بازار کارت‌های اینترنت در انحصار دلالان
م.ر.بهنام رئوف - زمانی که مدیران بخش فروش شرکت آمریکایی اوراکل تصمیم گرفتند برای تبلیغ خدمات دسترسی خود به شبکه‌اینترنت بیش از یک‌هزار اعتبار رایگان را از طریق کارت‌های حاوی شناسه کاربری و کلمه عبور (sername&password) به مشترکان خود اهدا کنند، شاید هرگز نمی‌توانستند تصور کنند که این ایده تبلیغاتی در آینده‌ای نه چندان دور به یک تجارت پر سود برای دلالان اینترنت در سراسر جهان به خصوص در‌ایران مبدل شود.
مشکلات دسترسی کاربران اینترنت به خدمات دسترسی شرکت‌های ISP در ایران، از قبیل مسافت زیاد بین عرضه کننده و کاربر، الزام کاربران برای خرید حجم بالایی از اکانت اینترنت و غیره باعث شد تا شرکت‌اینترنتی «ندا رایانه» در اواسط دهه 70 شمسی خدمات اینترنتی خود را از طریق کارت اینترنت عرضه کند. این روش با توجه به افزایش سریع حجم تقاضای خدمات دسترسی به شبکه در‌ایران و برطرف شدن مشکلات و کاستی‌های روش قبلی یعنی مراجعه مستقیم به مراکز ISP به سرعت مورد توجه کاربران و شرکت‌های ارائه دهنده خدمات‌اینترنتی دیگر قرار گرفت. با‌این وجود تا زمانی که امکان چاپ کارت‌های مذکور در‌ایران فراهم نشده بود، بازار اینترنت ایران با پدیده کارت اینترنت به صورت کامل آشنا نبود.اما پس از آن، توزیع و فروش‌این کارت‌ها که به گفته فعالان حدود 70درصد از پهنای باند مصرفی کشور را شامل می‌شوند، به یک تجارت پرسود و البته انحصاری برای 2 تا 3 شبکه توزیع تبدیل کرد. قدرت و نفوذ‌این چند شبکه واسطه گری، به اندازه‌ای در بازار‌ایران به خصوص در پایتخت بالاست که برخی از فعالان‌این بازار از آنها به عنوان «مافیای کارت اینترنت» نام می‌برند.
مافیا یا شبکه توزیع؟
به گفته مدیران شرکت‌های‌اینترنتی تنها 25درصد از شرکت‌های ISP که پشتوانه مالی قوی و امکانات مناسبی دارند اقدام به توزیع کارت‌های اینترنت خود می‌کنند. این درحالی است که 75درصد از شرکت‌های اینترنتی لاجرم توزیع و فروش کارت‌های خود را به شبکه‌های توزیع واگذار کرده‌اند. آقای «ن»، مدیر یکی از‌این شرکت‌های بزرگ توزیع‌کننده کارت اینترنت در‌این‌باره می‌گوید: در تهران بین 10 تا 15 شرکت در‌این زمینه فعال هستند که فقط 2 تا 3 شرکت از بین آنها حرف آخر را در بازار می‌زنند. این شرکت‌ها که فعالیت عمده آنها توزیع و پخش محصولات غذایی و لوازم بهداشتی در بین سوپر مارکت‌های سطح شهر است به واسطه روابطی که با این مغازه‌ها دارند و نیز به دلیل آن که بیشترین خرید خانواده‌ها در هر نقطه‌ای از شهر از همین مغازه‌ها است توزیع کارت اینترنت و تلفن به‌این مراکز را در اختیار خود دارند.
از سویی دیگر علاوه بر سوپر مارکت‌ها، دکه‌های روزنامه فروشی پراکنده در سطح شهر نیز از دیگر مراکز توزیع کارت تلفن و‌اینترنت در کشور محسوب می‌شوند. اما نحوه توزیع در کیوسک‌های مطبوعاتی تا حدودی با توزیع شرکت‌های منصوب به مافیا تفاوت دارد. توزیع در‌این مراکز به نوعی در انحصار اتحادیه کیوسک‌داران سراسر کشور است.
چندی پیش قرار بود از سوی انجمن صنفی کارفرمایان شرکت‌های اینترنتی نحوه توزیع کارت‌های اینترنت و تلفن در‌این مراکز و با نصب برچسب هولوگرام در پشت کارت‌های مورد تایید ساماندهی شود که بر اساس شواهد موجود، این مهم به دلیل نفوذ همان شبکه‌های توزیع تاکنون به سرانجامی نرسیده است.
