایان سال 83 از سوی بانک‌ها و با مشارکت بخش خصوصی از دیگر بندهای این مصوبه بود.
برخی از کارشناسان معتقدند، در آن مقطع تلاش‌های بسیاری از سوی کارگروه پول الکترونیکی برای برطرف کردن موانع و هماهنگی سازمان‌ها جهت گسترش پول الکترونیکی صورت گرفت و در پایان سال 83 نیز پول الکترونیکی با محدودیت‌های موجود در آن زمان اجرایی شد.
اما تمامی مسؤولان و کارشناسان به این نکته اذعان دارند که مصوبه سال 83 دولت هیچ‌گاه به‌طور کامل اجرایی نشده است.
عده ای از کارشناسان آماده نبودن سیستم بانکی، مخابراتی و مجموع قوانین را از جمله دلایل اجرایی نشدن کامل مصوبه دولت در سال 83 می‌دانند.
انقلاب در بانکداری الکترونیکی
اما به فاصله یک سال، دولت که دیده بود مصوبه سال 83 راه به جایی نبرده است، برای دومین بار در مردادماه سال 84 طی مصوبه‌ای به‌طور مستقیم به اظهار نظر در این زمینه پرداخت.
بر اساس این مصوبه هیات وزیران به تمام بانک‌های کشور(دولتی و خصوصی) اجازه داده است تا نسبت به ارایه خدمات خودپرداز (ATM)، پایانه فروش (POS)و پرداخت اینترنتی جهت استفاده فرآیند خرید و فروش کالا و خدمات در کشور، اقدام کنند.
بانک مرکزی همچنین باید نسبت به هماهنگی در سیاست‌های تجارت الکترونیکی و "ایجاد مرکز پایاپای بین بانکی"، "پرداخت اینترنتی"، "نحوه صدور گواهی دیجیتال مورد نیاز شبکه بانکی" و "همکاری‌های بین‌المللی در ارایه خدمات پول الکترونیکی در داخل و خارج از کشور" اقدام کند.
در بخش دیگری از این مصوبه، موسسه‌های بیمه‌گر موظف شدند نسبت به تهیه و ارایه انواع خدمات بیمه‌ای نوین متناسب با نیازهای جدید بانکداری و تجارت الکترونیکی اقدام کنند. شورای عالی بیمه کشور مسؤول ایجاد هماهنگی‌های لازم برای اجرای این مصوبه است.
بر این اساس، تمام سازمان‌های صادرکننده قبوض پرداخت و دریافت موظف هستند، تمهیدات لازم را برای پرداخت و دریافت الکترونیکی فراهم آورند.
برای ارایه خدمات بهینه و برقراری تسهیلات اداری و اجرایی برای مردم و تکریم ارباب‌رجوع و برای تمام پرداخت‌های هزینه خدمات و کالاهایی که توسط دستگاه‌های دولتی، شرکت‌ها و موسسه‌های مختلف رسید پرداخت وجه توسط انواع دستگاه‌های الکترونیکی از قبیل خودپرداز (ATM) و پایانه فروش (POS) یا اینترنتی، معتبر است.
هیات‌دولت در این مصوبه وظیفه اعمال هماهنگی و نظارت بر اجرای این رویه را بر عهده خزانه‌داری کل کشور گذاشته است.
پس از این مصوبه دولت، بانک مرکزی نیز در تاریخ ششم شهریورماه سال 84 طی نامه‌ای به بانک‌های دولتی و خصوصی از آن‌ها خواست برنامه‌ها و فعالیت‌های لازم برای اجرایی شدن سه محور اساسی بانکداری الکترونیکی را فراهم کنند.
بسترهای مخابراتی برای پول الکترونیکی
اما بر اساس اطلاعات و جزییاتی که برای نخستین بار جهت انتشار در اختیار هفته نامه "بزرگراه فناوری" قرار گرفت، بانک‌های کشور برای اجرای پول الکترونیکی در مجموع به 16 هزار و 337 پورت نیاز دارند که تاکنون هفت هزار و 68 پورت تامین شده است و بر اساس برنامه زمان‌بندی ارایه شده از سوی وزارت ارتباطات، مابقی تا پایان سال جاری تامین خواهد شد.
در همین راستا وزارت ارتباطات طی دو ماه گذشته، دو هزار و 50 پورت را نصب کرده است که با توجه به این امر، کارشناسان پیش‌بینی می‌کنند، این وزارتخانه بتواند با سه ماه تاخیر اکثر پورت‌های مورد نیاز شبکه بانکی را تامین کند.
