آثار 4 تکه شدن شرکت ارتباطات زیرساخت
عباس پورخصالیان - متن لایحه برنامه ششم توسعه که سال تصویب رسمی‌اش قاعدتاً می‌بایست دو سال پیش بوده باشد تا دستگاه‌های دولتی بتوانند عِده و عُده لازم را برای اجرایش بسیج کنند، تازه در اواخر آذر و اوایل دی‌ماه 1395 به شور، بررسی و تصویب نمایندگان در صحن علنی مجلس شورای اسلامی ایران گذاشته می‌شود تا به قانون تبدیل شود.
پس از تصویب و ابلاغ قانون برنامه ششم توسعه نیز انتظار معقول این است که ماه آغاز اقدامات اجرایی از فروردین 1396 شروع و طی پنج سال تلاش جمعی در سال 1400 تمام شود. اما نه! سال رسمی آغاز اجرای برنامه ششم توسعه 1395 است که بخش عمده آن بدون برنامه، گذشته است! لذا سال پایان اجرای برنامه ششم توسعه نیز 1399 باید باشد.
به هرحال، لایحه برنامه ششم توسعه در هفته‌های آینده پس از شور، بررسی و تصویب لایحه بودجه سال 1396 در صحن علنی مجلس شورای اسلامی ایران، به قانون تبدیل می‌شود.
دو ویژگی برنامه ششم توسعه از منظر فاوا
1- انتزاع شبکه‌های دسترسی ثابت و بازپس‌گیری آن از شرکت مخابرات ایران که در متن ارایه شده به مجلس مطرح شده بود توسط کمیسیون تلفیق پذیرفته نشد و اکنون این لایحه بدون خصوصی‌زدایی از شبکه دسترسی به صحن علنی مجلس می‌رود.
به رغم حذف برنامه خصوصی‌زدایی شبکه‌های دسترسی از شرکت مخابرات ایران از لایحه برنامه ششم توسعه، هنوز نمایندگان مجلس دهم می‌توانند شور و بررسی آن را مطالبه کنند ولی در این صورت، شور و بررسی مجدد خصوصی‌زدایی و انتزاع شبکه‌های دسترسی از شرکت مخابرات ایران احتمالاً به زمانی دیگر موکول خواهد شد.
2- ویژگی دوم برنامه ششم توسعه، برنامه شرکتی‌سازی در وزارت ارتباطات و فناوری اطلاعات است. این برنامه، برخلاف برنامه خصوصی‌زدایی مذکور، مورد پذیرش کمیسیون تلفیق مجلس دهم قرار گرفت و لذا تنها با اندکی ویرایش نسبت به متن پیشنویس، کمان در لایحه برنامه ششم توسعه دیده می‌شود.
همان طور که پیش از این نیز منتشر کردم، برنامه شرکتی‌سازی در وزارت ارتباطات و فناوری اطلاعات، تغییراتی ساختاری در شرکت ارتباطات زیرساخت را شامل می‌شود.
«تغییرات اِعمال شده در قانون برنامه ششم توسعه، حاوی این نکات هستند:
• ساختار، نام و اساسنامه شرکت ارتباطات زیرساخت تغییر می‌کند؛
• به رغم این تغییرات، مأموریت‌های تاکنونی شرکت ارتباطات زیرساخت، در ساختار جدید نیز حفظ می‌شوند؛
• اما هریک از مأموریت‌های منفک شده از شرکت ارتباطات زیرساخت کنونی به یک شرکت تابعه وابسته به شرکت ارتباطات زیرساخت محول می‌گردد؛
• نام جدید شرکت ارتباطات زیرساخت به «شرکت ملی ارتباطات ایران» بدل می‌شود؛
• «شرکت ملی ارتباطات ایران» مدیریت کلان توسعه و بهره‌برداری شبکه‌های راه دور کشور را به عهده می‌گیرد.