دلالان دوست ISPها
شرکت‌های مذکور به دلیل نفوذ بالا و ارتباط گسترده‌ای که در شبکه فروش کارت‌های اینترنت دارند، در عمل انحصار پخش عمده‌ای از بازار کارت اینترنتی را در اختیار خود گرفته اند. مدیر عامل یک شرکت اینترنتی ورشکسته در‌این مورد می‌گوید: شرکت‌های ISP که از توان مالی و قدرت بالایی برخوردار نیستند، برای فروش کارت‌های خود چاره‌ای ندارند جز اینکه توزیع و فروش خدمات خود را به پخش‌کنندگان کارت بسپارند!
در عین حال آقای «ن» در پاسخ به‌این سوال که آیا شرکت‌های ISP برای کار کردن با شما الزامی دارند؟ می‌گوید: هیچ اجباری برای‌این کار وجود ندارد، بلکه ISPها خودشان برای کار کردن با ما تمایل نشان می‌دهند چون ما به اندازه کافی مشتری و اعتبار داریم و فروشگاه‌های عرضه‌کننده کارت هم هر کارتی را که ما معرفی می‌کنیم می‌فروشند.
اگر تا به حال برای خرید کارت تلفن و یا اینترنت به کیوسک‌های روزنامه‌فروشی و یا سوپر مارکت محله تان مراجعه کرده باشید قطعا از طرف آنها نام‌هایی را به عنوان پیشنهاد سرآشپز شنیده‌اید. همین موضوع می‌تواند گواه صحبت‌های آقای «ن» باشد که «فروشگاه‌های عرضه کننده کارت، هر کارتی را که ما معرفی می‌کنیم می‌فروشند».
او اضافه می‌کند: ISPها نمی‌توانند رابطه‌ای را که بین ما و مشتریان بازار برقرار شده، انکار کنند و اگر نارضایتی هم وجود دارد به‌این دلیل است که نمی‌خواهند بپذیرند پخش کارت‌هایشان در اختیار یک شرکت پخش‌کننده باشد.این درحالی است که بسیاری از مدیران شرکت‌های اینترنتی از نحوه کار توزیع‌کنندگان کارت اظهار نارضایتی می‌کنند. مدیر فروش یکی از شرکت‌های اینترنتی در‌این باره می‌گوید: توزیع‌کنندگان کارت‌های اینترنتی واسطه‌هایی هستند که یک شبکه فوق‌العاده قدرتمند را اداره می‌کنند. آنها در قبال خرید حجم زیادی از کارت‌های یک شرکت با تخفیفات بالای 40درصد به صورت چک‌های هشت ماهه، کارت‌ها را با تخفیف کمتر یعنی تا سقف 500تومان زیر قیمت درج شده بر روی کارت در اختیار فروشگاه‌های عرضه‌کننده می‌گذارند.
این روش معامله از لحاظ قانونی هیچ مشکلی نداشته و به قول معروف مو لای درزش نمی‌رود. اما واقعیت‌این است که باعث ورشکستگی شرکت‌های ضعیف‌تر و سودآوری بسیار ناچیز سایر شرکت‌ها می‌شود.
شرکت‌های ISP، پهنای باند خود را به‌صورت نقدی خریداری کرده و آن را بین کاربران خود توزیع می‌کنند در نتیجه باید بتوانند هرچه سریع‌تر آن را بفروشند. تا پیش از‌این مخابرات پهنای باند اختصاص یافته به ICPها را به صورت دوماهه و پیش پرداخته واگذار می‌کرده است که‌این مدت زمان به تازگی به یک ماه کاهش یافته است. در نتیجه شرکت دیتا، پول پهنای باند اختصاص یافته به ICPها را یک ماه قبل از ارائه سرویس به آنها به صورت نقد دریافت می‌کند. ICPها نیز که در حقیقت توزیع کننده پهنای باند به شرکت‌های ارائه‌دهنده خدمات اینترنتی (ISP) هستند با توجه به نحوه خرید‌این شرکت‌ها گاهی تخفیفاتی برای آنها در نظر گرفته که‌این تخفیفات بیشتر در نحوه پرداخت خلاصه می‌شود.
در نتیجه در شرایطی که بخش قابل توجهی از بازار اینترنت در اختیار شبکه توزیع قرار دارد، ریسک‌پذیری آنها بسیار بالا رفته و لاجرم برای بقا در بازار باید با تمام شرایط واسطه‌گران کنار بیایند.
