بلاتکلیفی 3 ساله طرح استفاده از موبایل برای هشدار زلزله
مهدی زارع* - هفته گذشته در آمریکا اعلام شد که از ۲۲ مرداد ۹۹ در ایالت کالیفرنیا گوشی تلفن همراه هوشمند که بر پایه سیستم عامل اندروید کار می کند، به سامانه هشدار پیش هنگام زلزله می پیوندد. عملا هر گوشی هوشمند به یک لرزه نگار تبدیل می شود تا وظیفه اطلاع رسانی از رسیدن موج مخرب زلزله را به صورت هشدار پیش هنگام و به صورت خودکار بر عهده بگیرد.
این کار نتیجه پروژه ای بود که در دهه گذشته ابتدا بر پایه به کار گیری رایانه های شخصی هوشمند و قابل حمل (لپ تاب ها) و به تدریج بر پایه گوشی های موبایل هوشمند در ایالت کالیفرنیا در حال انجام بود.
کار های علمی در سازمان زمین شناسی ایالات متحده با همکاری دانشگاه های استنفورد و برکلی و اجرای کار در شرکت های دانش بنیان مستقر در سیلیکون ولی انجام می شد. در ماه های اولیه سال ۲۰۱۵ اوباما موافقت کرد تا پنج میلیارد دلار به همین پروژه اختصاص یابد تا عملا رویای «شهروند-لرزه نگار» ها به تحقق بپیوندد.
حال به عنوان یکی از مهم ترین خروجی های این برنامه علمی، در یکی از شرکت های دانش بنیان وابسته به دانشگاه برکلی، ابزارک (اپلیکیشن) «مای-شیک» در سیستم اندروید و در محیط گوگل تولید شده که با وجود آن در گوشی های هوشمند هر شهروند چنین ابزاری در نقش یک لرزه نگار عمل کند.
به محض رخداد اولین ارتعاشات ناشی از زلزله، حسگر این تلفن های هوشمند و همراه، آنها را دریافت کرده و به مرکز اصلی گردآوری و پردازش داده ها ارسال می کند تا پردازش شود. موقعیت هر گوشی، از طریق سامانه موقعیت یاب جهانی - جی پی اس - ثبت و گزارش می شود.
با انبوه داده های دریافتی در مرکز پردازش داده ها، اگر تایید شود که زلزله ای رخ داده، هشداری به تلفن همراه تمام مردم آن منطقه پیرامون کانون زلزله ارسال می شود و سریع وقوع زمین لرزه و درپیش بودن موج ثانویه و مخرب را اطلاع می دهد و از مردم خواسته می شود پناه بگیرند. این پناه گیری شامل حرکات ساده و سه گانه «بشین، خودت را بپوشان و محکم پایه میز را بگیر» است. با اجراشدن این طرح انتظار می رود خسارت ها و تلفات ناشی از زلزله ها بسیار کاهش یابد.
باید به نکته توجه کرد که این سامانه تنها از وقوع زمین لرزه های بزرگ تر از ۴.۵ که قابلیت آسیب زا یی دارند و فعلا فقط در ایالت کالیفرنیا، خبر می دهد ولی در برنامه است که این سامانه جهانی شود.به این ترتیب کالیفرنیا بعد از ژاپن و تایوان سومین منطقه دنیا می شود که هشدار پیش هنگام زلزله را مستقیم به مردم ارائه می کند.استفاده از سامانه های هوشمند نیازمند دسترسی به داده های سامان یافته است.
ما در ایران خودمان اکنون حدود ۱۰ سال است که در حال تلاش هستیم تا سامانه هشدار پیش هنگام راه اندازی کنیم. مطابق انتظار (!) پیشرفتمان بسیار کند بوده است. در صورت فعال شدن گسل های نزدیک تهران زمان کوتاهی -در حد چندین ثانیه تا ۱۰ ثانیه- برای ارائه هشدار برای فعال شدن سامانه های ایمنی شهری در اختیار خواهیم داشت، راه اندازی سامانه های هشدار پیش هنگام و واکنش سریع در تهران به همین دلیل مفید است.
