تحلیل ادله فقهی اعمال فیلترینگ (بخش نخست)
این مقاله در صدد تحلیل فقهی موضوع و عیارسنجی ادله فقهی آن و در نهایت، تقویت نظریه وجوب اعمال فیلترینگ نسبت به سایتهای انحرافی است.
چکیده
فضای مجازی در کنار فرصتهای مهم، تهدیدهای امنیتی و اجتماعی و فرهنگی به همراه دارد. سیاست جمهوری اسلامی ایران بر آن است که فیلترینگ به عنوان اصلیترین راه اعمال محدودیت دسترسی کاربران نسبت به سایتهای انحرافی و مخالف با موازین اسلامی بشمار میآید. این مقاله در صدد تحلیل فقهی موضوع و عیارسنجی ادله فقهی آن و در نهایت، تقویت نظریه وجوب اعمال فیلترینگ نسبت به سایتهای انحرافی است.
اگر چه فیلترینگ بعضی از سایتها بر خلاف مقتضای قاعده لاضرر مستلزم ضرری چون منفعتنبردن از علم و نکات موجود در آن سایت میباشد، ولی فیلترنکردن این دسته از سایتها با توجه به دلایلی؛ چون انحرافات دینی، اعتقادی، فرهنگی و سیاسی، بر خلاف ادله قاعده نفی سبیل، حرمت حفظ کتب ضاله، قاعده مصلحت و امر به معروف و نهی از منکر است و در صورت تزاحم بین ادله وجوب فیلترینگ و فیلترنکردن سایتهای انحرافی، آنچه که ضرر کمتری دارد، اختیار میگردد.
واژگان کلیدی
فیلترینگ، فضای مجازی، قاعده نفی سبیل، حرمت حفظ کتب ضلال، قاعده حفظ مصلحت، امر به معروف، قاعده لاضرر
مقدمه
اسلام دین علم و دانش است و این دین آسمانى، انسانها را به فراگرفتن علوم و توسعهبخشیدن و همگانىساختن آن تشویق مىکند، ولى در عین حال به یک نکته اساسى توجه کامل دارد و آن اینکه همانطور که باید جامعه را از عوامل خطرهاى مادى مانند بیمارىهاى واگیردار حفظ کرد، باید از عوامل انحرافهاى فکرى و معنوى نیز محافظت نمود.
در تمدن غربی، افراد در انتخاب هر نوع عقیده و فکر و انحرافى را که مخل به نظام مادى اجتماع نباشد، آزاد هستند، لکن در اسلام اینطور نیست، بلکه اسلام خواهان آن است که جامعهای بوجود آورد که در مسیر تکامل معنوى و اخلاقى پیش برود. این کار میسر نمىشود، جز آنکه با عوامل انحراف فکرى و اخلاقى مبارزه شود و از تسلط این عوامل بر زندگى مردم جلوگیری کند. در دنیای دیجیتال امروز، توسعه فناوری های ارتباطی و اطلاعاتی باعث ایجاد تأثیراتی عمیق و غیر قابل انکار بر زندگی افراد جامعه شده است.
اینترنت یکی از بزرگترین ابزار کاربردی با پیشزمینه ارتباطات و رسانه است و هدف اصلی آن، افزایش و تسریع اطلاعات و ارتباطات میباشد؛ بطوری که توانسته است تحولاتی اساسی در ساختارهای اجتماعی، فرهنگی، اقتصادی و سیاسی جامعه ایجاد کند. ولی به مرور زمان و بتدریج، این منفعت مطلوب از اینترنت مورد تحریف قرار گرفته و کارآیی آن تغییرات چشمگیری را به خود دیده است. حتی میتوان ادعا نمود که فضای سایبری به میدان جنگی جدید تبدیل شده که تهدیدی نو به فهرست تهدیدات متعارف پیش روی جهان امروز اضافه کرده است.
بستر تأثیرات این تهدید از مرزهای جغرافیایی و سیاسی فراتر رفته که نکات ضمنی آن در حوزه امنیت ملی کشورها بسیار مهم است. بسیاری از سایتها سلامت روانی جامعه و خانوادهها را به خطر میاندازد و تعداد زیادی نیز کلاهبرداری و فسادهای مالی و نیز فسادهای اخلاقی و سیاسی و دینی به دنبال دارد. همچنین دسته زیادی از سایتها که نوعاً در عناوین زیبایی نیز طراحی شدهاند، فتنهآفرینند که در این میان میتوان به بعضی از سایتهایی که به اختلافات قومیتی دامن میزنند، اشاره نمود. برخی از این سایتها تحت عنوان ایجاد کمپین های حمایت از زبان مادری از احساسات هموطنان سوء استفاده می کنند.
عنوان کار، عنوان زیبایی است، اما در بطن کار، مسائلی پیش میآید و حرف هایی زده می شود که واکنش بعضی اقوام دیگر را به دنبال دارد و به تبع آن یک دعوای قومیتی مطرح ایجاد میکند. بر این اساس، خصوصیت و ویژگی اینترنت و سهولت انتشار مطالب و اطلاعات و علاوه بر آن، راحتی دستیابی به انواع مختلف اطلاعات در وب؛ اعم از متن، صوت، تصویر و دادههای گرافیکی متنوع، به اندازهای شدت یافته است که در برخی موارد اطلاعات حاوی مطالب مخرب و زیانباری نیز در وب منتشر میشود که زمینه سوء استفادههای مختلف را فراهم آورده است.