واسطه‌های پولدار
عرضه خدمات‌اینترنتی در‌ایران به دلیل ماهیت زیر ساخت‌های ارتباطی کشور از لحاظ کیفی در سطح مطلوبی قرار ندارد.بنا بر اظهارات کارشناس سرعت و کیفیت اینترنت در‌ایران از یک وضعیت یکنواخت و کسل‌کننده‌ای برخوردار است و در عمل به دلیل قیمت بالای مخابرات از یک سو و ضعف در زیرساخت‌های ارتباطاتی و نیز‌ایجاد رانت‌های مخفی در‌این حوزه برای برخی از شرکت‌های توزیع‌کننده بزرگ از سویی دیگر، امکان رقابت ارائه دهندگان خدمات برروی کیفیت و سرعت ممکن نیست به همین جهت محور اصلی رقابت شرکت‌ها بر روی قیمت خدماتی است که عرضه می‌کنند.
اما باز هم یک مشکل وجود دارد. ISPها با قیمت شکنی به مصاف رقبای خود نمی‌روند بلکه تلاش می‌کنند با اختصاص‌درصد بیشتری از تخفیف به شبکه توزیع با یکدیگر به رقابت بپردازند. به زبان ساده‌تر شبکه توزیع بیشتر کارت‌هایی را به دست کاربران اینترنت می‌رساند که از تخفیف بالاتری برخوردار باشند.
به گفته کارشناسان و منابع آگاه در‌این حوزه، نرخ سود پخش‌کننده‌های کارت بین 17 تا 45درصد است و اگر زمانی یکی از ISPها به پول نقد نیاز داشته باشد پخش‌کننده‌های کارت با سود 50درصد یا بالاتر اقدام به خرید نقدی کارت‌های ISP مذکور می‌کنند. البته در همین رابطه شنیده می‌شود که در بسیاری از موارد‌این تخفیفات به 60 الی 70درصد نیز می‌رسد.
بدیهی است در چنین فضایی، این شبکه توزیع است که با سفارش خاص خود به عوامل فروش می‌تواند سرنوشت یک ISP را رقم بزند. البته در برخی از موارد نیز واسطه‌ها خود به تولید و توزیع کارت می‌پردازند.
در برخی از موارد مارک‌های غیرمعروفی در بازار دیده می‌شود که از سوی فروشندگان به مخاطبان پیشنهاد می‌شود. این کارت‌ها در حقیقت همان کارت‌هایی است که واسطه‌ها سفارش آن را به شرکت‌های‌اینترنتی می‌دهند.
شرکت‌های ارائه دهنده خدمات‌اینترنتی ISP برای فراهم کردن امکان اتصال کاربران به اینترنت هزینه‌های سنگینی را صرف حقوق و دستمزد نیروی انسانی متخصص، مخارج جاری اداره شرکت، خرید پهنای باند، تجهیزات فنی، مالیات و غیره متحمل می‌شوند.
با‌این وجود برای بقا در بازار و تامین هزینه‌های خود چاره‌ای ندارند جز اینکه تقریبا نیمی از بهای خدمات فروخته شده از طریق کارت را به شبکه توزیع بدهند. این به مفهوم کسب حداقل سود و بعضا تقبل ضرر و زیان از سوی شرکت‌های اینترنتی است. به همین جهت به جرات می‌توان گفت: سود بازار اینترنت مستقیما به جیب شبکه‌هایی سرازیر می‌شود که واسطه عرضه و تقاضای خدمات‌اینترنتی بوده و انحصار این بازار را در اختیار دارد.
شبکه هوشمندیا واسطه هوشمند
اما در‌این میان سود سرشار موجود در بازار فروش کارت اینترنت و تلفن از دید شرکت مخابرات‌ایران مخفی نماند. از سویی دیگر ضرر و زیان ناشی از دلال بازی‌های موجود در‌این حوزه نیز فریاد شرکت‌های اینترنتی را برآورد. در نتیجه شرکت مخابرات با به‌کارگیری سرویس PRM تصمیم گرفت به نوعی شرکت‌های ارائه دهنده خدمات‌اینترنتی را در نحوه بازاریابی خدمات خود یاری رسانند.
