ITanalyze

پریسا خسروداد - سال هاست که از اتصال رایانه، لپ تاپ و تلفن همراه به اینترنت می گذرد و این بار نوبتی هم که باشد، نوبت تلویزیون هاسا که اتصال به شبکه جهانی اینترنت را تجربه کنند. امروزه، با توجه به افزایش اهمیت نقش رسانه ها در زندگی مردم، پرکردن اوقات فراغت مخاطبان از طریق عرضه برنامه های دیداری و شنیداری با محتوای غنی و متنوع، همواره یکی از اصلی ترین اهداف سیاستگذاران حوزه صدا و سیما در تمام دنیا بوده است. به طوری که در برخی از کشورها، یکی از اصلی ترین حوزه های برنامه تبلیغات نامزدهای انتخابات ریاست جمهوری را، تبیین اقدامات ایشان در این خصوص تشکیل می دهد.

به همین منظور در ایران و در برنامه پنجم توسعه که به ترسیم اولویت های کشور در زمینه های اجتماعی، اقتصادی و فرهنگی کشور تا سال 1393 می پردازد، راه اندازی تلویزیون اینترنتی مبتنی بر شبکه باند پهن، مورد توجه قرار گرفته و جذب هفت میلیون مشترک برای این طرح در نظر گرفته شده است.

تلویزیون اینترنتی یا آنچه که به طور مصطلح به آن IPTV می گویند، به ارسال و پخش برنامه‌های تلویزیونی برای مشترکان از طریق زیرساخت باند وسیع و توسط پروتکل اینترنت گفته می شود. در واقع می توان گفت IPTV، یکی از پراقبال ترین سرویس های ارزش افزوده پیشرفته (ACS) است که با فراهم کردن بستری مناسب، محتوای آموزشی، فرهنگی و سرگرمی مورد نیاز کاربر را متناسب با سلایق مختلف و بدون ایجاد محدودیت‌ زمانی و مکانی، از طریق تلویزیون و با در نظر گرفتن کیفیت مناسب در اختیار متقاضی قرار می دهد و بدین ترتیب کاربر قادر خواهد بود، برنامه‌ها و محتواهای ذخیره ‌شده‌ای که لزومی به مشاهده بهنگام آنها نیست، دانلود و سپس مشاهده کند.

به عبارت دیگر، تلویزیون اینترنتی، خدمات متعددی را به کاربر ارایه می کند که در میان آنها می توان به T-Learning و T-Shopping اشاره کرد که آموزش و خرید از طریق تلویزیون را مورد هدف قرار می دهند. علاوه بر موارد فوق، سرویس VOD (ویدئویی درخواستی)، زیارت و سیاحت مجازی و هم چنین بازی و سرگرمی را می توان از دیگر خدماتی دانست که از طریق این شبکه به کاربران ارایه می شود.

در حال حاضر، تلویزیون اینترنتی در بسیاری از کشورهایی که خدمات اینترنت پرسرعت با کیفیت مطلوب به کاربران ارایه می دهند و در عین حال دارای امکان پخش محتوای چندرسانه ای هستند، دارای کسب و کار پررونقی است. در خصوص درآمدزا بودن و فراگیری IPTVها در چهارگوشه دنیا می توان به آماری در این خصوص که متعلق به دو کشور کانادا و آمریکاست، اشاره کرد. به طوری که گفته می شود، تلویزیون های کابلی و اینترنتی در آمریکا، سالانه به میزان ۵۵ میلیارد دلار از این طریق درآمد کسب می کنند و در کانادا نیز از 10 کانادایی، یک نفر مشترک IPTV است.

به موجب این تحولات، طرح IPTV در ایران نیز کلید خورد و کلیه توجهات معطوف آغاز فصل تازه ای از همکاری ها میان شرکت مخابرات ایران و سازمان صدا و سیمای جمهوری اسلامی ایران شد. این دو نهاد تاثیرگذار، که علی رغم داشتن بسیاری از وجوه مشترک از جمله زیرساخت های گسترده در اقصی نقاط کشور، پیش از این کمتر در کنار یکدیگر مشاهده شده بودند و فاقد تجربه جدی در خصوص همکاری و پیشبرد طرح های ملی و سراسری به همکاری پرداخته بودند، چندی است که بر حسب ضرورت نخستین طرح مشترک و جدی خود را آغاز نموده اند که به بررسی آن می پردازیم.
** بازخوانی پرونده

هم زمان با افزایش تعداد کانال های ماهواره های بیگانه و نیز رشد میزان ضریب نفوذ این سیستم در میان خانواده های ایرانی در دهه 80 و از طرف دیگر استقبال مردم دنیا جهت استفاده از IPTVها، ضرورت اتخاذ راهکاری به منظور پاسخگویی به نیازهای مردم و به ویژه جوانان از طریق رسانه، مطرح شد.

