ITanalyze

مهدی توحیدی - وضعیت اینترنت در ایران به دغدغه‌ای جدی برای کاربران، فعالان حوزه فناوری اطلاعات و حتی مسئولان دولتی تبدیل شده است.

چنان‌که چندی پیش ستار هاشمی، وزیر ارتباطات و فناوری اطلاعات در نشستی با اهالی رسانه گفته بود: به عنوان وزیر ارتباطات از کیفیت اینترنت راضی نیستم و باید تلاش کنیم خدمات باکیفیت به مردم ارائه دهیم.
در حالی که وزیر ارتباطات پنجشنبه گذشته در آخرین اظهارنظر خود درخصوص کیفیت اینترنت در حاشیه بازدید از بیست و هشتمین نمایشگاه الکامپ به خبرنگاران وعده داده مردم تا شب عید، بهبود کیفیت اینترنت را شاهد خواهند بود، تازه‌ترین گزارش جهانی منتشر شده از سوی شرکت اسپیدتست حاکی از کاهش قابل توجه سرعت اینترنت همراه در ایران و همچنین افت جایگاه کشور در رده‌بندی جهانی است؛ موضوعی که می‌تواند پیامدهایی فراتر از نارضایتی روزمره کاربران به همراه داشته باشد.

• سقوط چهار پله‌ای!

براساس گزارش اسپیدتست، ایران در بخش اینترنت موبایل با سقوطی چهار پله‌ای در رده‌بندی جهانی مواجه شده است. در حالی که در ماه گذشته میانگین سرعت اینترنت همراه در کشور ۶۱.۳۱مگابیت‌برثانیه گزارش شده بود، این عدد اکنون به ۵۷.۶۴مگابیت‌برثانیه کاهش یافته است. چنین افتی در بازه زمانی کوتاه، نشانه‌ای نگران‌کننده از ضعف مدیریت یا اختلال در زیرساخت‌های ارتباطی است.
از سوی دیگر، اگرچه اینترنت ثابت در ایران با رشد جزئی همراه بوده و میانگین سرعت آن به ۱۹.۵۱مگابیت‌برثانیه رسیده، اما این افزایش ناچیز هم نتوانسته رتبه کشور را حفظ کند و ایران در این بخش نیز یک پله در رده‌بندی جهانی سقوط کرده است. این موضوع بیانگر آن است رشد سرعت اینترنت ثابت در ایران نسبت به سایر کشورها کندتر بوده و نتوانسته جایگاه رقابتی کشور را ارتقا دهد.
در مقایسه‌ای جهانی، امارات متحده عربی همچنان صدرنشین سرعت اینترنت موبایل در جهان باقی مانده و با میانگین سرعت حیرت‌انگیز ۶۱۴.۴۲ مگابیت‌برثانیه، فاصله بسیار زیادی با ایران دارد. چنین تفاوت‌هایی نه تنها نشان‌دهنده عقب‌ماندگی فنی در برخی حوزه‌هاست، بلکه می‌تواند سرمایه‌گذاران داخلی و خارجی را درزمینه ورود به بازار دیجیتال ایران مردد کند.
با این حال در سال‌های اخیر اگرچه همواره انگشت اتهام به سوی تحریم‌ها، محدودیت‌های دولتی، فیلترینگ و کمبود سرمایه‌گذاری در زیرساخت‌ها گرفته شده، اما کارشناسان فضای مجازی معتقدند مجموعه‌ای از عوامل فنی، مدیریتی و حتی اجتماعی در بروز این وضعیت دخیل هستند.

