اختلال در بهره‌‌برداری؛ رکوردشکنی جدید بورس
عباس پورخصالیان - این یادداشت، به درخواست‌‌های هشدارگونه کاربران بورس الکترونیکی کشور می‌‌پردازد، درخواست‌‌هایی که معمولا در شبکههای اجتماعی ایشان ابراز می‌‌شوند؛ خلاصه و چکیده مفهومی این درخواست‌‌ها عبارتند از اینکه:
- هسته شبکههای الکترونیکی بورس کشور باید برخوردار از تاب‌‌آورترین زیرساخت‌‌های نرم‌‌افزاری و سختافزاری در مقابل بحران‌‌های ناشی از اوج ترافیک داده‌‌های عرضه و تقاضای سهام در ساعات شلوغی باشد.
بیان مساله
زیرساخت‌‌های نرم سه شبکه الکترونیکی بورس، بانکداری و بیمه‌‌های کشور عمدتا در دولت یازدهم و در زمانی مهندسی و طراحی شدند که تعداد کارگزاری‌‌های وقت، بسیار محدودتر و شمار کاربران آنها در آن زمان، بسیار کمتر از اکنون بود. باعث غرور و افتخار جامعه مهندسان و مدیران اطلاعات و ارتباطات کشور است که طراحی و مهندسی نرم‌‌افزاری این شبکههای فوقِ حساس در برابر خطا، در شرایط تحریم‌‌ها، به دست توانای متخصصان داخل کشور انجام شدند (آن‌‌هم پس از هشت سال وقفه‌‌ای که دولت‌‌های نهم و دهم در توسعه زیرساخت‌‌های جامعه اطلاعات کشور پیش آورده بودند و در قبال اجرای ماده 64 قانون برنامه پنجم که حتی شش‌‌ساله شد ولی اجرا نشد، عملا هیچ کاری نکردند، جز تصویب چند آیین‌‌نامه «نیم‌‌بند» برای کارت هوشمند ملی و دورکاری و 0احاله اجرای همان آیین‌‌نامه‌‌ها به دولت‌‌های بعدی!). اکنون که حدود هفت سال از آن طراحی‌‌ها می‌‌گذرد، پارامترها و پیش‌‌فرض‌‌های اقتصادی برنامه‌‌های اجرایی و شرایط کاری این شبکهها به‌‌کل تغییر کرده و مراکز مدیریت این شبکهها هر از گاه اختلالاتی را در بهره‌‌برداری‌‌ها مشاهده می‌‌کنند، مدیران شبکهها باید نوع این اختلالات را دقیقا مشخص و مستند کنند؛ راه‌‌های حل و رفع سریع هریک از آنها را پی‌‌بگیرند و به اجرا درآورند و درصورت نیاز به بازطراحی اساسی شبکهها، به‌طور کتبی از مسوولان در وزارت اقتصاد و وزارت ارتباطات بخواهند به طرحهای ارتقا، مرمت و تابآورسازی این شبکهها که زیرمجموعه‌‌هایی از دولت الکترونیکی کشور هستند، بپردازند.
بدیهی است که تصمیم‌‌گیری برای اجرای طرحهای ارتقای تابآورسازی زیرساخت‌‌های دولت الکترونیکی نیز از وظایف شورای اجرایی فناوری اطلاعات است و با هوشیاری دبیر محترم این شورا، احتمالا تاکنون تصمیم‌‌هایی در این خصوص اتخاذ شده است که در صورت تصویب و تامین مالی به زودی اجرا خواهند شد.
حد نصاب‌‌های جدید بورس
حجم نسبتا بزرگ صدور کد بورسی جدید در هر روز برای چند صد هزار متقاضی و فعالیت برخطِ درصد رو به افزایشی از میلیون‌ها کاربر سامانه‌‌های الکترونیکی بورس در هر روز و اتصال مدام اغلب آنها به شبکه در ساعات محدود گشایش پنجره کارگزاریها، طی شنبه تا چهارشنبه، به بسترهای نرم‌‌افزاری معاملات بورسِ برخط (به بیان خبرگزاری‌‌ها) «فشار وارد کرده» و (به بیان من) شبکه را به نزدیکی مرحله بحرانیِ «احتناق لحظه‌‌ای» کشانده است.
شما خواننده محترم اگر عضو یکی از شبکههای اجتماعی سهامداران فعال در بازار بورس کشور باشید، اخباری را دریافت می‌کنید حاکی از این که:
- «زور هسته بورس به جریان نقدینگی نرسید»؛
- «اختلال در هسته معاملات بورس، سایه خود را بر معاملات انداخته»؛
- «هیچ‌کس پاسخگوی این اغتشاش نیست!»؛
- «اختلال در هسته بورس، در معاملات امروز به‌‌وضوح تاثیر منفی داشت!»؛
- «کارگزاریها در خدمات‌‌نرسانی(!)با یکدیگر رقابت می‌‌کنند»؛
- «اختلال در سامانه مدیریت بهره‌‌برداری کارگزاریها هم مزید بر اختلال در روند معاملات امروز شد»
مسوولان توسعه جامعه اطلاعات در دولت محترم بدانند که اگر دولت خیال دارد تا 90 درصد از کسری بودجه خود را از طریق سود حاصل فروش سهام صندوق‌‌های سرمایه‌گذاری قابل‌معامله در بورس و اخذ مالیات معاملات بورسی تامین کند، نخست باید تاب‌‌آوری هسته‌های نرم‌‌افزاری را به‌‌هنگام مواجهه با پیک ترافیکی مراجعات ارتقا دهد و برای حمل و پردازش بی‌‌وقفه حجم عظیم و رو به افزایشِ داده‌‌های حساس مالی و پرهیز از بروز اختلال در این بسترها به‌‌سرعت راه‌حلی پیدا کند.