هرزهنگاریهای جنسی؛ بخصوص در زمینه سوء استفاده از کودکان، ترویج خشونت و فساد، خرید و فروش مواد مخدر و زیانبار، اشاعه اطلاعات خصوصی افراد و سازمانها، استفاده از اطلاعات وب در جهت اهداف تروریستی و موارد مشابه، ضرورت کنترل محتوای وب را ناگزیر ساخته است، ولی این کنترل و نظارت بر انتشار اطلاعات در جوامع مختلف و بر حسب خط مشیهای سیاسی و فرهنگی هر جامعهای نمودهای متفاوتی داشته است.
سیاست جمهوری اسلامی ایران بر آن است که «فیلترینگ» به عنوان اصلیترین راه اعمال محدودیت دسترسی کاربران نسبت به سایتهای انحرافی و مخالف با موازین و مبانی اسلامی شمرده میشود. اعمال فیلترینگ از ناحیه حکومت بر پایه ملاک هایی چون خلاف هنجارهای جامعه بودن، خلاف شؤونات اسلامی بودن، تهدیدبودن برای امنیت ملی صورت میگیرد. از نظر نویسندگان، اعمال فیلترینگ در فضای مجازی واجب است و دامنه وجوب تکلیفی آن شامل تمام سایتهایی میشود که به سلامت روحی و روانی افراد جامعه و به امنیت ملی کشور لطمه وارد می کند و در یک سخن، بر خلاف مقتضای شریعت اسلام شمرده میشود.
پژوهش حاضر در صدد آن است که مبانی فقهی وجوب اعمال فیلترینگ را نسبت به سایتهای انحرافی و بر خلاف احکام اسلامی، مورد بررسی قرار دهد و حکم تکلیفی وجوب اعمال فیلترینگ را در مورد این دسته از سایتها اثبات نمایند. قبل از تبیین ادله وجوب اعمال فیلترینگ، لازم است واژگانی چون فضای مجازی، اینترنت و فیلترینگ توضیح داده شوند.
1. فضای مجازی
در رابطه با تبیین فضای مجازی، تعاریف مختلفی ارائه شده است. به نظر میرسد تعریف جامع و کامل از فضای مجازی و سایبری این تعریف باشد: «فضای مجازی، محیط الکترونیکی واقعی است که ارتباطات انسانی به شیوهای سریع و واقعی، فراتر از مرزهای جغرافیایی و با ابزار خاص خود، در آن زنده و مستقیم روی میدهد» (عباسی و مرادی، 1394، ش81، ص44).
قید واقعی، مانع از آن است که تصور شود مجازیبودن این فضا به معنای غیر واقعیبودن آن است؛ چراکه در این فضا نیز همان ویژگیهای تعاملات انسانی در دنیای خارج همچون مسؤولیت وجود دارد. ضمن اینکه فضای سایبر در واقع یک محیطی است که ارتباطات در آن انجام میشود، نه صرف مجموعهای از ارتباطات. از سوی دیگر، اگرچه ممکن است این ارتباطات در همه شرایط آنلاین نباشند، ولی زنده و واقعی و مستقیم هستند. ازاینرو، تأثیر و تأثر بالایی در این روابط رخ میدهد (همان).
واژه «سایبر» به فناوری رایانه و الکترونیکمحور اشاره دارد. فضای سایبر نیز یک قلمرو عملیاتی تنظیمشده به وسیله استفاده از علم الکترونیک است تا اطلاعات را از طریق سیستمهای بههمپیوسته و زیرساختهای مرتبط با آن مورد بهرهبرداری قرار دهد (همان).
فضای مجازی را میتوان برای توصیف تمام انواع منابع اطلاعاتی موجودشده از طریق شبکههای رایانهای بکار برد. در حقیقت فضای مجازی نوع متفاوتی از واقعیت مجازی و دیجیتالی است که توسط شبکههای رایانهای همپیوند تأمین میشود که با اندکی مسامحه میتوان آن را مترادف با شبکه جهانی اینترنت دانست (ایزدیفرد و حسیننژاد، 1395، ص33).
2. اینترنت
اینترنت، شبکهاى از شبکههاى کامپیوترى است که زیرساخت سراسرى شبکهاى بسیار وسیعى را تشکیل مىدهد. اینترنت میلیونها کامپیوتر را به یکدیگر ارتباط مىدهد و به این ترتیب شبکهاى را مىسازد که به وسیله آن هر کامپیوترى که به اینترنت متصل باشد، مىتواند با سایر کامپیوترهاى متصل به اینترنت ارتباط برقرار کند. به عبارتى دیگر، اینترنت عبارت است از میلیونها کاربر کامپیوتر که توسط خطوط تلفن و یا سایر خطوط یا روشهاى ارتباطى با یکدیگر متصل هستند (گروه تألیف و ترجمه بنیادICDL جمهورى اسلامى ایران، 1390، ص16).
اینترنت موجب دسترسی آسان و سریع به حجم عظیمی از اطلاعات در کوتاهترین زمان ممکن گردیده و هر روز در حال گسترش و توسعه میباشد؛ بطوری که امروزه مانند اشعهای نور خود را بر پنچ قاره جهان افکنده و دنیای شگفتانگیزی را بوجود آورده که با ورود در آن میتوان مطالب فراوانی در شبکهها و پایگاه آموخته و علاوه بر آن میتوان به تمامی موضوعات موجود و قابل بررسی در جهان دست یافت (ایزدیفرد و حسیننژاد، 1395، ص33).