این سامانه ها برای هشدار پیش هنگام در برخی کشورها مانند ژاپن از سال ۲۰۰۷ در سطح ملی (پس از اجرای یک برنامه مطالعاتی و اجرائی هفت ساله) و تایوان (از سال ۲۰۱۳) با ارائه هشدار به همه مردم راه اندازی شده است.
در بعضی کشورهای در حال توسعه، این کار برای ایمنی سامانه های حساس مانند شبکه گاز و مترو (و نه برای شهروندان) راه انداری شده است، مانند ترکیه (برای شهر استانبول) با ۲۴۰ ایستگاه (که اکنون به ۴۵۰ ایستگاه توسعه یافته است)، رومانی (حدود ۱۱۰ ایستگاه) و از سال ۱۹۹۰ در شهر مکزیکو سیتی زلزله تهدید مهمی برای مناطق شهری واقع در مناطق زلزله خیز محسوب می شود و استقرار سامانه های هشدار پیش هنگام، رویکرد مناسبی برای کاهش تلفات جانی و خسارات مالی در چنین مناطقی است.
هشدار پیش هنگام زلزله، پیش بینی زلزله نیست، عملا از هشدار پیش هنگام پس از وقوع زلزله و با استفاده از فاصله زمانی بین رسیدن موج های اولیه و ثانویه زلزله، به صورت برقراری یک سامانه خودکار استفاده می شود. فاصله کانون زلزله از محل یا محدوده ای که قصد داریم برای آن هشدار پیش هنگام ارسال کنیم، بسیار مهم است؛
برای مثال اگر محل وقوع زلزله در حدود شهر دامغان با فاصله هوایی حدود ۳۰۰ کیلومتری شرق تهران باشد، تا رسیدن موج ثانویه به تهران حدود یک دقیقه فرصت برای ارائه هشدار به مردم تهران داریم. اگر محل زلزله در حدود دماوند یا آبعلی در استان تهران و در حدود ۵۰ کیلومتری شرق تهران باشد، این فرصت زمانی به حدود ۱۰ ثانیه کاهش می یاید.
البته از این زمان حدود چهار ثانیه بابت پردازش داده ها و ارسال اطلاعات صرف می شود، ولی به هر حال همین ثانیه های کم هم می تواند- حتی اگر در گام های اول هشداری همگانی به مردم داده نشود، - در کاهش خسارت های ناشی از تخریب شبکه های گاز، نیروگاه ها، مخازن سوختی، مترو های در حال حرکت و... بسیار مهم باشد.
همواره و در تمام دنیا نگرانی اولیه آن است که اگر هشدار پیش هنگام وقوع زلزله ای که در ثانیه های دیگر امواج مخربش خواهد رسید، مستقیم در اختیار عموم مردم گذاشته شود، خسارت های ناشی از آشتفتگی عمومی، از خسارت های خود زلزله نیز فراتر رود، به همین دلیل است که در بسیاری از کشور ها در گام اول سراغ هشدار پیش هنگام خودکار فقط برای دستگاه های حساس و تاسیسات زیربنایی (مانند شبکه گاز) می روند، مانند کاری که در استانبول ترکیه کرده اند؛ اما می بینیم که در ژاپن، تایوان و اکنون کالیفرنیا، ارائه هشدار را به عموم مردم انجام می دهند.
وقت آن است که موانع بوروکراتیک را کنار بزنیم و کشور ما نیز که هم نیروی متخصص مسلط به این فناوری و هم زیرساخت فنی لازم را دارد، به این انقلاب فناورانه، حتی در حد استفاده از گوشی های تلفن همراه به عنوان «شهروند- لرزه نگار» بپیوندد. کاری که در حدود سه سال قبل پیگیری ها و طراحی اولیه اش را در همین ایران خودمان انجام دادیم، ولی هنوز پیشرفت عملیاتی حاصل نشده است.
*استاد پژوهشگاه بین المللی زلزله شناسی و مهندسی زلزله
(منبع:شرق)