اینترنت هوشمند، فناوری است که شاید یک سالی از عمر آن نمی‌گذرد. در‌این سرویس مشترک بدون وارد کردن نام کاربری و رمز به شبکه اینترنت متصل شده و هزینه استفاده از‌اینترنت را دو ماه بعد و از طریق قبض تلفن ثابت پرداخت می‌کند. این سرویس به نوعی انحصار در بازار کارت اینترنت را از بین برده است اما قیمت بالای 300 تومان برای هر ساعت که توسط تمامی‌ارائه دهندگان نیز رعایت می‌شود از سویی و ارائه کیفیت نامطلوب و سرعت بسیار پایین در برخی از ساعات شبانه روز از سویی دیگر باعث شده تا اینترنت هوشمند این روزها از اقبال کمتری برخوردار باشد. در این بین، ارائه‌دهندگان خدمات اینترنتی نیز دل خوشی از این سرویس ندارند. آنها می‌گویند تا پیش از‌این برای فروش کارت‌هایشان مجبور بودند 30 تا 40درصد از مبلغ فروش را به دلالان بازار بدهند و در حال حاضر نیز مخابرات در ازای ارائه این سرویس از شرکت‌های اینترنتی 30درصد مبلغ فروش یعنی 90 تومان دریافت می‌کند. اما‌این تمام داستان نیست چراکه علاوه بر مبلغ فوق، مخابرات 6درصد نیز به عنوان مالیات و عوارض از شرکت‌ها دریافت می‌کند که آن هم می‌شود 18 تومان، حال آنکه در کارت‌های اینترنتی این 6درصد وجود ندارد. در نتیجه از مبلغ 300 تومانی که برای هر ساعت استفاده از‌اینترنت هوشمند توسط کاربران پرداخت می‌شود 108 تومان آن به مخابرات تعلق دارد.
به گفته مدیران شرکت‌های اینترنتی، بحث لاوصولی را نیز باید بر معایب فوق اضافه کرد. چرا که در برخی از موارد کاربران یا قبض تلفن خود را پرداخت نمی‌کنند و یا چندین ماه بعد و با تاخیر پرداخت می‌کنند و‌این درحالی است که تمام هزینه‌های یک شرکت ارائه دهنده خدمات‌اینترنتی که در بالا نیز به آن اشاره شده به صورت نقدی و در برخی از موارد نیز پیش پرداختی محاسبه می‌شود. بحث عدم کیفیت در شبکه هوشمند نیز به مشکلاتی از همین دست باز می‌گردد.
کارشناسان می‌گویند: به دلیل عدم امکان دسترسی آنلاین به خدمات پرداخت و دریافت الکترونیکی نه تنها بازار اینترنت بلکه در بسیاری از کالاهای مشابه و حتی غیر مشابه معضلات واسطه‌گری و دلال بازی وجود دارد. در نتیجه و با نفوذی که این افراد در عوامل عرضه دارند می‌توانند به سادگی بخش عظیمی‌از سود این بازار را جذب کنند.
به گفته مدیران شرکت‌های اینترنتی، این روش توزیع خدمات دسترسی به‌اینترنت، بخش اقتصادی این صنف را به شدت آسیب‌پذیر کرده و سود شرکت‌ها را بسیار پایین آورده است. به گفته آنها اگر مشکلات پرداخت الکترونیکی وجوه در کشور برطرف شود، کارت‌های اینترنت به تدریج از فرآیند عرضه حذف شده و کاربران می‌توانند به صورت آنلاین و از طریق کارت اعتباری اقدام به خرید خدمات دسترسی به‌اینترنت کنند.
نتیجه اینکه در حال حاضر شرکت‌های بسیاری با سرمایه‌گذاری‌های کلان وارد بازار اینترنت شده و به دلیل فضای انحصاری که شبکه توزیع کارت‌های اینترنتی ایجاد کرده است، یا در آستانه ورشکستگی قرار دارند و یا زیان‌های مالی سنگینی را متحمل می‌شوند که در نهایت باعث کاهش شدید حاشیه امن اقتصادی در‌این بازار شده است. حال‌این پرسش مطرح است که آیا می‌توان بر روی شبکه‌ای تا این حد گسترده، با نفوذ و پر قدرت نام مافیای کارت اینترنت نهاد و با آن برخورد کرد و یا اینکه باید قواعد بازی را که دلالان کلان کارت اینترنت ترسیم کرده‌اند را بدون چون و چرا و به عنوان یک اصل مسلم پذیرفت؟
منبع : روزنامه دنیای اقتصاد
- ۸۶/۰۱/۲۸