• شبکه‌ای از مشکلات

یک کارشناس فضای مجازی در این خصوص با اشاره به وضعیت اینترنت کشور می‌گوید: مشکلات اینترنت ما درواقع شبکه‌ای از مشکلات است و فقط یک مشکل نیست که بتوان روی آن دست گذاشت.
ایمان بیک در گفت‌وگو با قدس با بیان اینکه یکی از دلایل عمده کاهش کیفیت اینترنت، ناتوانی اپراتورها در سرمایه‌گذاری زیرساختی است، اظهار می‌کند: این ناتوانی نیز دلایل مختلفی دارد؛ یکی از مهم‌ترین دلایل آن، تحریم‌ها و دیگری افزایش نرخ دلار و مسائل اقتصادی مشابه است.
این عوامل موجب شده‌اند اپراتورها سرمایه‌گذاری کافی در توسعه زیرساخت‌ها نداشته باشند. در کنار این، دولت و شرکت ارتباطات زیرساخت نیز قطعاً در این زمینه قصورهایی داشته‌اند.
این کارشناس فضای مجازی اضافه می‌کند: یکی دیگر از دلایل عمده کاهش سرعت اینترنت در کشور، استفاده بیش از حد از سیستم‌های فیلترینگ است. در سال‌های اخیر، سیستم‌های فیلترینگ تقویت شده و سایت‌ها و پلتفرم‌های متعددی را هدف قرار داده‌اند.
استفاده از فیلترینگ، پردازش‌هایی را به همراه دارد که سرعت اینترنت را کاهش می‌دهد؛ از سوی دیگر، کاربران برای دور زدن فیلترینگ، مجبور به استفاده از فیلترشکن‌ها و وی‌پی‌ان‌ها هستند که این موضوع نیز خود موجب کاهش شدید سرعت اینترنت می‌شود.
بیک تصریح می‌کند: شاید این‌ها از دلایل اصلی کاهش کیفیت و سرعت اینترنت هستند، اما علاوه بر آن، دلایل مدیریتی نیز وجود دارد؛ ما نتوانسته‌ایم میزان نیاز به پهنای باند را با سطح مصرف واقعی و همزمانی استفاده کاربران در کشور هماهنگ کنیم.
وی با تأکید براینکه این ناهماهنگی موجب فشار به شبکه و کاهش کیفیت خدمات می‌شود، ادامه می‌دهد: وقتی نیاز مردم به خدمات اینترنتی و برخط افزایش می‌یابد، اما پهنای باند و ظرفیت پاسخگو نیست یا مسیرهای ارتباطی قطع می‌شود، طبیعی است کیفیت اینترنت پایین بیاید و مطابق انتظار مردم نباشد.

• تأثیر قطعی‌ برق بر کیفیت اینترنت

این کارشناس فضای مجازی درباره تأثیر قطعی‌های برق بر کیفیت اینترنت هم توضیح می‌دهد: یکی از مشکلات مهم که در چند سال اخیر به وجود آمده، قطعی‌های برق است. زمانی که برق قطع می‌شود، طبیعتاً ارتباط سایت‌های اینترنتی و بی‌تی‌اس‌های تلفن همراه نیز مختل می‌شود. چون این اجزا در یک زنجیره قرار دارند، قطع برق سبب کاهش کیفیت اینترنت می‌شود.
یکی از راهکارها، استفاده از برق جایگزین مانند باتری و ژنراتور است، اما ناتوانی اپراتورها در تأمین انرژی جایگزین برای این سایت‌ها، ازجمله تأمین باتری، سبب شده نتوان ارتباطات پایداری برقرار کرد.
وی با تأکید براینکه بخش مهمی از مشکلات ما در حوزه اینترنت مربوط به مدیریت کلان است، تصریح می‌کند: ما همچنان با مشکل مدیریت در سطح اپراتورها و همچنین مدیریت کلی فضای مجازی مواجه هستیم؛ هر کسی می‌آید و حرفی می‌زند، یکی می‌گوید فیلترینگ نباید این‌گونه باشد، دیگری چیز دیگری می‌گوید، ولی عملاً هیچ تغییر خاصی ایجاد نمی‌شود.
بیک با اشاره به وعده‌های رئیس‌جمهور درباره اینترنت می‌گوید: برداشتن فیلتر جزو قول‌های رئیس‌جمهور بوده، اما تاکنون نتوانسته آن را عملیاتی کند، این درحالی است که وزارت ارتباطات بارها اعلام کرده علاقه‌مند به رفع فیلترینگ است، اما در عمل می‌بینیم این گفته‌ها بیشتر در حد شعار باقی می‌ماند و اتفاق قابل توجهی نمی‌افتد.
واقعیت این است فیلترینگ یکی از عوامل نارضایتی مردم از کیفیت اینترنت است و رفع آن، چه از نظر سرعت و چه از نظر دسترسی، نیاز به تصمیم‌گیری در سطوح بالاتر از وزارت ارتباطات دارد؛ در حقیقت، نهادهای دیگری نیز در حوزه فیلترینگ دخالت دارند و این موضوع مربوط به حکمرانی کلی فضای مجازی کشور می‌شود و برای آن باید یک تصمیم جدی در سطح کلان گرفته شود.
وی می‌افزاید: حتی اگر موضوع رفع فیلترینگ به‌صورت مقطعی اجرا شود و فقط بخشی از برنامه‌ها رفع فیلتر شوند، همچنان نیاز به فیلترینگ باقی می‌ماند و کاربران مجبور به استفاده از فیلترشکن خواهند بود. این نرم‌افزارها نیز پیامدها و خطرات خود را دارند که همچنان پابرجا خواهند بود.
من فکر می‌کنم باید یک تصمیم جدی در سطح مدیریت عالی کشور گرفته شود و برنامه‌های پرکاربرد که مردم از آن‌ها استفاده می‌کنند، از فیلتر خارج شوند. البته بخش‌هایی از سایت‌ها و سکوها هستند که نیاز به محدودیت دارند، اما درباره برنامه‌های پرکاربرد باید تصمیمی قاطع گرفته شود و آن‌ها رفع فیلتر شوند.

