توجه: «اینترنت» نه دکتر است نه داروخانه!
مریم آریایی - «علم کم شبیه پول خرد است؛ ارزشش کم و سر و صدایش زیاد» این جمله را پزشکی که همیشه به او مراجعه می‌کنم در توصیف دانسته‌های پزشکی بیماران با اتکا به منابع اینترنتی می‌گوید. دانسته‌هایی که حالا در ذهن بسیاری از ما وجود دارد و به محض مواجهه با بیماری اغلب پیش از مراجعه به پزشک سری به اینترنت می‌زنیم و با جستجوی علایم بیماری گویا به تشخیص می‌رسیم و در مواردی حتی درمان را آغاز می‌کنیم.
طی کردن روند تشخیص تا درمان با استناد به اطلاعات پزشکی که از منابع مختلف اینترنتی به دست آورده‌ایم گاه چندان هم بی‌هزینه نیست چرا که این روند با تکیه بر دانسته‌هایی طی شده که در بسیاری موارد موثق نیست، ممکن است آمیخته با تجربیات شخصی افراد در مواجهه با بیماری‌ها باشد یا بر پایه یافته‌هایی است که هنوز کاربرد آنها در علم پزشکی به اثبات نرسیده است.
بسیاری از ما تجربیات شخصی هم از این سرچ دردسرساز داشته‌ایم؛ نمونه آن مادری که با دیدن علایم اولیه یک بیماری در فرزندش استرس‌های خود را صدچندان می‌کند و گاه با تصور اینکه تشخیص او بر پایه اطلاعات اینترنتی درست است کودکش را پیش چند پزشک می‌برد تا شاید تشخیص یکی از آنها به تشخیص خودش نزدیک شود و خطر جایی دوچندان می‌شود که شیوه درمان را هم جستجو کرده و اقدام به خوددرمانی می‌کند. حتما پزشکان با موارد زیادی از این دست مواجهند؛ مشاهدات ما در بخش کودکان یکی از بیمارستان‌های تهران بخش کوچکی از این معضل را نشان می‌دهد. در یک مورد کودکی که دچار عفونت دستگاه گوارش شده بود بر اساس اطلاعات پزشکی پدر و مادر یک هفته در منزل تحت درمان قرار گرفت و بعد از آن با تب و نهایتا تشنج راهی بیمارستان شد و یا کودک دیگری که عفونت گوش میانی داشت و بر اثر مصرف آنتی‌بیوتیکی که والدین برایش تجویز کرده بودند، دچار نارسایی قلبی شده بود و حالا تحت درمان قرار داشت.
دسترسی به اطلاعات ناقص پزشکی در اینترنت آسیب‌هایی به همراه دارد؛ اول اینکه ممکن است فرد دچار خودبیمارپنداری شود و یا درباره بیماری خود به تشخیص غلط برسد، مشکل دیگری که پیش می‌آید همان مثال پول خردی است که پزشک ما می‌گفت؛ اطلاعات سطحی پزشکی در اینترنت اعتماد به‌نفس کاذبی به بیمار می‌دهد که به دانش پزشکی کاملی درباره بیماری‌اش رسیده است و در معرض خوددرمانی قرار گیرد و از سوی دیگر ممکن است در دام تبلیغات شرکتهای دارویی گرفتار شود.
در جستجوی بیماری و نتایج گمراه‌کننده
این مساله در سال‌های اخیر به عنوان یک چالش جدی مطرح شده و با فراگیر شدن اینترنت جدی‌تر هم می‌شود. مطالعات چند سال اخیر انتشارات Wolters Kluwer Health نشان می‌دهد که یکی از مهمترین چالش‌های پیش روی پزشکان، بیماران دارای اطلاعات غلط پزشکی است. این مطالعه که بر روی 300 پزشک انجام گرفت، نشان داد 53 درصد پزشکان از وجود اطلاعات غلط در بین بیماران شکایت داشتند.
محققان می‌گویند بیش از ۵۰ درصد از ۱۰ نتیجه برتر برای جست‌وجوهای انجام شده بر مبنای علایم بیماری، کاملاً بی‌ربط هستند. مسوولین گوگل برآورد می‌کنند که یکی از هر ۲۰ جستوجوی انجام شده از طریق این موتور جست‌وجو (که تعداد آن به حدود ۱۰۰ میلیارد جست‌وجو در ماه می‌رسد) برای به دست آوردن اطلاعاتی در مورد مسایل مربوط به سلامتی است. اما بررسی موتورهای جستوجوی پرکاربر مانند گوگل و بینگ نشان می‌دهد که اکثریت قریب به اتفاق این نتایج، ناصحیح هستند و می‌توانند به تشخیص غلط و حتی خوددرمانی بر پایه آن تشخیص انجامیده و مشکل‌ساز شوند.