به همین منظور، ایده راه اندازی تلویزیون اینترنتی به طور جدی در سال 1384 شکل گرفت و مقدمات راه اندازی آن به عنوان یکی از سرویس های ACS در دستور کار شرکت مخابرات ایران قرار گرفت. از این روی، طرفین این طرح یعنی صدا و سیما و شرکت مخابرات ایران، نمایندگانی را برای آغاز یک همکاری معرفی کردند که بر اثر آن آقایان سیاهکلی، معاونت رسانه مجازی صدا و سیما و مرحوم دکتر غفاریان، نایب رییس هیات مدیره مذاکراتی را در خصوص راه اندازی تلویزیون اینترنتی آغاز نمودند. سرانجام مقرر شد تامین زیرساخت و ایجاد امکانات فنی لازم به منظور انتقال تصاویر را شرکت مخابرات ایران به عهده بگیرد و در سوی دیگر با توجه به وجود آرشیوهای ویدیویی دیجیتال به صورت وسیع و گسترده در صدا و سیما، وظیفه تامین و تولید محتوای لازم به ایشان واگذار شود که البته در این میان هر یک از ذینفعان، درآمدی را نیز برای خود قائل شدند. پس از مدت کوتاهی، راه اندازی تلویزیون اینترنتی در قالب مناقصه ACS و به منظور برقراری تشریفات مالی و اداری لازم توسط شرکت فناوری اطلاعات، وارد فاز جدیدی شد. به طوری که مهندس جواد رادمان، مدیرعامل شرکت فناوری اطلاعات در آبان ماه 1386 اعلام کرد، تا یک ماه بعد، یعنی آذر همان سال، برنده مناقصه مذکور اعلام و پس از گذشت هشت ماه، این پروژه نهایی و عملیاتی می‌شود.

در این طرح گرچه بسیاری از زیرساخت های مخابراتی مورد نیاز، فراهم بود اما شرکت مخابرات ایران بر این باور بود که به دلیل این که تجهیزات موجود فقط برای مکالمه طراحی شده اند، بنابراین هر دو طرف می بایست تغییراتی را در سیستم خود ایجاد کنند. از این روی، بررسی بر روی وضعیت کابلی موجود آغاز شد تا مشخص شود ساز و کار انتقال تصاویر از طریق تلویزیون اینترنتی به چه صورت خواهد بود.
** اپراتوری IPTV؛ رقابت یا انحصار؟

به جرات می توان گفت، طعم شکستن انحصار در حوزه ICT در ایران، برای نخستین بار با روی کارآمدن اپراتورهای تلفن های همراه چشیده شد. در این زمان بود که متقاضیان تلفن همراه توانستند راهکاری برای دورزدن صف های طولانی ثبت نام سیم کارت با قیمت گزاف پیدا کنند و به نوعی با آغاز فعالیت عرضه کنندگان جدید سیم کارت هم چون تالیا، ایرانسل و کمی بعدتر رایتل، دوره یکه تازی شرکت ارتباطات سیار سرانجام به پایان رسید. به طوری که در حال حاضر، اپراتوری در حوزه سیم کارت مفهومی مشابه شکست انحصار را پیدا کرده است.

به همین منوال، تصور آن می رفت که با مطرح شدن قضیه IPTV، ضمن شکستن انحصار تولید محتوای دیجیتالی توسط سازمان صدا و سیما، اپراتورهای جدیدی در حوزه های محتوا و زیرساخت راه پیدا کنند. این جریان علاوه بر شکست انحصار، که یک گام اساسی رو به جلو به شمار می رفت، می توانست اوضاع اقتصادی فعالان بخش خصوصی در حوزه مخابرات و پهنای باند را نیز به میزان قابل توجهی بهبود بخشد.

