بررسی تاثیر شبکه‌های اجتماعی بر روابط خانوادگی
میثم لطفی - هشت سال قبل اگر کسی می‌خواست در شبکه اجتماعی فیس‌بوک صفحه شخصی داشته باشد، باید آدرس دانشگاهی داشت تا از این طریق بتواند با استادان و همکلاسی‌ها ارتباط برقرار کند. در آن زمان فیس‌بوک تازه راه‌اندازی شده بود و کاربران جهانی همچنان وبلاگ را کاربردی‌ترین فضای مجازی برای ارتباط عمومی می‌دانستند. با وجود آنکه مدت کوتاهی از آن زمان گذشته است، اما شبکه اجتماعی به بالاترین سطح نفوذ در میان کاربران رسیده و این روزها در هر خانواده دست‌کم یک یا دو نفری عضو این قبیل فضاها هستند. این پدیده جدید به‌گونه‌ای پیش می‌رود که بسیاری از ما به‌درستی نمی‌دانیم چگونه باید فرزندان خود را در آن مدیریت کنیم و البته برای خود ما نیز این فضای آنلاین اجتماعی در برخی موارد ناشناخته به‌نظر می‌رسد.
به‌عنوان شخصی که هنوز صاحب فرزند نشده، در برخی مواقع خود را در مقابل معایب گسترده شبکه‌های اجتماعی می‌بینم و البته بسیاری از موارد هم پیش می‌آید که از این دنیای نوظهور اینترنتی مزایای فراوانی را کسب می‌کنم. اما اگر قرار باشد فرزند من هم در آینده یک صفحه اختصاصی در سایتی مانند فیس‌بوک داشته باشد، چگونه می‌توانم آن را به بهترین شکل مدیریت کنم و خانواده خود را از گزند شبکه‌های اجتماعی دور نگه دارم؟ آیا شبکه اجتماعی برای اعضای خانواده مضر است و می‌تواند ارتباط میان والدین و فرزندان را تخریب کند؟ آیا ممنوعیت استفاده از آن برای اعضای خانواده راه‌حل این مشکل محسوب می‌شود؟ باید گفت که پاسخ به این سوالات چندان راحت نیست و حتی کارشناسان و جامعه‌شناسان هم نمی‌توانند با یک پاسخ واحد درگیری ذهنی کاربران در این زمینه را برطرف کنند.
×× زندگی در عصر فناوری
افرادی مانند بیل گیتس، استیو جابز و دیگر بزرگان عرصه فناوری اقدامات ارزنده‌ای در این زمینه انجام دادند و برخی تحولات در زندگی روزمره مردم ایجاد کردند که با گذشت ده‌ها سال همچنان آن دیده می‌شود. این افراد زمانی به چنین اقداماتی پرداختند که در عصر صنعت زندگی می‌کردند و برای آنها فناوری با تعریف امروزی در زندگی روزمره مورد استفاده قرار نمی‌گرفت. کارشناسان در بررسی‌های جدید به این نتیجه رسیده‌اند که نوجوانان و جوانان امروزی که در عصر فناوری زندگی می‌کنند، نسبت به همسن و سالان خود که یک نسل قبل زندگی می‌کردند مهارت‌های احساسی کمتری دارند. این بررسی نشان می‌دهد که کیفیت مهارت‌های احساسی میان افراد بالاتر از 10 سال که هم‌اکنون زندگی می‌کنند نسبت به این گروه سنی در عصر بیل گیتس و استیو جابز در سطح پایین‌تری قرار دارد. باید توجه داشت که با دسترسی کودکان و نوجوانان به شبکه‌های اجتماعی و انتشار محتوای غیراخلاقی، تصاویر مستهجن، رعایت‌نشدن گروه‌های سنی، سوءاستفاده‌های جنسی و ... موجب شده بسیاری از باورهای تربیتی نادیده گرفته شود و صفحات رسانه‌ای پایه تخریب بسیاری از روابط خانوادگی را برقرار کنند.
بنیاد Kaiser Family در تازه‌ترین مطالعه خود به این نتیجه رسیده که نوجوانان 8 تا 18 سال در هر روز به‌طور میانگین هفت ساعت از رسانه‌های اجتماعی و ابزارهای سرگرمی استفاده می‌کنند که این رقم برای یک هفته 50 ساعت محاسبه می‌شود. زمانی که این افراد مقابل نمایشگر دیجیتالی قرار می‌گیرند، میزان فعالیت بدنی آنها تقریبا به صفر می‌رسد، از ملاقات حضوری با همسن و سالان خود غافل می‌شوند، گفت‌وگو با اعضای خانواده را کنار می‌گذارند و بحث و تبادل نظر با افراد خانواده در آنها مشاهده نمی‌شود. بسیاری از کودکانی که عضو شبکه‌های اجتماعی هستند اضافه وزن دارند و مرکز Kaiser در بررسی خود متوجه شده است که مهارت‌های یادگیری این افراد نسبت به همسالان‌شان با سرعت کمتری رشد می‌کند. این مرکز می‌گوید کودکانی که به‌طور مداوم در شبکه‌های اجتماعی حضور می‌یابند، زمانی که در مقابل گروه‌های دوستانه یا اعضای خانواده قرار می‌گیرند از نظر روانی غایب هستند و به‌خوبی نمی‌توانند ارتباطات حضوری خود را مدیریت کنند.