این در حالی است که به اعتقاد برخی از کارشناسان عدم اجرای تعهدات وزارت ارتباطات از یک سو و عدم همکاری برخی از بانک‌ها برای معرفی شماره تماس و یا پرداخت هزینه‌های مخابراتی از سوی دیگر ، از جمله دلایل اصلی عقب‌ماندگی تامین زیرساخت‌های مخابراتی در این حوزه به شمار می‌رود.
"فاطمی" معاون IT بانک سامان نیز در این ارتباط به خبرنگار ما می‌گوید: زیرساخت‌های لازم برای ارایه پول الکترونیکی اگرچه کامل نیست، اما در صورتی که مدیران بخواهند، می‌توانند خدمات بانکداری الکترونیکی را ارایه دهند.
اما به گفته یک مقام آگاه که خواستار عدم ذکر نام خود بود، هنوز پورت‌های مورد نیاز در شهر تهران فراهم نشده، لیکن مشکل زیرساختی این شهر تا پایان ماه جاری به‌طور کامل مرتفع خواهد شد.
در حال حاضر بانک‌های رفاه، سپه و مسکن به ترتیب با دریافت 81 ، 76 و 5/74 درصد از پورت‌های مورد نیاز خود، مقام‌های اول تا سوم را به‌خود اختصاص داده‌اند.
همچنین استان خراسان شمالی با 67 درصد بیشترین و استان گیلان با 13 درصد کمترین میزان دریافت پورت‌های مورد نیاز اجرای پول الکترونیکی را به‌خود اختصاص داده‌اند.
مروری بر مشکلات
علی‌رغم آمارهای اعلام شده و اقدامات صورت گرفته از سوی دولت و بانک مرکزی و ارایه خدمات اینترنتی مانند حواله اینترنتی بانک ملت و یا فروش اینترنتی بلیت‌‌های قطار و هواپیما از سوی بانک سامان و دیگر خدمات بانکداری الکترونیکی که از سوی بانک‌های کشور ارایه می‌شود، قوانین و مقررات، نداشتن متولی واحد، بیمه بانکداری الکترونیکی و ناقص بودن سرویس شتاب از جمله مشکلاتی است که از سوی کارشناسان بانکی برای اجرایی شدن کامل پول الکترونیکی در کشور مطرح می‌شود.
بر اساس آمار موجود، تنها دو درصد از کل میزان مبادلات پول الکترونیکی در کشور توسط پایانه‌های فروش (POS ) صورت می‌گیرد.
کارشناسان معتقدند علت این امر،بالا بودن میزان کارمزد این دستگاه‌هاست و به همین دلیل،صاحبان فروشگاه‌ها برای به‌کارگیری این دستگاه‌ها، از خود مقاومت نشان می‌دهند.
به گفته این کارشناسان، بانک مرکزی می‌تواند با استفاده از پول الکترونیکی،سالیانه مبلغی نزدیک به 120 میلیارد ریال را که برای جمع‌آوری و امحای اسکناس هزینه می‌شود صرفه‌جویی کند.
به همین دلیل این بانک می‌تواند با پرداخت کارمزد دستگاه‌های POS از محل این صرفه جویی، کمک قابل توجهی به گستزش فرهنگ استفاده از این فناوری در کشور کند.
از سوی دیگر، در صورت ابلاغ مصوبه‌ای که پیش‌نویس آن در کمیته پرداخت‌های خرد بانک مرکزی آماده شده و در انتظار تصویب شورای عالی پول و اعتبار است،تحول بزرگی در تولید انواع کارت‌های الکترونیکی صورت خواهد گرفت.
بر اساس این مصوبه، راه برای تولید کارت‌های اعتباری اسلامی هموار خواهد شد که در صورت تحقق، میزان استقبال مردم از دستگاه‌های پایانه فروش چند برابر خواهد شد.
عده‌ای دیگر از کارشناسان نیز معتقدند، فعال نبودن شرکت‌های بخش خصوصی در حوزه خدمات PST بخش دیگری از چالش‌های پول الکترونیکی در کشور محسوب می‌شود حال آن که برخی از کشورها مانند ترکیه توانسته‌اند با استفاده از این پتانسیل، ظرف مدت چند سال به رتبه پنجم در کشورهای اروپایی دست پیدا کنند.
- ۸۵/۰۹/۱۸