• «شرکت ملی ارتباطات ایران» نقشی شبیه به شرکت مادر و هولدینگ مخابرات راه دور کشور را ایفا می‌کند؛
• کارکنان و واحدهای مربوط به امور زیر از "شرکت مادر"، منتزع می‌شوند. امور تفکیک و منتزع شده از «شرکت ملی ارتباطات ایران» عبارت اند از:
• امور ترانزیت مخابرات و ارتباطات فرامری و بین‌المللی،
• طراحی، مهندسی و شبکه‌سازی مخابرات و
• اجرای برنامه توسعه زیرساخت‌های مخابراتی و شبکه‌های راه دور کشور؛
• در نتیجه: سه شرکت جدید در زیرمجموعه شرکت مادر تشکیل می‌شوند که عبارتند از:
• «شرکت ترانزیت مخابرات»
• «شرکت طرح و مهندسی شبکه‌های مخابراتی» و
• «شرکت زیرساخت مخابراتی»؛
• بر وظایف و اختیارات تاکنونی شرکت ارتباطات زیرساخت بناست چیزی اضافه نشود،
• تعداد ادارات و عنوان‌های پست سازمانی فعلی در ساختار جدید نیز ثابت خواهند ماند و
کارکنان موجود میان چهار شرکت جدید (یک شرکت مادر و سه شرکت تابعه) تقسیم می‌شوند.»
ایرادات برنامه نویسی پنج ساله برای توسعه کشور
ایرادات برنامه‌نویسی پنج ساله توسعه را می‌توان از دو دیدگاه مطرح کرد: از منظر تجربه تاکنونی از برنامه-نویسی پنج ساله و از منظر بخش ارتباطات و مخابرات
.
فقدان خوش‌بینی نسبت به برنامه‌های پنج ساله توسعه
پس از ناقص اجرا شدن برنامه چهارم و برنامه پنجم توسعه و شش ساله شدن هردو برنامه در اصل پنج ساله قبلی، بسیاری از کارکنان شرکت ارتباطات زیرساخت، اغلب فعالان بخش خصوصی ارتباطات و مخابرات و اکثر کنشگران جامعه مدنی کاربران خدمات ارتباطات و مخابرات، نسبت به اهمیت و ضرورت تصویب قوانین برنامه‌های پنج ساله توسعه، خوش‌بین نیستند. این فقدان خوش‌بینی، مانع انباشت سرمایه اجتماعی است و راه توسعه‌های آتی را نیز ناهموار می‌کند. تجربه 27 ساله اخیر نشان می‌دهد که:
• معمولاً دولت بعدی، برنامه‌ای که توسط دولت قبلی نوشته شده باشد را قبول نداشته و اجرایش نمی‌کند؛ پس شاید راه رهایی از این معضل، تدوین و تصویب برنامه‌های چهار ساله‌ای باشد که هر دولت برای خود تصویب می‌کند.
• اگر هم شورای نگبهان برنامه پنج ساله‌ای را نپذیرد و رد کند (همچنان که در مورد برنامه های پنجم و ششم توسعه اتفاق افتاد)، تأیید آن برنامه توسط مجمع تشخیص مصلحت نظام کم فایده است و آن برنامه در عمل اجرا نمی‌شود.
عدم شفاف‌سازی درمورد تغییرات ساختاری
طرح تغییرات ساختاری مورد نظر در وزارت ارتباطات و فناوری اطلاعات، فاقد توجیه رسمی و اطلاع‌رسانی قبلی است و لذا از اهداف و دلایل اجرای تغییرات آتی در شرکت ارتباطات زیرساخت هیچ گزارشی در دسترس نیست. این درحالی است با وجود شبکه‌های اجتماعی امروز و استقبال گرم کاربران ایرانی از آنها، متولی دولتی ارتباطات و مخابرات، از این امکانات باز برای طرح عمومی برنامه‌های گسترده تغییرات ساختاری مورد نظر و اجماع‌سازی استفاده نکرده است، در حالی که به قدر کافی وقت و فرصت داشته؛ زیرا لایحه برنامه ششم توسعه در دی‌ماه 94 تقدیم مجلس نهم شد و مرکز پژوهش‌های مجلس آن را به دلایلی علمی/تحلیلی بی‌درنگ در 12 بهمن‌ماه 94، بخاطر نواقصی که داشت، نپذیرفت و رد کرد. دولت نیز از مردود اعلام شدن لایحه‌اش استفاده کرد تا لایحه برنامه ششم را با اندکی ویرایش و گنجاندن طرح تغییرات ساختاری مورد نظر در آن، به مجلس دهم بدهد.