البته باید توجه داشت که این مساله فقط مربوط به کودکان نمی‌شود. بسیاری از مواقع پیش آمده که والدین هنگام صرف شام در کنار اعضای خانواده متوجه صدای تلفن همراه خود شده‌اند و به‌سرعت قفل نمایشگر را باز کرده‌اند تا متوجه شوند چه کسی برای آنها پیام فرستاده است. والدینی که نگران حضور فرزندان خود در شبکه‌های اجتماعی هستند، در بسیاری از موارد زمانی که با دوستان خود دور هم جمع می‌شوند، دایم در حال بررسی گوشی هوشمند هستند و هر چند دقیقه یک‌بار سراغ آن می‌روند. این اتفاقات و مثال‌های مشابه آن نشان می‌دهد که شبکه اجتماعی روی تک‌تک اعضای خانواده تاثیر گذاشته و آنها را به خود وابسته کرده است.
×× تاثیرات خانوادگی
دنیای امروز با تغییرات مستمر پیش می‌رود و اگر یک لحظه بایستید و نگاهی به اطراف خود بیندازید، متوجه خواهید شد تمام اتفاقات مرتبط با زندگی روزمره شما نسبت به یک‌دهه قبل تغییر اساسی کرده است. این روزها در بیشتر خانواده‌ها اینترنت در قالب یک ابزار روزمره و کاربردی مورد استفاده قرار می‌گیرد و بدون توجه مردم، توانسته روی روابط خصوصی آنها هم تاثیرگذار باشد. از مهم‌ترین تاثیرات اینترنت در زندگی روزمره مردم می‌توان به تغییر در نحوه برقراری ارتباط اشاره کرد. البته این تغییرات تا اندازه زیادی مثبت بوده است و برای مثال باعث شده اعضای یک خانواده که فرزندشان در کشور دیگری زندگی می‌کند، به‌راحتی بتوانند با او ارتباط برقرار کنند و حتی تصویر او را در آن واحد ببینند. اما در بخش دیگر همین روابط اینترنتی و ابزارهای مرتبط مشکلاتی را هم به همراه داشته و برخی تاثیرات منفی ناشی از حضور در همین ابزارهای اجتماعی آنلاین روی خانواده‌ها باقی مانده است.
باید اعتراف کرد که برقراری ارتباط سریع و ایمن با کسی که در نقطه دیگری از کره زمین قرار گرفته است بسیار مفید محسوب می‌شود و حتی آن را می‌توان یکی از بزرگ‌ترین مزایای اینترنت دانست. اما در شرایطی که اعضای خانواده در کنار یکدیگر قرار دارند بخش اعظم زندگی آنها به گشت‌وگذار اینترنتی اختصاص می‌یابد تا زمان اندکی برای گفت‌وگوی حضوری باقی بماند، این مساله می تواند اندکی نگران‌کننده باشد.
جامعه‌شناسان بر این باورند که ارتباطات مبتنی بر شبکه‌های اجتماعی بیشترین تاثیر خود را در روابط خانگی برجا می‌گذارند. دلیل اصلی تاثیرات مذکور این است که اعضای یک خانواده ترجیح می‌دهند اتفاقات مهمی را که در طول روز برای آنها صورت می‌گیرد روی شبکه‌های رسانه‌ای و فضاهای اجتماعی به‌اشتراک بگذارند و اتفاقات شخصی زندگی خود را عمومی کنند. علاوه بر این حتی دیده شده والدین روی صفحات اجتماعی متوجه شدند که فرزندشان باردار است یا نامی را برای نوزادش در نظر گرفته است. اگرچه این مثال‌ها در ظاهر چندان هم بد به‌نظر نمی‌رسد، اما واقعیت این است که تک‌تک اتفاقات مذکور می‌تواند روابط میان اعضای خانواده را تخریب کند و در نهایت سردی میان آنها را موجب شود.