از سوی دیگر به دلیل یکسان نبودن شرایط بیماران، تکیه بر اطلاعات تک‌بعدی در اینترنت از جهتی دیگر هم می‌تواند گمراه کننده باشد چرا که در جستوجوی اینترنتی، هیچ‌کدام از این شرایط بیمار سنجیده و دیده نمی‌شود. این متغیرها که شما در طول روز چند ساعت می‌خوابید، تا چه حد ورزش میکنید، چه غذایی می‌خورید و حتی در کدام نقطه جغرافیایی زندگی میکنید، می‌تواند فرآیند تشخیص بیماری را تغییر دهد و پزشک را کاملا به نتیجه‌ای خارج از پیش‌بینی ذهنی شما برساند. آنچه کاربران با توجه به جستجوهای اینترنتی خود پیدا می‌کنند، واقعیت بیماری آنها را نشان نمی‌دهد و در بسیاری موارد آنها را به مسیری غیر واقعی سوق می‌دهد.
خودبیمارپنداری آنلاین
خودبیمارپنداری یکی دیگر از آسیب‌های دسترسی به اطلاعات پزشکی در اینترنت است که در این موارد برخی افراد دچار استرس بیماری می‌شوند؛ مشکلی که برخی با اطلاع از علایم بیماری به آن دچار می‌شوند و در اینجا دانشمندان نام آن را سایبر کندریا و نوع آنلاین خودبیمارپنداری گذاشته‌اند.
جستوجوی اینترنتی مداوم درباره بیماری‌ها به ویژه بیماری‌های روانی، وسواس ابتلا به یک بیماری را ناخودآگاه به فرد منتقل می‌کند. در همین زمینه بر اساس بررسی مجله تخصصی اوت‌جورنال افراد دچار سایبرکندریا، با مطالعه علایم بیماری‌ها حتی وضعیت سلامتشان بدتر و یا حتی مبتلا به بیماری می‌شوند. توماس فارگوس، استادیار روان‌شناسی و علوم اعصاب در دانشگاه بیلور و سرپرست این تحقیق می‌گوید:« فرد در این شرایط ممکن است مضطرب‌تر شود، جستجوی اینترنتی بیشتری انجام دهد، بدنش را بیشتر تحت نظر بگیرد، بیشتر به نزد دکتر برود و هر چه بیشتر در اینترنت جستجو می‌کند، احتمال‌های بیشتری به نظرش می‌رسد.
به گفته فارگوس برخی از اطلاعات پزشکی آنلاین از منابع غیرمعتبری هستند و می‌توانند نسبت به اطلاعاتی که راهنماهای پزشکی یا از پزشکان به دست می‌آید، بیشتر باعث نگرانی افراد شوند. او می‌گوید: «وقتی یک کتاب پزشکی را نگاه میکنید، ممکن است همه احتمالات را به یکباره نبینید، اما در جستجوی آنلاین، احتمالات بسیاری به یکباره به شما عرضه می‌شود.»
یافته‌هایی که با یافته‌های بعدی نقض می‌شوند!
اما بخش عمده‌ای از اطلاعات پزشکی منتشر شده در اینترنت نتایج پژوهش‌هایی است که گاه ضد و نقیض هم هستند یک مثال دم‌دستی که بین افراد رایج است این که ما بالاخره نفهیمدیم چای سرطانزا است و یا از بروز سکته جلوگیری می‌کند! بر اساس نتایج یک بررسی که از سوی دکتر لیزا شوارتز استادیار دانشکده پزشکى دارت‌موث در ماساچوست آمریکا و همکارانش انجام شده، گرچه اکثر مطالبى که رسانهها در مورد پژوهش‌هاى پزشکى در اختیار شما مى‌گذارند، براساس تحقیقاتى است که در نشریات معتبر به چاپ رسیده است، اما برخى از هیجان‌انگیزترین پژوهش‌ها در کنفرانس‌هاى پزشکى مورد بحث قرار مى‌گیرند، یعنى در جاهایى که پژوهشگران ایده‌هاى مقدماتى و هنوز کاملاً بررسى‌نشده خود را با دیگران در میان مى‌گذارند. این ایده‌هاى جدید ممکن است در آینده فرد را مستحق دریافت جایزه نوبل کند یا اینکه کاملاً غلط از آب دربیاید. نتایج این بررسی نشان می‌دهد رسانهها اغلب حقایق اصلى را در گزارش‌های خود از این کنفرانس‌ها حذف مى‌کنند.