زیرا آنچه که بدیهی است دوران سوددهی دایری و واگذاری تلفن ثابت نه تنها در ایران، بلکه در جهان نیز به پایان رسیده است و تدبیر راهکار مشخص به منظور ادامه حیات این فعالان، یک ضرورت جدی است. از سوی دیگر، شرکت های ارایه دهنده خدمات اینترنتی نظیر PAPها، همواره از عدم تطبیق درآمد حاصل از فروش خدمات ADSL با طرح تجاری موجود، گلایه مند بوده و در طول فعالیت خود، همواره درصدد اتخاذ راهی برای خروج از وضعیت فعلی بوده اند. به همین منظور تدارک زمینه های لازم برای اپراتوری IPTV در دو حوزه محتوا و فنی می توانست فرصت بسیار مناسبی برای دادن رونق دوباره به بازار این کسب و کار باشد.

بر اساس این گزارش، بر خلاف آنچه که تصور آن می رفت، متاسفانه در حالی که مدت ها از تصویب راهبردهای IPTV در صدا و سیما می گذرد، اما هیچ خبری از واگذاری آن به صورت اپراتوری نیست و حتی به نظر نمی رسد که مقامات مسول در این حوزه، حتی به فکر طرح اولیه این جریان باشند. از منظر فنی نیز، ارزیابی های به عمل آمده نشان می دهد که صرفا معطوف به برگزاری چند مناقصه محدود شده و اقدامی جدی در جهت واگذاری آن به صورت اپراتوری صورت نگرفته است. گرچه در میان هر از چند گاهی نامی از موسسه ای با عنوان سروش رسانه، وابسته به صدا و سیما به عنوان مجری IPTV شنیده می شود، اما این نه تنها ابهام در خصوص واگذاری اپراتوری این طرح را توجیه نمی کند، بلکه بر هاله های موجود در حاشیه آن می افزاید.

در واقع، عمده ترین نگرانی موجود در صورت ادامه وضعیت فعلی و تداوم انحصار در ارایه IPTV به متقاضیان، افول بازار کسب و کار در این حوزه و هم چنین عدم توجه به ارتقای کیفیت از جانب ارایه دهنده سرویس باشد که در نهایت، عایدی جز نارضایتی برای مشترک به همراه ندارد.
** Copy+Paste در مدیریت محتوا

میزان درآمد IPTVها در جهان، همواره برای بسیاری از بنگاه های تجاری، وسوسه انگیز و به عبارتی چشم نواز بوده است. به طوری درآمد سالانه برخی از IPTVها به طور میانگین مبلغ 36 میلیارد دلار تخمین زده می شود.

اما تنها توجه به رقم حاصل از از این درآمد، کافی نیست و چالش بزرگی که این طرح با آن مواجه است، مدیریت محتواست. زیرا در آن سوی اعداد و ارقام زیا و پربار، دست اندرکارانی وجود دارند که به طور فزاینده ای به تولید محتوا در قالب برنامه های مختلف می پردازند و با در نظر گرفتن سلایق مشترکان و نیازهای جامعه، آنها را از طریق این رسانه عرضه می کنند. اما به درستی، چه قدر در راه اندازی تلویزیون اینترنتی در ایران، قضیه مدیریت محتوا مورد توجه قرار گرفته است و اصلا آیا این مهم دارای اتاق فکری بوده است و یا دندان ها صرفا برای درآمد ناشی از آن تیز شده است؟

گرچه این طرح هنوز به صورت فراگیر، مورد عرضه قرار نگرفته است و در حال گذراندن دوره آزمایشی است و قضاوت در مورد چشم انداز محتوای آن، اندکی زود است، اما نباید فراموش کرد که اصلی ترین آفت در عدم رونق این طرح و طرد احتمالی آن توسط مخاطبان، می تواند ارایه به عینه همان محتوایی باشد که از کانال های صدا و سیما مورد پخش قرار می گیرد. شاید استفاده از برنامه های آرشیوی و موجود در صدا و سیما، به منظور تامین فقط بخشی از محتوای IPTV مناسب باشد، اما بدون تردید کافی نیست(!)

هر چند به روشنی، آمار درستی از مخاطب سنجی برنامه های صدا و سیما و جزییات آنها در دسترس نیست و نمی توان به وضوح گفت که چند درصد از برنامه های این سازمان، با استقبال در میان خانواده ها مواجه می شوند، اما حتی اگر فرض را بر این بگذاریم که صدا و سیما، برنامه سازی موفق در عرصه محتواست که این ادعا، خود دارای شائبه است، نمی توان فقط به محتوای از پیش ساخته شده در این زمینه اکتفا نمود. زیرا در صورت تحقق این امر، صرفا محل upload محتوا و رسانه ای از آن پخش می شود، عوض شده و از TV به IP انتقال یافته است و از این روی می توان گفت نیازهای یک تلویزیون واقعی اینترنتی، نادیده انگاشته شده است.
** مشترکان و هزینه های IPTV

از جمله مواردی که نگرانی هایی را در خصوص راه اندازی IPTV در کشور به ویژه در میان آگاهان و خبرگان ایجاد کرده است، تعرفه ها و به طور کلی هزینه هایی است که بر اثر استفاده از این خدمات، کاربران را متحمل آن می کند.