اینترنت در بسیاری از مواقع موجب شده تصور کنیم که ارتباطات بیشتر و گسترده‌تری با اطرافیان خود داریم. اما منتقدان به این نتیجه رسیده‌اند که افزایش کمی ارتباطات که به‌واسطه اینترنت و شبکه‌های اجتماعی صورت گرفته، از کیفیت ارتباطات انسانی کاسته است و این مساله طی چند سال آینده می‌تواند به یک نگرانی جدی تبدیل شود. فرزندان این روزها ترجیح می‌دهند صحبت تلفنی کوتاه‌تری با والدین خود داشته باشند و حتی اگر پدر یا مادرشان در سایتی مانند فیس‌بوک عضویت نداشته باشند، با فرا رسیدن اتفاقات مختلف مانند روز مادر یا تولد پدر، در صفحه اجتماعی خود به آنها تبریک می‌گویند و به‌عبارت دیگر اتفاقی مانند تولد اعضای خانواده را بدون حضور آنها، با دوستان اجتماعی خود به‌اشتراک می‌گذارند.
×× حریم شخصی
فیس‌بوک فعالیت خود را در قالب سایت اینترنتی عمومی مخصوص دانشجویان و فضاهای دانشگاهی آغاز کرد و طولی نکشید که به یک ابزار اجتماعی برای عموم مردم تبدیل شد. دیگر شبکه‌های اجتماعی نیز هر کدام یک هدف اختصاصی برای خود در نظر گرفتند و با این وجود موفق شدند طیف گسترده‌ای از کاربران جهانی را تحت پوشش خود قرار دهند. این روزها بیش از 3/1 میلیارد نفر از مردم در فیس‌بوک صفحه اختصاصی دارند و یک‌سوم ساکنان کره خاکی عضو انواع مختلف شبکه‌های اجتماعی هستند و البته باید توجه داشت که در این جمع بزرگ والدین، کودکان و به‌طور کلی اعضای خانواده‌ها حضور دارند.
نوجوان و جوانان بیش از دیگر گروه‌های سنی از شبکه‌های اجتماعی استفاده می‌کنند و اگرچه در بسیاری از موارد والدین فعالیت آنها را زیر نظر می‌گیرند، اما فرزندان هم ترجیح می‌دهند در مورد نوع فعالیت‌های خود توضیحی به آنها ندهند. این رفتارها موجب می‌شود حریم شخصی در بسیاری از موارد به خطر بیفتد. کودکان بدون آنکه از عواقب فعالیت‌های اجتماعی خود در اینترنت مطلع باشند، عکس‌های شخصی خود را با دیگران به‌اشتراک می‌گذارند، درباره تاریخ سفر خود و اعضای خانواده توضیح می‌دهند، اطلاعاتی را در مورد شغل و میزان درآمد والدین منتشر می‌کنند و در مجموع مواردی را به‌صورت عمومی ارایه می‌دهند که می‌تواند عاملی برای تهدید حریم شخصی آنها باشد.
به هر حال، این روزها مطالعات گسترده در نقاط مختلف جهان آغاز شده است تا معایب شبکه‌های اجتماعی در روابط خانوادگی مشخص شود. اما نکته مهم برای ما این است که بدانیم چگونه می‌توانیم از این ابزار اینترنتی به‌درستی بهره ببریم و بدون آنکه استفاده از آن را برای فرزندان خود به‌طور کامل ممنوع بدانیم، نحوه به‌کارگیری صحیح از آن را به فرزندان آموزش دهیم. شبکه‌های اجتماعی این روزها به یکی از بزرگ‌ترین عوامل برای زیرپا گذاشتن حریم شخصی تبدیل شده‌اند و والدین همواره نگران آن هستند که امنیت فرزندشان به‌واسطه حضور در این فضا دچار مشکل نشود. فرزندان جدا از اینکه در چه گروه سنی قرار دارند، همواره می‌توانند با این تهدیدها مواجه شوند و خطرات اجتماعی در فضای مجازی آنها را تهدید کند.
بنیاد Kaiser بر اساس بررسی خود می‌گوید که برقراری ارتباط نزدیک با دوستان و اعضای خانواده مهم‌ترین دلیل مردم برای حضور در شبکه‌های اجتماعی محسوب می‌شود و در 55 درصد موارد گفته شده که افراد تنها به این دلیل برای خود صفحه اختصاصی درست می‌کنند و 41 درصد کاربران هم خواندن آخرین اتفاقات و اخبار در مورد دوستان و اطرافیان خود را دلیل اصلی برای حضور مستمر در شبکه‌های اجتماعی دانسته‌اند. با این توضیح می‌توان متوجه شد که برای اعضای خانواده بزرگ شبکه‌های اجتماعی هم کیفیت ارتباط با اعضای خانواده اهمیت زیادی دارد و اگر این مساله به‌درستی مدیریت شود، نتایج قابل قبولی به‌دست می‌آید. جامعه‌شناسان بر این باورند که آگاهی در مورد استفاده صحیح از شبکه‌های اجتماعی مهم‌ترین مساله‌ای است که باید در این زمینه به آن توجه شود.(منبع:عصرارتباط)
- ۹۴/۰۴/۰۱