3. فیلترینگ
چنانچه گذشت، فضای سایبر دارای تأثیرات گوناگون بر جوامع انسانی در فضای حقیقی است که در قالب مزایا و معایبی در جامعه جلوه گر خواهد بود. این فضا متشکل از فرصت ها، مزایا و در مقابل آن، آسیب ها و تهدیدات متعددی می باشد که پیش روی کاربران، گروه ها، جامعه، حکومت و دولت ها است. بر این اساس، فضای مجازی یک تیغه دولبه است و فرصتهای زیادی را به همراه دارد، ولی اگر مدیریت نشود ممکن است آسیبها و تهدیدهایش بر فرصتهایی که میسازد، غلبه کند. لذا اگر ملاحظات کافی از لحاظ ایمنی و امنیت ارائه شود، قطعاً میتواند بهرهور و فرصتآفرین باشد. اعمال فیلترینگ میتواند به عنوان یکی از راههای مهم در تحقق این امنیت شمرده شود.
فیلترینگ عدم دسترسی به محتوای مجرمانه بر اساس قانون جرایم رایانه ای است. فیلتر یا پروکسی (proxy) معمولاً به عنوان بخشی از «دیوار آتش» سرویس دهندگان اینترنت مورد استفاده قرار می گیرد و نحوه کار آن به این صورت است که وقتی کاربر میخواهد در یک شبکه محلی به یک سرویس دهنده اینترنت دسترسی داشته باشد، یک درخواست از کامپیوتر به سرویس دهنده پروکسی می فرستد. سپس سرویس دهنده پروکسی اطلاعات را از سرویس دهنده اینترنت به کامپیوتر درونشبکه داخلی می فرستد و به صورت دقیق تر پروکسی بسته های اطلاعات؛ یعنی اطلاعات در حال عبور از شبکه را مورد کنترل و بررسی قرار می دهد (اطلاعات در حال عبور شاملIP فرستنده و دریافت کننده همچنین پروتکل مورد استفاده برای ارسال بسته های اطلاعاتی و مواردی از این قبیل است) و می تواند انتقال بسته های مشخص از اینترنت به شبکه داخلی و برعکس را مسدود کند.
فیلترینگ اینترنت در ایران عبارت است از اعمال سانسور، محدودیت و نظارت ساختاریافته و هدفدار بر دسترسی به محتوای وبگاه ها و استفاده از خدمات اینترنتی برای کاربران ایرانی. فیلترینگ در ایران بر اساس قوانین مصوب در مجلس شورای اسلامی اعمال می گردد و طیف گسترده ای از وبگاه های اینترنتی، از پورنوگرافی گرفته تا سیاسی را در بر می گیرد.
مصادیق محتوای مجرمانه که به عنوان موضوع ماده 21 قانون جرایم رایانهای مصوب 1388(1) شمرده میشود و نسبت به آنها فیلترینگ اعمال می شود، فهرست بلندبالا و گسترده ای را شامل می شود که هر کدام در قوانین مختلف به صورت پراکنده ذکر شده است که از جمله آنها میتوان به موارد ذیل اشاره نمود:
1. محتوا علیه عفت و اخلاق عمومی؛ جرایمی نظیر اشاعه فحشا و منکر، استفاده ابزاری از زنان، راه اندازی سایت های همسریابی بدون مجوز، تسهیل، تحریک، تشویق، ترغیب، تهدید یا تطمیع افراد به دستیابی به محتویات مستهجن و مبتذل و مواردی نظیر اینها.
2. محتوا علیه مقدسات اسلامی؛ مانند اهانت به دین مبین اسلام و مقدسات آن.
3. محتوا علیه امنیت و آسایش عمومی؛ مانند تشکیل جمعیت، دسته، گروه در فضای مجازی (سایبر) با هدف برهم زدن امنیت کشور، تهدید به بمبگذاری، تحریک یا اغوای مردم به جنگ یا کشتار یکدیگر، انتشار اسرار محرمانه نیروهای مسلح و نظایر اینها.
4. محتوا علیه مقامات و نهادهای دولتی و عمومی؛ مانند افترا و نشر اکاذیب نسبت به مقامات و نهادها و غیره.
5. محتوایی که برای ارتکاب جرایم رایانه ای بکار می رود؛ همچون انتشار یا توزیع و دردسترسقراردادن یا معامله داده ها یا نرم افزارهایی که صرفاً برای ارتکاب جرایم رایانه ای بکار می رود و جعل پایگاه های اینترنتی بانک ها، سازمان ها و نهادهای دولتی و عمومی.
6. محتوایی که تحریک، ترغیب یا دعوت به ارتکاب جرم می کند؛ مانند تبلیغ و ترویج مصرف مواد مخدر، مواد روان گردان و سیگار.
7. محتوای مجرمانه مربوط به امور سمعی و بصری و مالکیت معنوی؛ نظیر عرضه تجاری آثار سمعی و بصری بدون مجوز وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی و تشویق و ترغیب به نقض حقوق مالکیت معنوی.
8. محتوای مجرمانه مرتبط با انتخابات ریاست جمهوری، مجلس شورای اسلامی و مجلس خبرگان رهبری؛ مانند درج محتوای تبلیغاتی نامزدهای انتخاباتی خارج از مدت زمان مقررشده برای فعالیت انتخاباتی و مواردی مانند آن (سایت رسمی کارگروه تعیین مصادیق محتوای مجرمانه: http://internet.ir).
4. تحلیل ادله فقهی اعمال فیلترینگ
با روشنشدن مفهوم فضای مجازی و فیلترینگ، در این قسمت، به تحلیل ادله وجوب اجرای فیلترینگ در فضای مجازی میپردازیم.
4-1. قاعده نفی سبیل
قاعد نفی سبیل میتواند به عنوان یکی از ادله مهم وجوب اعمال فیلترینگ در فضای مجازی شمرده شود.