• قدیمی بودن تجهیزات شبکه

سارا جعفری، پژوهشگر حوزه ارتباطات دیجیتال نیز یکی از مشکلات پنهان، اما مهم در کندی اینترنت را ترافیک بالای داخلی و ضعف مراکز داده داخلی می‌داند و معتقد است: بسیاری از کاربران تصور می‌کنند همه مشکلات به دلیل فیلترینگ یا مسائل بین‌المللی است، اما نگاهی دقیق‌تر به زیرساخت نرم‌افزاری و شبکه داخلی کشور، تصویر روشن‌تری ارائه می‌دهد.
وی می‌گوید: در بسیاری از ساعات شبانه‌روز، ترافیک بالا روی سرورهای داخلی موجب افت کیفیت در خدمات می‌شود؛ وقتی میلیون‌ها کاربر به‌طور همزمان از خدمات ویدئویی، آموزشی، بانکداری مجازی یا شبکه‌های اجتماعی داخلی استفاده می‌کنند، مراکز داده دچار کندی می‌شوند، چون ظرفیت کافی برای مدیریت این حجم از درخواست‌ها وجود ندارند.
این پژوهشگر حوزه ارتباطات دیجیتال با اشاره به اینکه یکی از دلایل این اتفاق، نبود زیرساخت‌های لازم و استانداردهای بین‌المللی در مدیریت مراکز داده است، ادامه می‌دهد: بسیاری از سرویس‌دهندگان داخلی از سرورهای نسل قدیمی استفاده می‌کنند و پروتکل‌های به‌روزی برای مدیریت بار ترافیکی ندارند؛ این مسئله درنهایت موجب کندی محسوسی در بارگذاری سایت‌ها یا استفاده از خدمات داخلی می‌شود، حتی اگر کاربر از اینترنت پرسرعت استفاده کند.
جعفری به نبود رقابت در بازار خدمات اشاره و تأکید می‌کند: به دلیل نبود رقابت آزاد و شفاف بین شرکت‌های ارائه‌دهنده خدمات اینترنت، بسیاری از این شرکت‌ها انگیزه‌ای برای ارتقای کیفیت سرویس ندارند و این عدم به‌روزرسانی موجب شده کاربران با تأخیر در بارگذاری، ناپایداری در دسترسی و کاهش کیفیت تجربه کاربری مواجه شوند.
وی با تأکید براینکه بخشی از مشکل کاهش کیفیت اینترنت به قدیمی بودن تجهیزات شبکه، به‌خصوص در مناطق دور از مراکز استان‌ها بازمی‌گردد، می‌افزاید: در بسیاری از شهرها و روستاهای کشور، تجهیزات مخابراتی و شبکه‌ای مورد استفاده بیش از ۱۰سال قدمت دارند، این تجهیزات نه‌تنها پاسخگوی نیاز کاربران امروز نبوده، بلکه گاهی با فناوری‌های نوین نیز سازگار نیستند.
این پژوهشگر ارتباطات دیجیتال به مدیریت غیرهوشمند پهنای باند توسط برخی آی‌اس‌پی‌ها اشاره می‌کند و می‌گوید: الگوریتم‌های مدیریت پهنای باند توسط شرکت‌های ارائه‌دهنده اینترنت (ISP) است؛ برخی آی‌اس‌پی‌ها برای مدیریت مصرف، محدودیت‌های نامحسوس روی برخی سرویس‌ها مانند تماس تصویری، بازی‌های برخط یا بارگذاری فایل اعمال می‌کنند؛ این محدودیت‌ها به‌طور شفاف اعلام نمی‌شوند، اما کاربران در عمل با کاهش سرعت مواجه می‌شوند.
وی همچنین به نبود سیاست‌گذاری یکپارچه در لایه‌های فنی اشاره و عنوان می‌کند: نهادهای مختلفی در کشور درگیر مدیریت اینترنت هستند، اما میان آن‌ها هماهنگی کامل وجود ندارد. این چندپارچگی در سیاست‌گذاری موجب شده مسیر توسعه زیرساخت‌ها و تنظیم‌گری به‌صورت منسجم و هدفمند پیش نرود.