بر اساس این گزارش، نظام تعرفه گذاری خدمات ارایه شده از طریق IPTV هنوز به طور شفاف، مشخص نیست و به نظر می رسد چگونگی تصمیم گیری در خصوص کارشناسی این مهم و نیز معرفی نهاد ذیصلاح در این زمینه به زمان نامعلومی موکول شده است. گرچه به طور بدیهی، صدا و سیما و مخابرات نقش تعیین کننده ای را در راستای قضیه تعرفه گذاری دارند، اما آیا شورا و یا نهادی بر ارزانی و یا گرانی این خدمات نظارت دارند و یا این که تعرفه ی مصوب، بدون کوچک ترین مانع و توضیحی به منظور اخذ در صورت حساب مشترکان، لحاظ خواهد شد؟

در حال حاضر، شنیده ها و اطلاعات حاکی از فعالیت فاز آزمایشی این طرح، نشان می دهد متقاضیان استفاده از IPTV، می بایست در ابتدا اقدام به خرید دستگاهی مشابه مودم کنند که به طور حداقلی رقمی معادل 150 هزار تومان برای آنها هزینه دارند. سپس با توجه به استفاده ای که از خدمات این تلویزیون می کنند، اشتراکی به مبلغ 10 هزار تومان به بالا در ماه، باید پرداخت کنند.

از این روی به نظر می رسد که هر کاربر متقاضی استفاده از IPTV، در وهله نخست و بدون افزایش قیمت بر تعرفه ای که فعلا از آن حرف به میان است، باید خود را برای پرداخت هزینه ای معادل یک خط اینترنت آماده کند. در این صورت می توان گفت هر خانواده ایرانی اگر بخواهد به مشترک IPTV تبدیل شود، باید در سبد هزینه های خود علاوه بر مبلغ آب، برق، گاز، تلفن ثابت، تلفن همراه، اینترنت و شارژ ساختمان که تا حدودی جزو هزینه های انکارناپذیر زنگی امروزی به ویژه در مناطق شهرنشین هستند، هزینه IPTV را نیز بگنجاند که خود تبدیل به رقم قابل توجهی می شود.

در این میان، چنانچه یکی از اهداف راه اندازی IPTV را مبارزه با ماهواره و نفوذ کانال های بیگانه از طریق ارایه برنامه های مفید وطنی بدانیم، می بایست به طور دلسوزانه قضاوت کنیم و تعرفه و کیفیتی از حیث محتوایی و فنی برای این طرح قائل شویم که برای مشترک، واقعا ارزش هزینه کردن را داشته باشد و به قول معروف اشتراک IPTV بر نصب و خرید دیش برای اش به صرفه تر باشد. در این میان حتی برخی از کارشناسان پیشنهاد می کنند که همان طور که دولت بابت خرید نان به حساب مردم، مبلغی را تحت عنوان یارانه واریز می کند، می توان مبلغی را تحت عنوان مشابه یارانه تلویزیون اینترنتی اختصاص داد تا تمام خانواده های ایرانی با هر سطح از تونایی مالی، بتوانند از این خدمت بهره مند شوند.

البته یکی دیگر از پاشنه آشیل های IPTV را می توان سرعت و کیفیت اینترنت دانست که با توجه به تکراری بودن موضوع، مجال پرداختن به آن نیست و صرفا اشاره ضمنی، کافی به نظر می رسد. فقط این که اگر سرعت پیش فرض اینترنت را برای کاربران ایرانی، kb128 در نظر بگیریم، دستیابی و رونق بازار IPTV در ایران، بسیار دور از ذهن به نظر می رسد و صرفا در سطح یک طرح با نامی مدرن و شیک باقی می ماند. چه بسا که پیش از این نیز لطف ا... سیاهکلی، معاون رسانه مجازی صدا و سیما نیز به طور تلویحی در اظهارات خود در همایش دو روزه بین المللی مخابرات ایران به آن اشاره کرده و گفته بود، پهنای باندی که در اختیار مصرف کننده ایرانی قرار می گیرد، جوابگوی سرویس هایی مانند IPTV نیست.
** شیما و مهر؛ برندهای IPTV ایرانی