این قاعده مهم مأخوذ از آیات و اخبار مستفیض بوده؛ بطوری که بر آن اجماع اقامه شده و فقها در موارد کثیرى آن را مبناى استنباط احکام فرعیه قرار داده اند. حرمت هر عملى که سبب شود دشمنان دین و یا غیر مسلمان راهى براى سلطه و ولایت بر مسلمان یا مسلمانان پیدا کنند، طبق این قاعده روشن است (بجنوردى، 1419ق، ج 1، ص193 -187؛ فاضل لنکرانى، 1416ق، ص243؛ سیفی مازندرانى، 1425ق، ج 1، ص239-238).
این اصل یکی از اصول مهم حاکم در کشورهای اسلامی است که سابقه تاریخی نیز دارد؛ از جمله در فتوای تحریم تنباکو توسط «میرزای شیرازی» و نفی قانون کاپیتولاسیون توسط امام خمینی(ره)، به قاعده نفی سبیل استناد شده است.
در قرآن و سیره پیامبر، اصل بر نفی سلطه کفار بر مسلمانان می باشد. سلطه کفار؛ اعم از سلطه سیاسی، اقتصادی، اجتماعی، نظامی و ... ممنوع می باشد (مراغى، 1417ق، ج 2، ص357). علاوه بر روابط فردی مسلمانان با کفار، روابط اجتماعی آنان نیز بر همین مبنا شکل گرفته و تخطی از آن پذیرفته نیست؛ همانگونه که این نکته را می توان در آیه شریفه «وَلَن یَجْعَلْ اللَّهُ لِلْکافِرِینَ عَلَی الْمُؤمِنینَ سَبیلاً» (نساء(4): 141) استظهار نمود (مکارم شیرازی، 1374، ج4، ص175).
در اثبات قاعده نفی سبیل، صاحبان کتب قواعد فقهی، به ادلهای همچون آیات، روایات، اجماع و عقل تمسک نموده اند.گرچه در این میان، استدلال به اجماع و عقل مورد مناقشه قرار گرفته است، ولی در مجموع از آنجا که آیه نفی سبیل و حدیث نبوی «الْإِسْلَامُ یَعْلُو وَ لَا یُعْلَى عَلَیْهِ وَ الْکُفَّارُ بِمَنْزِلَه الْمَوْتَى لَا یَحْجُبُونَ وَ لَا یَرِثُونَ »(2) (صدوق، 1413ق، ج4، ص334) به نحو صریحی بر قاعده نفی سبیل دلالت دارند و فقها نیز با توجه به این مدارک، پذیرش این قاعده را به صورت قطعی پذیرفتهاند، نگارندگان به دلیل پرهیز از اطاله کلام، از طرح این مباحث خودداری می کنند (بجنوردى، 1419ق، ج 1، ص193 -187؛ حسینی شیرازى، 1413ق، ص63 -61؛ فاضل لنکرانى، 1416ق، ص242-233؛ سیفی مازندرانى، 1425ق، ج 1، ص248-238).
اگرچه به مجرد آنکه سخن از اعمال قدرت و سلطه به میان می آید، همه نظرها به زور، ابزارهای خشونت ، ارتش و... معطوف می گردد؛ در حالی که ابزارهای غیر مادی اعمال قدرت به مراتب از اهمیت بیشتری برخوردارند. اعمال زور و خشونت، آخرین حربه و آخرین مرحله اعمال قدرت است ، در عین حال، عریان ترین وجه اعمال قدرت و رایج ترین آن در تاریخ سیاست نیز هست . اما به مرور زمان راه های غیر خشونت آمیز کارآیی بیشتری پیدا می کنند.
از جمله این راه ها که می تواند موجب تسهیل رسیدن دشمنان اسلام به مقاصد شومشان شود، ایجاد سایتهایی است که مضامین آنها خلاف شؤونات اسلامی میباشد که میتواند زمینه ساز اعمال ولایت کفار و سلطه دشمنان دین شمرده شود و در پاره اى از موارد سبب تحقق سبیل کفار و دشمنان دین مى شود. گفتنى است مسلمانان باید مراقب باشند که کفار بر آنها سلطه پیدا نکنند، این سلطه به هر رنگى باشد، منفی و مذموم است. به عبارت دیگر، از نظر اسلام، استقلال دولت و ملت مسلمان، عدم سلطه و حاکمیت کفار بر مسلمانان است.
بر اساس قاعدۀ معروف فقهى نفى سبیل، کافر هیچ نوع ولایت و سلطنت در عرصه هاى مختلف زندگى؛ اعم از سیاسى، فرهنگى، اقتصادى و ... بر مسلمان ندارد (هاشمی شاهرودی و جمعى از پژوهشگران، 1426ق، ج 1، ص451). واژۀ «سبیل» در آیه «وَ لَنْ یَجْعَلَ ...» نکره در سیاق نفى است. ازاینرو، عموم را مى رساند و اختصاصى به غلبۀ مؤمنان بر کافران به وسیله دلیل و برهان و نیز پیروزى در آخرت ندارد؛ بلکه از نظر نظامى، سیاسى، فرهنگى، اقتصادى و خلاصه از هیچ نظر، خداوند هیچگونه حقى به کفار نداده است تا بر افراد با ایمان چیره بشوند (طیب، 1378، ج4، ص246).
در این آیه منظور از «جعل» جعل تشریعى است؛ یعنى اینکه خدا حکمى را که باعث تسلط کافر بر مؤمن باشد، تشریع نکرده است. بنابراین، هر حکمى در عمومیت خود مستلزم تسلط کافر بر مؤمن باشد، با این آیه تخصیص مىخورد و یا مقید مىشود (جعفری، 1376، ج2، ص597).