یک بررسى در سال‌های اخیر نشان داد که از ۴۵ تحقیق پزشکى که در رسانهها به میزان زیاد به آنها استناد شده است و در نشریات عمده پزشکى به چاپ رسید‌ه‌اند، نتایج هفت تاى آنها با تحقیقات بعدى نقض شده است.
دام تبلیغات و مداخله شرکتهای دارویی
آسیب جدی و مهم دیگری که مراجعان به اینترنت برای تشخیص بیماری را تهدید می‌کند گرفتار شدن در دام تبلیغات و اطلاعات اغراق‌شده‌ای است که با مداخله شرکتهای دارویی منتشر می‌شود و به طور مستقیم و غیرمستقیم تبلیغات هدفدار دارویی است.
در مطالعه‌ای که توسط محققان دانشگاه کلیولند انجام گرفت، 100 ویدیو در مورد بیماری‌های التهابی روده که در یوتیوب بیشترین بیننده را داشت، مورد بررسی علمی توسط تیم 12 نفره از متخصصین گوارش و کبد و داخلی قرار گرفت. به طور کلی میزان صحت علمی این 100 ویدیو ضعیف توصیف شد. دلیل این امر ارایه اطلاعات جهت‌دار پزشکی در اینترنت توسط شرکتهای دارویی است. اکثر این ویدیو‌ها و یا اطلاعاتی که توسط این شرکت‌ها ارایه می‌شوند به صورتی در اینترنت آپلود می‌شود که گویی بیماری که تجربه درمان دارد در حال ارایه اطلاعات است. این در حالی است که در حقیقت بیماری وجود ندارد و فرد گوینده بازیگری است که دیالوگ‌های شرکت دارویی را اجرا می‌کند.
درمان خود را به پزشک بسپارید نه اینترنت
با این همه مراجعه به اینترنت برای کسب اطلاعات درباره همه چیز به خصوص مباحث پزشکی و سلامت حالا دیگر گریزناپذیر است هرچند پزشکان آن را مخل کار خود بدانند به همین دلیل است که برخی پزشکان سعی می‌کنند با آموزش‌هایی شیوه درست مواجهه با اطلاعات پزشکی در اینترنت را آموزش دهند. یکی از راه‌های پیشنهادی آنها اعتبارسنجی مطالب است آنها می‌گویند در صورت امکان اطلاعاتی را که از طریق اینترنت به‌دست آورده‌اید با منابع دیگر مثل کتب و مجلات معتبر مقایسه کنید چرا که اعتبار مطالب کتاب معمولا از مطالب درج‌شده در اینترنت بیشتر است.
اطمینان پیدا کردن از اعتبار نویسنده مطلب راه دیگری است که پیشنهاد می‌کنند و البته تاکید دارند که به هیچ‌وجه به اطلاعاتی که افراد بدون آموزش پزشکی در تالارهای گفتگو یا فوروم‌ها یا در چت‌روم‌ها مینویسند اعتماد نکنید. به این مطلب که درمان خاصی برای فرد خاصی مفید بوده توجه نکنید چون این این اظهارات برداشت‌های شخصی نویسنده است که ممکن است فقط در مورد وی مفید بوده و اصل ثابت‌شده علمی نباشد.
به خاطر داشتن اینکه محصولی که تبلیغ می‌شود فارغ از جنبه‌های درمانی که مشخص نیست با چه کیفیتی اثربخشی آن سنجیده شده، صرفا تبلیغات است و باید درباره آن تحقیق کنید و درباره اثربخشی آن با پزشک خود مشورت کنید؛ توصیه دیگری است که پزشکان در این شرایط دارند. در عین حال اینکه اجازه دهید نسخه نهایی را پزشک حاذق برایتان بپیچد نه دکتری به نام اینترنت. (منبع:عصرارتباط)
با تشکر :احمد طلعتی