بررسی های انجام شده از آخرین وضعیت طرح تلویزیون اینترنتی نشان می دهد، در حال حاضر دو برند وجود دارند که با عنوان رسانه مهر و شیما با راهبری معاونت مجازی صدا و سیما به فعالیت می پردازند که از رسانه مهر با عنوان IPMedia و از شیما با عنوان تلویزیون تعاملی یاد می شود که به صورت آزمایشی فعالیت خود را آغاز کرده اند. عمده ترین تفاوت این دو برند، در نوع عرضه محصول است.

جزییات امر حاکی از این است که، شبکه شیما در ۲۵ مرکز مخابراتی در مناطق ۲ و ۸ مخابرات استان تهران راه اندازی شده است و قرار است در آینده، تمام سطح شهر تهران و پس از آن در مراکز استان ها و سپس در تمامی شهرهای کشور در دسترس علاقه مندان قرار بگیرد. پخش زنده برنامه های تلویزیونی، ضبط برنامه های دلخواه تلویزیونی روی شبکه، ویدیوی درخواستی، فایل صوتی درخواستی، مدیریت زمان در پخش تلویزیونی، بازی های محلی و تحت شبکه، ارتباط صوتی دو طرفه، ارتباط تصویری به صورت ویدیو کنفرانس، ارایه روزنامه الکترونیکی، آموزش از راه دور به صورت الکترونیکی، ارتباط دو طرفه از طریق ارسال پیامک، اطلاعات ترافیکی، پیش بینی وضع هوا و اوقات شرعی، خرید از طریق تلویزیون، استفاده از خدمات بانکی ارایه شده از طریق تلویزیون و پرداخت از طریق تلویزیون از جمله خدماتی هستند که قرار است روی شبکه شیما عرضه شوند. اما در حال حاضر تنها، بخش کوچکی از آنها در حال عرضه در فاز آزمایشی است. سایت این IPTV به نشانی http://www.shima.ir قابل دسترسی است. گفتنی است که شرکت تلکام ایران، مجری پیاده سازی این شبکه تلویزیونی تعاملی است.

اما رسانه مهر، که مسولان صدا و سیما، تبلیغات بیشتری بر روی آن کرده اند، از اوایل مرداد کار خود را آغاز کرده است و گفته می شود از 15 مهر، به صورت فراگیر کار خود را آغاز می کند. این IPMedia که به نشانی http://www.mehrmedia.ir قابل دسترسی است، دارای 2 مگابایت فضای اینترنتی و 10 هزار مشترک است که عمده ترین آنها را به صورت آزمایشی، ساکنان شهرک آتی ساز در شمال غرب تهران تشکیل می دهند. این IPTV، بیش از 20 کانال تلویزیونی شامل شبکه یک، دو، سه، چهار، تهران، خبر، آموزش، قرآن، جام جم ۱ و ۲، پرس تی‌وی، بازار، شما، آی فیلم، سحر، خراسان، خوزستان، گیلان، یزد، کردستان و فارس را تحت پوشش قرار می دهد و دارای چهار نوع بسته اشتراک به رنگ های سبز، قرمز، نارنجی و بنفش است و شعار دوست خوب، اتفاق جدید، زندگی خوب را برگزیده است.

این دو شبکه که به طور تقریبی از منظرهای بسیاری به یکدیگر شبیه اند، در واقع آمده اند تا سایه شان بر دیش های ماهواره سنگینی کند و ایرانیان را نیز مانند شهروندان بسیاری از کشورهای پیشرفته، صاحب IPTV کنند و البته که آرزوی رسانه ها، به عنوان نمایندگان افکار عمومی نیز چیزی جز این نیست. اما نیل به این هدف، با ایجاد مدیریت صحیح و اصولی، تولید محتوای فراتر از محتوای به نمایش درآمده توسط صدا و سیما، مدیریت محتوای چند ضلعی، ایجاد زیرساخت های لازم به بهترین شیوه، افزایش سطح کیفیت نمایش تصاویر در حد مطلوب و مقرون به صرفه ساختن برای مشترک ممکن خواهد شد و این قضیه وجود فضای رقابتی و مشارکت بخش خصوصی را می طلبد. از ما گفتن بود، خواه پند گیرید و خواه بهانه؟!

منبع: ماهنامه دنیای مخابرات و ارتباطات