دشمن تلاش می کند از طریق سازوکارهای فرهنگی، اجتماعی، اقتصادی، دینی و سیاسی راهی برای خود باز کند و ساختارهای مختلف فرهنگی، اجتماعی، دینی، اقتصادی و سیاسی جامعه را تحت تأثیر قرار دهد و در نهایت طبیعتاً به دنبال استحاله است. ممکن است نمادهاى سلطه کافران بر مسلمین در قالب سایتهای انحرافی به صورتهای متعددی شکل بگیرد که میتوانیم فیلترینگ را به عنوان سیاستی در مقابل نفوذ دشمن و عملیشدن نقشههای پلید وی بدانیم.
قبل از بیان این صور، باید در نظر داشت که ممکن است مدیریت این دسته از سایتها توسط کفار و دشمنان اسلام و یا توسط افراد خودی صورت پذیرد که در این صورت مانند آن است که توسط خود کفار مدیریت میشوند؛ چراکه آن دسته از افرادی که به نفع کفار کار میکنند و راه تسلط کفار بر مسلمانان را هموار مینمایند، در ردیف کافران قرار میگیرند (امام خمینی، بیتا، ج1، ص487-486).
4-1-1. سلطه فکرى
ممکن است کفار و دشمنان اسلام به خاک ما تجاوز نکنند، اما بکوشند تا مغز ما را تصرف کنند و کارى کنند که ما آنطور بیندیشیم که آنها مىپسندند. توفیق دشمن در ایجاد چنین طرز فکری بمنزله موفقیت او در تسخیر کشور ما و نقض استقلال است. با حفظ این مطلب، بسیاری از سایتهای انحرافی، حاوی مطالب و مضامین و برنامههایی هستند که میتواند در افکار کاربران مراجعهکننده مؤثر باشد؛ اعم از اینکه این سایتها توسط کفار و دشمنان اسلام طراحی شده باشند و یا اینکه توسط افراد سودجوی خودی طراحی و مدیریت شوند.
لذا برای عدم تحقق سلط فکری در فضای مجازی، چارهای جز استفاده از فیلترینگ در مواجه با اینگونه از سایتها نیست. نفى سلطه فکرى کفار در فضای مجازی، میتواند به این معنا باشد که با فیلترنمودن سایتهایی که حاوی برنامههای انحرافی تأثیرگذار در فکر و روان کاربران است، مسلمانی دلداده فکری آنها نشود و فراموش نکنیم که خداوند از مؤمنان خواسته تا در برابر کفار شدت عمل داشته باشیم (فتح(48): 29).(3)
4-1-2. سلطه فرهنگى
فرهنگ هر جامعه دارای ارزش و جایگاه برجستهای بوده و اساس شکلگیری و همبستگی افراد آن جامعه را تشکیل میدهد. ازاینرو، هر جامعهای سعی در حفظ و انتقال فرهنگ خود به نسلهای بعد داشته و در جهت شکوفایی و رشد هر چه بیشتر آن تلاش میکند. مسلمانان باید مراقب باشند که کفار بر آنها سلطه فرهنگى پیدا نکنند. افراد کشور باید دقت داشته باشند که سلطه فرهنگى براى نابودساختن اخلاق و متزلزلکردن پایه هاى ایمان و در نتیجه سلطه فرهنگى بر کشورهاى اسلامى که باعث نابودى دین و دنیاى آنها مى شود، محقق نشود.
سلطه فرهنگی از سلطه نظامی، سیاسی و اقتصادی خطرناکتر است. سلطه فرهنگی، اگرچه پس از صرف زمان زیادی بازدهی خود را نشان میدهد، ولی نباید فراموش کرد که به همین مقدار نیز دیر از پا در میآید و ملتی که هویت فرهنگی خود را از دست داده باشد، به زودی نمیتواند به حالت عادی برگردد. خطرات ناشی از تهاجم فرهنگی به حدی است که حضرت امام(ره) فرمودند: «ما آنقدر از تهدید نظامی و محاصره اقتصادی نمیترسیم که از وابستگی فرهنگی میترسیم» (امام خمینی، 1379، ج12، ص252).
انقلاب اسلامی ایران که به عنوان بزرگترین حادثه قرن شناخته میشود، دشمنان اسلام در مبارزه با آن از انحای مختلفی چون نظامی (جنگ هشت ساله)، اقتصادی (محاصره اقتصادی ایران)، سیاسی (انزوای سیاسی ایران) استفاده نمودهاند. پس از آنکه در همه آنها شکست خوردهاند، به تهاجم فرهنگی علیه ایران روی آوردهاند.
آنها با استفاده از شیوههای گوناگون فرهنگی و حربههای مختلفی که قسمت عمدهای از آن در فضای مجازی توسط سایت ها مدیریت میشود، سعی دارند با انقلاب اسلامی ایران مبارزه کنند و جلوی صدور آن را بگیرند. از جمله ابزارهاى دشمنان اسلام براى گسترش سلطه فرهنگی خود در ایران، نشر انواع جزوات، اخبار، سىدىها، فیلمها و مطالبى است که عمدتاً در فضای مجازی بوده و باعث توزیع فساد در بین مسلمین و پیدایش تغییرات فرهنگى در جامعه به نفع آنها مىشوند. این ترفندها در فضای مجازی، به عنوان راهزنان حیا، عفاف و حجاب شدهاند و گروههای شیطانی در این فضا مدام حب و بغض مخاطبانشان را با تکنیکهای روانشناسانه جابجا میکنند.
