توسعه ناعادلانه و ناپایدار ارتباطات کشور
عباس پورخصالیان - این روزها، آُپراتورهای عمده مخابرات کشور با اُفتِ سرعتِ تقاضایِ جدید در بازار تلفن ثابت و همراه و فروش شارژکارت مواجه‌اند و این اُفتِ سرعتِ تقاضایِ جدید به معنی رسیدن بازار به حد اشباع چگالی تلفنی خود، و ورود پیداکردن به teledensity saturation region است. اما چگونه میتوان حد کنونی وضعیت اشباع چگالی تلفنی را ارتقاء داد؟
معنی «چگالی تلفنی»
"چگالی تلفنی" ( معادل "تلهدنسیتی") شاخصی است ملی، که از فرمول و حاصلِ تقسیم زیر به دست میآید:
[(تعداد اشتراک تلفن ثابت) + (تعداد اشتراک تلفن همراه) x 100] تقسیم بر کل جمعیت کشور = چگالی تلفنی.
به عبارت دیگر و ساده‌تر: «میانگین ضریب نفوذ اشتراک تلفن ثابت» + «میانگین ضریب نفوذ اشتراک تلفن همراه» مساوی است با «چگالی تلفنی».
این شاخص ملی جدید و نشانگر وضعیت بازار مخابرات کشور، نخست در کشورهایی (مثل هندوستان) تعریف شد که در آنها تعداد اشتراک تلفن ثابت کم، ناچیز و رو به کاهش بود، ولی تعداد اشتراک تلفن همراه‌شان عددی نسبتاً قابل توجه و بزرگ!
برای مثال، هم اکنون (در آغاز سال 2017) در هندوستان: تعداد اشتراک تلفن ثابتِ در حال کار، تنها برابر است با: 24.81 میلیون شماره؛ ولی تعداد اشتراک تلفن همراه این کشور بیش از 40 برابرِ تعداد اشتراک تلفن ثابت‌اش است، یعنی: "یک میلیارد و سی و سه میلیون و دویست هزار" شماره همراه.
بنا بر آمار اتحادیه بینالمللی مخابرات: چگالی تلفنی کشور هندوستان در حال حاضر برابر است با: 82.82% و این بدان معناست که در هر گروه یکصد نفره از مردم مقیم هندوستان، حدود 83 نفر دارای یک اشتراک تلفن (اعم از ثابت یا همراه) هستند.
در ایران، اما، تعداد کنونی اشتراک تلفن ثابت برابر است با 30.810 میلیون شماره؛ و تعداد کنونی اشتراک تلفن همراه کلیه اپراتورهای موبایل کشور، مساوی است با 129.582 شماره. متناظر با این مقادیر، میانگین ضریب نفوذ اشتراک تلفن ثابت ایران (یعنی تعداد خط اصلی تلفن ثابت در هر یکصد نفر از جمعیت کشور) در حال حاضر: 38.5 اشتراک است ولی میانگین ضریب نفوذ اشتراک تلفن همراه ما: 161.9 اشتراک میباشد.
در نتیجه: چگالی تلفنی کل کشور در آغاز سال میلادی 2017: 200.4 (= 38.5 + 161.9) است.
اما آیا چگالی تلفنی هر استان کشور نیز 200.4 است؟
پاسخ، منفی است. خیر! توسعههای مخابراتی در کشور، طی پنج برنامهی توسعه گذشته اگر عادلانه صورت میگرفتند، اکنون باید در هر استان نیز دارای چنین دستاوردی میبودیم.
چگالی تلفنی 200.4 برای کشور ایران و بخش مخابراتش، اگرچه افتخارآفرین است اما تک تک استانهای کشور، یا به این میزان چگالی تلفنی نرسیده‌اند یا از آن فراتر رفته‌اند! و در یک کلام: مقدار آن از استانی به استان دیگر، اختلافی فاحش دارد!
در کشورهایی که اختلاف چگالیهای تلفنی محلی‌شان نسبت به میانگین ملی، عددی نزدیک به صفر باشد یا به مرور زمان به طرف صفر (0) میل میکند، میتوان گفت: ارتباطات در چنین کشوری، موزون رشد کرده و عدالت ارتباطی، دچار نوسان شدید نشده است.
به عبارت دیگر: به میزانی که تفاوت بین میانگین چگالی تلفنی کل کشور و چگالیهای تلفنی استانی موجود است، توسعه ارتباطات کشور، ناموزون، ناعادلانه و ناپایدار صورت گرفته است.
پراکندگی مقدار چگالی تلفنی استانها در پیرامون میانگین چگالی تلفنی کشوری
خدمات ثابت و همراه، خدماتی مکمل و جایگزین هستند، لذا توزیع ضرایب نفوذ خدمات ثابت و همراه در استانهای کشور میتواند ملاکی برای درک توسعه همگون یا ناهمگون خدمات ثابت و همراه از استانی به استان دیگر تلقی شود. همان طور که نمودار نشان میدهد: هر استان چگالی تلفنی مربوط به خود را دارد و مقدار آن از میانگین ملی، بسیار متفاوت است.