فقدان پشتوانه قانونی برای برنامه شرکتی‌سازی در وزارت ارتباطات
انتزاع ساختاری‌ایی که وارد قانون برنامه توسعه شده است، پشتوانه قانونی ندارد: زیرا برخلاف قانون وظایف و اختیارات وزارت ارتباطات و فناوری اطلاعات و برخلاف قانون سیاست‌های اصل 44 است.
ماده واحده برنامه‌های توسعه، صرفاً جایی برای طرح برنامه‌های توسعه کوتاه‌مدت است و جای مناسبی برای طرح اصلاح قانون یا قوانین موجود و وضع قوانین موضوعه جدید نیست. اگر وزارت ارتباطات و فناوری اطلاعات مایل به اصلاح قوانین موجود است، راهش میانبُر ماده واحده قوانین برنامه نیست، بلکه باید به طور مجزا و مستقل اصلاحیه هایی را تنظیم و تقدیم مجلس کند.
کدام نهاد پاسخ‌گوی پیامدها ست؟
اگر شرکت‌های زیرمجموعه "شرکت ملی ارتباطات ایران" احتمالاً سودآور نباشند و نشوند چه نهادی پاسخگو خواهد بود؟
برای نمونه، به «شرکت طرح و مهندسی شبکه‌های مخابراتی» فکر می‌کنید. من منکر فعالیت‌های تاکنونی مدیران و کارشناسان طراحی و مهندسی شرکت ارتباطات زیرساخت نیستم. اما باتوجه به توقف مکرر توسعه-های زیرساختی در سالیان اخیر، «شرکت طرح و مهندسی شبکه‌های مخابراتی» در صورت تشکیل و تکرار این توقف‌ها، در مدت توقف توسعه‌ها، چه فعالیتی پول‌ساز می‌تواند داشته باشد؟ و اگر نتواند فعالیتی پول‌ساز داشته باشد، سودآور نخواهد بود.
ضمناً با توجه به این که شرکت ارتباطات زیرساخت در گذشته، عمده فعالیت‌های مربوط به طراحی و مهندسی شبکه‌های نوری خود را برون‌سپاری کرده، اگر این روند در آینده نیز تکرار شود، درنتیجه، نام «شرکت طرح و مهندسی شبکه‌های مخابراتی» بی‌مسمی است زیرا فعالیت آن محدود به عقد قرارداد برون-سپاری و نظارت بر نتیجه فعالیت شرکت‌های برون‌پذیری پروژه‌های طرح و مهندسی شبکه‌های مخابراتی می-شود.
جمع‌بندی
طرح انتزاع سه فعالیت از شرکت ارتباطات زیرساخت و اقدام به شرکتی‌سازی این فعالیت‌ها در زیرمجموعه یک شرکت دولتی موجود (شرکت ارتباطات زیرساخت) ایراداتی به شرح زیر دارد:
• برخلاف قانون وظایف و اختیارات وزارت ارتباطات و فناوری اطلاعات است
• برخلاف قانون اصل 44 قانون اساسی نیز هست،
• ضمن این که طرح مذکور فاقد پشتوانه قانونی مورد نیاز برای درج در ماده واحده برنامه ششم توسعه است، فاقد اجماع در میان فعالان درون‌بخشی و درون شرکت ارتباطات زیرساخت است
• همچنین، گزارش‌های توجیهی این طرح برای اقناع درون‌پارلمانی در دسترس نیست.
• و در نهایت اینکه برنامه شرکتی‌سازی در درون شرکت ارتباطات زیرساخت فاقد توجیه اقتصادی است و به بزرگ‌شدن دولت، افزایش هزینه‌های شبکه‌سازی زیرساختی و گران‌تر شدن خدمات مخابراتی می‌انجامد.
در همین رابطه: آثار چهارتکه شدن شرکت ارتباطات زیرساخت