تعداد زیادی از سایتها با ایجاد تنشهای فرهنگی، دست به تخریب افراد، شخصیتها و مقدسات مردم زده و به صورتهای مختلف، سبب ایجاد چالش و آسیبهایی در سطح جامعه و ناامنیهای اجتماعی میشوند. لذا برای جلوگیری از تهاجم فرهنگی در فضای مجازی، چارهای نیست که این دسته از سایتهایی که حاوی برنامههای انحرافی فرهنگی هستند، فیلتر شوند؛ چراکه فیلترنکردن این دسته از سایت ها، هدف شوم تهاجم فرهنگی را از ناحیه آنها تسهیل می کند.
4-1-3. سلطه سیاسى
یکی از راههایی که سبب میشود دشمنان دین و یا غیر مسلمان راهى براى سلطه و ولایت بر مسلمان یا مسلمانان پیدا کنند، سلطه سیاسی است (مؤمن، 1382، ش35، ص134). بسیاری از سایتها حاوی مطالبی بر ضد سیاستهای اسلامی و مسلمین هستند که در قالب برنامههای متنوعی چون نوشتهها، فیلمها و تصاویر به تبلیغ اینگونه از برنامهها میپردازند. برخی از این مطالب که در شکل شایعات سیاسی ظاهر میشوند، به حدی هستند که سبب ایجاد تنش و ناآرامی در جامعه میشوند؛ بطوری که گاهی رفع آن تنشها و ناآرامیها و بازگرداندن آرامش و امنیت به افکار عمومی، برای دولتها هزینههای گزافی دارد. شایعاتی که خبر از بیماری، مرگ، کناره گیری، فساد مالی یا اخلاقی و در نهایت عزل و نصب سیاستمداران دارد. نوع پرحاشیه اینگونه شایعات در مواردی است که اخبار کذبی در مورد اقدامات خاص دولتها منتشر میشود که مدعی افشاگری یا حاکی از حمله نظامی به کشور، درگیری در مرزها، تظاهرات یا شورشهای سیاسی است.
گاه دشمن از طریق بهقدرترساندن جاسوسان خود و یا کسانى که جاسوس نیستند، اما طورى مىاندیشند که دشمن مىپسندد و یا خریدن برخى از مقامات کشور و یا فراهمساختن تلههاى جاسوسى براى آنان، از اینگونه شایعات شنیع استفاده میکند تا در تصمیمسازىهاى سیاسى ممالک اسلامى به نفع منافع نامشروع خود نفوذ کند. در این موارد میتوان با استفاده از فیلترینگ و مسدودنمودن این نوع از سایتها، دامنه پیامدهای سیاسی و اجتماعی ناشی از آن را که گاهی جبران آن برای دولتمردان آن کشور بسیار سخت و حتی ناممکن است، مهار نمود.
4-1-4. سلطه دینى
از آنجا که دین اسلام جهت گسترش حاکمیت دین الهى تشریع شده است؛ حاکمیتى که صلاح دنیا و آخرت مردم در پرتو آن تحقق مى یابد (طبرسی، 1372، ج1، ص606)، اجازه سلطه دینی بر مسلمانان را به هیچ غیر مسلمانی نمی دهد. حتی فلسفه جهاد در اسلام با توجه به قید «فِی سَبِیلِ اللَّهِ» در آیه «وَ قاتِلُوا فِی سَبِیلِ اللَّهِ» (آل عمران(39): 167) براى این است که دین الهى که مایه صلاح دنیا و آخرت مردم است، در عالم سلطه یابد (طباطبایی، 1417ق، ج4، ص61). سلطه دینی یکی از برنامهها و ابزارهای نفوذ و سلطه استعمار غرب بر کشورهای اسلامی است که غرضشان قراردادن اعتقادات کشورهای اسلامی و نابودی ارزشهای دینی آنهاست.
غیر مسلمانان و دشمنان اسلام به شدت در صدد استیلای دینی بر مسلمانان بوده و هستند؛ چنانچه میتوان این نکته را از آیه «وَ لَنْ تَرْضَى عَنکَ الْیَهُودُ وَلَا النَّصَارَى حَتَّى تَتَّبِعَ مِلَّتَهُمْ» (بقره(2): 120) استفاده نمود (میبدی، 1361، ج10، ص69). با حفظ این مطلب، در عصر کنونی دشمن میکوشد در فضای مجازی با استفاده از شیوههای مختلفی همچون بارگذاری جزوات و نوشتهها، فیلمها و عکس ها در سایتها، ناکارآمدی دین اسلام و احکام آن را بیان نماید و افراد جامعه را از ارزشهای دینی و اعتقادات مذهبی دور نماید.
در حال حاضر بسیاری از سایتها با تبلیغ مذاهب و فرق ضاله، این هدف را دنبال میکنند که باورهای دینی کاربران و بازدیدکنندگان خود را به چالش کشیده و زمینه سستشدن اعتقادات را در آنها فراهم کنند. گردانندگان این صفحات که بطور حتم از سوی دشمنان اسلام و معاندان جمهوری اسلامی ایران پشتیبانی و حمایت میشوند، با استفاده از آموزش های به اصطلاح منطقی خود سعی در ایجاد چالش در مسائل دینی می کنند.
آنها این کار را با ارائه مثال های مبهم و ایجاد سفسطه، زمینه بروز شک و تردید را در بین کاربران خود بوجود آورده و سبب می شوند تا سؤالات متعددی در ذهن افراد در زمینه باورها و اعتقادات دینی ایجاد شود. سپس گردانندگان این صفحات مجازی با ارائه جوابهایی هدفمند به سؤالات ایجادشده برای کاربران، زمینه سستشدن ایمان قلبی را در آنها بوجود میآورند. طبیعتاً در این موارد میتوان با استفاده از فیلترینگ تا حدود زیادی مانع تحقق اهداف دشمن در فضای مجازی شد.