این ناهمگونی در توزیع چگالی تلفنی، نشان از نوعی تبعیض ارتباطی دارد که باید رفع شود، و زمانی رفع میشود که چگالی تلفنی هر استان با میانگین چگالی تلفنی کل کشور برابر باشد.
نمودار ناهمگونی توسعه مخابرات به کمک شاخص ضریب نفوذ در 31 استان کشور
در این نمودار، محور Xها، به مقدار ضریب نفوذ ثابت و محور Yها، به جمع ضریب نفوذ دو شرکت عمده ارتباطات همراه (همراه اول و ایرانسل) اختصاص دارد.
برای درک وضعیت اسفناک کشور از لحاظ توسعههای ناهمگون، در این نمودار باید به این نکات توجه داشت:
95درصد اشتراک همراه در کشور، از آنِ دو شرکت: همراه اول و ایرانسل و 5% باقی، متعلق به چهار شرکت است: رایتل، تالیا، ارتباطات همراه اصفهان و منطقه کیش.
آمار مربوط به این نمودار از کتاب «اطلس ارتباطات» (شابک: 8- 48-6922-964-978 چاپخانه سازمن نقشه برداری کشور، صفحه 20) استخراج شده است.
توزیع ضریب نفوذ استانها احتمالاً در طی سال 2017 و سالهای آتی کم و بیش به همین شکل حفظ میشود.
استان "سیستان و بلوچستان" دارای پائین ترین ضریب نفوذ ثابت و همراه در کشور است.
چهار استان تهران، البرز، مازندران، سمنان و یزد نسبت به بقیه استانها، بالاترین ضریب نفوذ ثابت و همراه در کشور را دارند.
محاسبه حد اشباع تقاضا در بازار تلفن ثابت
مابین اجرای برنامه سوم و چهارم، درخواست مجلس از وزارت ارتباطات و فناوری اطلاعات این بود که با اجرای برنامه چهارم، تعداد اشتراک ثابت به حد اشباع تقاضا در بازار اشتراک تلفنهای ثابت برسد، یعنی به تعداد نیمی از جمعیت کشور. درنتیجه، ضریب نفوذ تلفن ثابت در پایان برنامه چهارم باید به 50دصد می رسید.
12 سال پیش برنامهریزی کردیم که در پایان برنامه چهارم توسعه، به این حد اشباع دست یابیم. در حالی که با گذشت این مدت زمان طولانی، هنوز ضریب نفوذ تلفن ثابت کشور بین 30 درصد تا 40 درصد است و با برآوردن درخواست مجلس و رسیدن به حد 50درصد، فاصله داریم و شاید هیچ وقت هم به آن نرسیم.
در ضمن، تقاضای "تلفنهای همگانی" نیز جزو تقاضاهای بازار ثابت محاسبه میشود.
لذا، با توجه به رشد جمعیت و عدم توسعه تلفن همگانی طی سالهای اخیر، ضریب نفوذ تلفنهای همگانی نه تنها بالا نمیرود بلکه مُدام رو به کاهش دارد.
شرکتهای استانی مخابرات به دلیل گرانی توسعه دسترسی ثابت، بالفعل قادر نیستند حتی از شمارههای منصوبه هنوز واگذار نشده و بالقوه آماده برای واگذاری، استفاده کنند و تقاضای کسانی را که ثبت نام کرده و هزینههای دایرکردن یک خط تلفن ثابت را از پیش پرداخت کرده‌اند، اجابت کنند.
تعداد تقاضاهای متوقف در صف انتظار برای دریافت اشتراک اتصال پرسرعت به اینترنت و علل ناتوانی اجابت آنها از سوی شرکتهای استانی، نیز از جمله مواردی است که آمار و اطلاعات آن در دست نیست زیرا اعلان نمیشود!
محاسبه حد اشباع تقاضا در بازار تلفن همراه
با در نظر گرفتن روند تاکنونی توسعه شبکه های تلفن همراه، حد اشباع تقاضا در بازار تلفن همراه کشور را من 138 میلیون اشتراک (اعم از پیش‌پرداختی و پس‌پرداختی) پیش بینی میکنم.
این بدان معنا است که حد اشباع چگالی تلفنی کل کشور تا سالهای گذر سده (1399 تا 1401 هجری شمسی) در نهایت، عدد 204 خواهد بود.
بدیهی است که اگر تفاوتها و تبعیضهای ارتباطی موجود در استانها، از این طریق برطرف شوند که طرحی جامع برای یکسان‌سازی چگالی تلفنی استانهای محروم با میانگین کنونی چگالی تلفنی کل کشور اجرا شود، حد اشباح چگالی تلفنی مذکور نیز به سمت عددی بزرگتر ار 204 میل خواهد کرد. منبع:عصرارتباط
تشکر