فشار وارده از سوی صندوق‌‌های سرمایه‌گذاری
کاربران بورس برای ثبت سفارش خرید و فروش سهام و بهره‌‌مندی از بزرگ‌ترین صندوق‌‌های سرمایه‌گذاری قابل معامله در بورس، (از قبیل «دارا-یکم» شامل بسته سهام سه بانک «ملت»، «تجارت» و «صادرات» و دو بیمه «البرز» و «اتکایی امین») در دو-سه هفته گذشته، اختلالاتی را در عملکرد شبکه الکترونیکی بورس و در خدمات‌‌رسانی کارگزاریها تجربه کردند.
این درحالی است که عرضه‌‌های بزرگ‌‌تری در راه هستند، مثل عرضه:
- «دارا- دوم» (به‌عنوان صندوق سرمایه‌گذاری سهام خودروسازان و شرکت‌های فلزکار) و
- «دارا- سوم» (به‌عنوان صندوق سرمایه‌گذاری سهام پالایشگاه‌ها)،
عرضه هر دو صندوق مذکور طی هفته‌‌های آینده، احتمالا فشار را بیشتر و اختلالات دیگری را هم به هسته بورس وارد خواهد کرد.
اما فشارهای ناشی از حجم عظیم ترافیک وارده به سامانه‌‌های بورس، به هسته شبکه الکترونیکی بورس‌‌های کشور محدود نمی‌‌شود و به هسته دولت الکترونیکی و مرکز تبادل اطلاعات آن نیز وارد شده و خواهد شد؛ زیرا:
- یکپارچه‌سازی سامانه‌‌های الکترونیکی بورس، بزرگ‌ترین دستاورد دولت الکترونیکی است. هسته نرم‌‌افزاری و سختافزاری دولت الکترونیکی، بستر اصلی تبادل و به اشتراک‌گذاری داده‌ها، اطلاعات و خدمات کشوری است و مسوول برقراری تمام ارتباطاتِ G2G، G2B، B2G، G2C، C2G، B2Bو B2C لازم برای پیاده‌‌سازی بورس الکترونیکی کشور است.
اهمیت «شریان خدمات دولت»
این هسته نرم‌‌افزاری و سختافزاری دولت الکترونیکی، خدمات تمام سازمانهای دولتی و غیردولتی ذی‌‌ربط برای اجرای تراکنش‌‌های بورسی را در دسترس سازمان بورس قرار می‌‌دهد. نام این هسته مهم، مرکز ملی تبادل اطلاعات (National Information Exchange: NIX) یا «شریان خدمات دولت» (GSB) است و GSB سرواژه عبارت Government Service Bus به مفهوم بستر نرم‌‌افزاری مرکز تبادل یکپارچه اطلاعات، به‌‌عنوانِ یکی از ارکان اصلی توسعه زیرساخت دولت الکترونیکی است. علاوه بر آنچه گفته شد باید تاکید کرد که کارکرد GSB، مبادله اطلاعات میان سازمانهای ذی‌‌ربط و شبکه الکترونیکی بورس به‌‌صورت امن و در حداقل زمانِ ممکن است.
بورس الکترونیکی نماد وحدت و یکپارچگی ملی یا...؟
جالب توجه است که یکپارچگی نامشهود سامانه‌‌های مختلف تشکیل‌دهنده شبکه بورس را می‌‌توان در لوگوی سازمان بورس اوراق بهادار تهران به‌‌صورتی دیگر دید: طرح این لوگو برگرفته از یک درفش برنجی مربوط به دوره هخامنشیان است که در لرستان کشف شده است. این درفش مدور، نماد وحدت انسان و طبیعت روی کره زمین است: زمین و ساکنانش روی شاخ‌‌های دو گاو نر حمل می‌‌شوند؛ درحالی که درون حلقه مدور درفش، چهار انسان به‌‌نشانه اتحاد دست به دست هم داده‌اند.
اینکه عملکرد اجتماعی بورس درنهایت چقدر وحدت‌‌بخش و به چه میزان گُسل‌‌آفرین است و نهاد بورس چگونه به قطبش فزاینده دو اردوگاه بزرگ دارا و ندار در جامعه می‌‌انجامد، بحثی است مهم اما خارج از چارچوب این نوشتار. (منبع:عصرارتباط)