پی نوشت:
ماده 21 قانون جرایم رایانهای عبارت است از: «ارائهدهندگان خدمات دسترسی موظفند طبق ضوابط فنی و فهرست مقرر از سوی کارگروه (کمیته) تعیین مصادیق موضوع ماده ذیل محتوای مجرمانه که در چهارچوب قانون تنظیم شده است؛ اعم از محتوای ناشی از جرایم رایانه ای و محتوایی که برای ارتکاب جرایم رایانهای بکار می رود را پالایش (فیتلر) کنند. در صورتی که عمداً از پالایش (فیلتر) محتوای مجرمانه خودداری کنند، منحل خواهند شد و چنانچه از روی بی احتیاطی و بی مبالاتی زمینه دسترسی به محتوای غیر قانونی را فراهم آورند، در مرتبه نخست به جزای نقدی از بیست میلیون ( 20,000,000 ) ریال تا یکصد میلیون ( 100,000,000 ) ریال و در مرتبه دوم به جزای نقدی از یکصد میلیون ( 100,000,000 ) ریال تا یک میلیارد ( 1,000,0000,000 ) ریال و در مرتبه سوم به یک تا سه سال تعطیلی موقت محکوم خواهند شد».
همیشه اسلام (نسبت به سایر مکاتب و ملل) برتری دارد و هیچ چیزی بر آن برتری ندارد و کافران بمنزله مرده ها هستند، مانع از ارث دیگران نمی شوند و خودشان نیز ارث نمی برند.
مُّحَمَّدٌ رَّسُولُ اللَّهِ وَالَّذِینَ مَعَهُ أَشِدَّاء عَلَى الْکُفَّارِ رُحَمَاء بَیْنَهُمْ تَرَاهُمْ رُکَّعًا سُجَّدًا یَبْتَغُونَ فَضْلًا مِّنَ اللَّهِ وَرِضْوَانًا سِیمَاهُمْ فِی وُجُوهِهِم مِّنْ أَثَرِ السُّجُودِ ذَلِکَ مَثَلُهُمْ فِی التَّوْرَاه وَمَثَلُهُمْ فِی الْإِنجِیلِ کَزَرْعٍ أَخْرَجَ شَطْأَهُ فَآزَرَهُ فَاسْتَغْلَظَ فَاسْتَوَى عَلَى سُوقِهِ یُعْجِبُ الزُّرَّاعَ لِیَغِیظَ بِهِمُ الْکُفَّارَ وَعَدَ اللَّهُ الَّذِینَ آمَنُوا وَعَمِلُوا الصَّالِحَاتِ مِنْهُم مَّغْفِرَه وَأَجْرًا عَظِیمًا».
منابع و مآخذ
1. قرآن کریم.
2. نهج البلاغه.
3. آخوند خراسانی، محمد کاظم بن حسین،کفایهالأصول، ج3، قم: موسسه النشر الاسلامی، 1430ق.
4. آملی، میرزاهاشم، مجمع الافکار و مطرح الانظار، ج4، قم: المطبعه العلمیه، 1405ق.
5. افتخاری، اصغر، «تبارشناسی قاعده مصلحت در فقه سیاسی شیعه»، فصلنامه سیاست متعالیه، ش1، 1392.
6. امام خمینی، سید روح اللّه، المکاسب المحرمه، ج1، قم: مؤسسه تنظیم و نشر آثار امام خمینى;، 1415ق
7. ------------------، صحیفه نور، ج12و17، تهران: مؤسسه تنظیم و نشر آثار امام خمینی;، 1379.
8. ------------------، تحریر الوسیله، ج1، قم: مؤسسه مطبوعات دار العلم، بی تا.
9. انصاری، مرتضى بن محمد امین، فرائد الأصول، ج2، قم: جامعه مدرسین، 1416ق.
10. ----------------------، کتاب المکاسب، ج1، قم: کنگره جهانى بزرگداشت شیخ اعظم انصارى، 1415ق.
11.ایزدی فرد، علی اکبر ، حسین نژاد سیدمجتبی، فقه الکترونیک در الگوی اسلامی ایرانی پیشرفت، تهران: مؤسسه الگوی اسلامی ایرانی پیشرفت، 1395.
12. بجنوردى، سید حسن، القواعد الفقهیّه، ج1، قم: مؤسسه الهادى، 1419ق.
13. --------------، منتهى الأصول، ج2، تهران: مؤسسه العروج، 1380.
14. تبریزى، موسى بن جعفر بن احمد، أوثق الوسائل، قم: کتابفروشى کتبى نجفى، 1369ق.
15. جعفری، یعقوب، تفسیر کوثر، ج2، قم: انتشارت هجرت، 1376.
16. حر عاملی، محمد بن حسن، وسائل الشیعه، قم: مؤسسه آل البیت:، 1409ق.
17. حرانى، ابن شعبه حسن بن على، تحف العقول، قم: جامعه مدرسین، 1404ق.
18. حسینی شیرازى، سید محمد، الفقه، القواعد الفقهیه، بیروت: مؤسسه امام رضا7، 1413ق.
19. حسینی عاملی، سید جواد بن محمد، مفتاح الکرامه، ج12، قم: جامعه مدرسین، 1419ق.
20. حلى، محمد بن حسن بن یوسف، إیضاح الفوائد، ج2، قم: مؤسسه اسماعیلیان، 1387ق.
21. ----------------------، مختلف الشیعه، ج4، قم: دفتر انتشارات اسلامى، 1413ق.
22. روزنامه ایران، 12/9/1393، ش5808.
23. روزنامه خراسان، 17/10/1393.
24. روزنامه دنیای اقتصاد، 14/2/1396، ش4036.