• فیلترینگ و کاهش سرعت اینترنت

یک متخصص زیرساخت‌های اینترنتی هم با اشاره به اینکه یکی از مهم‌ترین مباحثی که در بررسی وضعیت اینترنت در ایران مطرح می‌شود، نقش فیلترینگ و سیاست‌های محدودکننده در کاهش کیفیت خدمات اینترنتی است، می‌گوید: این سیاست‌ها، نه تنها در سطح اجتماعی موجب نارضایتی کاربران شده‌اند، بلکه از نظر فنی نیز نقش مستقیمی در کندی، ناپایداری و کاهش بهره‌وری اینترنت ایفا می‌کنند.
کاوه فلاحتی با تأکید براینکه از نظر فنی، فیلترینگ موجب افزوده شدن لایه‌های پردازش جدیدی روی مسیر داده‌های کاربران می‌شود، می‌افزاید: به‌عبارت دیگر، وقتی کاربری قصد دسترسی به یک سایت یا سکوی فیلتر شده را دارد، این درخواست دیگر به‌طور مستقیم به مقصد ارسال نمی‌شود، بلکه ابتدا باید از سامانه‌های فیلترینگ عبور کند و توسط سیستم‌های تشخیص محتوا یا موانع ایجاد شده مسیریابی مجدد شود؛ این فرایند چند مرحله‌ای موجب افزایش تأخیر، کاهش سرعت و اختلال در تجربه کاربری می‌شود، به‌ویژه در مواقعی که میلیون‌ها کاربر همزمان در حال استفاده از شبکه هستند.
وی یکی از پیامدهای فیلترینگ را گسترش استفاده از فیلترشکن‌ها و وی‌پی‌ان‌ها در میان کاربران عنوان می‌کند و ادامه می‌دهد: این ابزارها که برای عبور از سد فیلترینگ طراحی شده‌اند، موجب رمزنگاری ترافیک کاربران و هدایت آن به سرورهای خارجی می‌شوند؛ این فرایند نیز خود موجب افزایش بار پردازشی روی دستگاه‌های کاربر و همچنین شبکه می‌شود.
این متخصص زیرساخت‌های اینترنتی همچنین به اعمال محدودیت عمدی سرعت روی برخی سرویس‌ها توسط اپراتورها یا نهادهای نظارتی اشاره و بیان می‌کند: در مواردی، ترافیک برخی خدمات خاص مانند تماس تصویری، سرویس‌های استریم یا خدمات گوگل، به صورت هدفمند کند می‌شود؛ این اقدام موجب می‌شود کاربران در استفاده از خدمات خاص دچار مشکل شوند، بدون آنکه دلیل فنی مشخصی برای کاهش سرعت وجود داشته باشد.
این وضعیت فقط به کاربران آسیب نمی‌زند، بلکه زیرساخت‌های کشور را نیز تحت فشار قرار می‌دهد.
وی با تأکید بر اینکه فیلترینگ گسترده موجب ایجاد فشار مضاعف بر سیستم‌های فنی شبکه می‌شود، می‌افزاید: زیرساخت‌های فعلی اینترنت در ایران برای مدیریت این حجم از فیلترسازی و ترافیک دورزننده طراحی نشده‌اند و همین موضوع موجب کاهش کارایی شبکه شده است.

منبع: روزنامه قدس