25. سایت پلیس فتا (https://www.cyberpolice.ir)، زمان مراجعه: 21/5/1396.
26. سایت رسمی کارگروه تعیین مصادیق محتوای مجرمانه (http://internet.ir)، زمان مراجعه: 21/5/1396.
27. سیفی مازندرانی، علی اکبر، مبانی الفقه الفعال فی القواعد الفقهیه الأساسیه، ج1، قم: دفتر انتشارات اسلامى، 1425ق.
28. سیوری، مقداد بن عبدالله، التنقیح الرائع، ج1، قم: کتابخانه آیهالله مرعشی، 1404ق.
29. شعرانى، ابو الحسن، تبصره المتعلمین ـ ترجمه و شرح، ج2، تهران: منشورات إسلامیه، 1419ق.
30. شهید اول، محمد بن مکی، غایه المراد، ج1، قم: دفتر تبلیغات اسلامی، 1414ق.
31. صدوق، محمد بن علی بن بابویه، من لایحضره الفقیه، ج2و4، قم: دفتر انتشارات اسلامی، 1413ق.
32. طباطبایى، سید محمد حسین، المیزان فى تفسیر القرآن، ج4، قم: دفتر انتشارات اسلامى، 1417ق.
33. طباطبایی، سید علی، ریاض المسائل، ج8، قم: مؤسسه النشر الاسلامی، 1419ق.
34. طباطبایی، محمدسعید حکیم، الکافی فی اصول الفقه، ج2، بیروت: دارالهلال، 1428ق.
35. طباطبایی یزدی، سید محمد کاظم، حاشیه المکاسب، تهران: دارالمعارف الاسلامیه، 1378.
36. طوسى، ابو جعفر محمد بن حسن، الاقتصاد، تهران: کتابخانه جامع چهل ستون، 1375ق.
37. -----------------------، مجمع البیان فى تفسیر القرآن، ج1، تهران: ناصر خسرو، 1372.
38. طوسی، محمد بن حسن، تهذیب الاحکام، ج6، تهران: دارالکتب الاسلامیه، 1407ق.
39. طیب، سید عبد الحسین، اطیب البیان فی تفسیر القرآن، ج4، تهران: اسلام، 1378.
40. عباسی، مجید، مرادی، حسین، «جنگ سایبر از منظر حقوق بین الملل بشر دوستانه»، مجلس و راهبرد، ش81، 1394.
41. عراقى، آقا ضیاء الدین على کزازى، شرح تبصره المتعلمین، ج6، قم: جامعه مدرسین، 1414ق.
42. -----------------------، قاعده لاضرر و لاضرار، قم: دفتر تبلیغات اسلامی حوزه علمیه قم: 1418ق.
43. -----------------------، مقالات الأصول، قم: مجمع الفکر الإسلامی، 1420ق.
44. -----------------------، نهایه الأفکار، ج4، قم: دفتر انتشارات اسلامی ، 1417ق.
45. فاضل لنکرانى، محمد، القواعد الفقهیه، قم: چاپخانه مهر، 1416ق.
46. فیومى، احمد بن محمد بن على، المصباح المنیر، ج1، قم: منشورات دار الرضی، بی تا.
47. کلینى، محمد بن یعقوب، الکافی، ج1و5، قم: دار الکتب الاسلامی، 1407ق.
48. گروه تألیف و ترجمه بنیادICDL جمهورى اسلامى ایران، مهارت هفتم؛ اینترنت و پست الکترونیک، تهران: بنیاد ICDL جمهورى اسلامى ایران، 1390.
49. مراغی، میرفتاح، العناوین الفقهیّه، ج2، قم: دفتر انتشارت اسلامی، 1417ق.
50. مظفر، محمدرضا، أصول الفقه، ج2، قم: مکتبه الفقه و الاصول المختصه، 1375.
51. معرفت، محمد هادی، «مصلحت در فقه»، مجله پیام حوزه، ش14، 1376.
52. مکارم شیرازی، ناصر، تفسیر نمونه، ج4، تهران: دار الکتب الإسلامیه، 1374.
53. منتظری، حسینعلی، دراسات فی ولایه الفقیه، ج2، قم: تفکر، 1409ق.
54. مؤمن ، محمد، «کاوشى در مجازات محارب و مفسد فى الارض» ، مجله فقه اهل بیت:، قم: ش 35، 1382.
55. میبدی، رشیدالدین ابوالفضل، کشف الأسرار و عده الأبرار، ج10، تهران: امیر کبیر، 1361.
56. نائینى، محمدحسین، أجودالتقریرات، ج2، قم: مطبعه العرفان، 1352.
57. -------------، فوائد الاُصول، ج3، قم: جامعه مدرسین، 1376.
58. نجفى، محمد حسن، جواهر الکلام، ج22، بیروت: دار إحیاء التراث العربی، 1404ق.
59. نراقى، مولى احمد بن محمد مهدى، رسائل و مسائل، ج1، قم: کنگره نراقیین ملا مهدى و ملا احمد، 1422ق.
60.هاشمی شاهرودی، سید محمود و جمعى از پژوهشگران، فرهنگ فقه مطابق مذهب اهل بیت:، ج1، قم: مؤسسه دائره المعارف فقه اسلامى بر مذهب اهل بیت:، 1426ق.
نویسندگان:
سیدمجتبی حسیننژاد: استادیار گروه فقه و حقوق اسلامی مؤسسه آموزش عالی پارسا ـ بابلسر
حمیدرضا منیری حمزهکلایی: استادیار گروه معارف اسلامی دانشگاه مازندران
فصلنامه حکومت اسلامی شماره 84
ادامه دارد...