تولید، پشتیبانی‌ها و مانع زدایی‌ها در بخش فاوا
عباس پورخصالیان - گزارش تولید، پشتیبانی ها و مانع زدایی ها در بخش فناوری اطلاعات و ارتباطات حدود یک ماه پیش، توسط مرکز پژوهش های مجلس منتشر و در آن از تعدادی چالش به علاوۀ چند مانع بازدارندۀ پیشرفت و توسعۀ بخش فناوری اطلاعات و ارتباطات و چگونگی رفع آنها یاد شده است؛ از آن جمله:
- چالش های ناشی از تحریم (مانندِ وجود محدودیت ارزی و عدم امکان انتقال ارز برای تأمین تجهیزات از خارج)،
- موانع ناشی از اجرای سیاست هایی نادرست در این حوزه (مانندِ سیاست ثابت نگه داشتن تعرفه ها و محدود شدن راه های درآمدزایی اپراتورها که منجر به کاهش علاقه سرمایه گذاران به ویژه شرکای خارجی به سرمایه گذاری در این حوزه شده)،
- موانع مربوط به مقررات و قوانین این حوزه یا نحوه اجرای آنها، مانندِ موارد زیر:
- تصرف باند فرکانسی 700 و 800 مگا هرتز از سوی صداوسیما، باندی که برای گسترش خدمات اپراتورهای موبایلی و توسعۀ دسترسی شبکۀ 4G در روستاهای کشور، لازم است آزاد شود،
- موانع به وجود آمده از ناحیۀ خصوصی سازی مخابرات و انحصار طبیعی/قانونیِ موجود در شبکه دسترسی کابلی،
- موانع ناشی از بلااستفاده ماندن ظرفیت های خالی در شبکه زیرساخت ارتباطات مخابراتی سازمان های دولتی،
- موانع به وجود آمده از عدم پوشش فعالیت کسب و کارهای فضای مجازی از سوی قانون تجارت الکترونیکی تصویب شده در سال 1382،
- موانع مربوط به ضعف در فرایند اعطای نماد اعتماد الکترونیکی،
- موانع ناشی از تداوم تصدی گری دولت در بخش پست،
- و موانع استفاده از حداکثر ظرفیت دفاتر پیشخوان.
راه حل های پیشنهادی مرکز پژوهش های مجلس برای مانع زدایی ها از بخش فاوا
این گزارش همچنین حاوی راه حل هایی برای مانع زدایی ها از بخش فناوری اطلاعات و ارتباطات است، به شرح زیر:
1- تشکیل شرکت شبکۀ دسترسی کابلی
تهیه کنندگان گزارش مورد بحث، راه عبور از مانع انحصاری بودن شبکه دسترسی کابلی را انتزاع مالکیت لوله ها، کانال ها، حوضچه ها و داکت های کابلی از شرکت مخابرات ایران و در نظر گرفتن آنها به عنوان مصادیق شبکه مادر مخابراتی می دانند و معتقدند اقلام مذکور بایستی توسط یک شرکت دولتی یا غیردولتی، مستقل از شرکت مخابرات ایران اداره شوند.
2- تکمیل شبکه ملی اطلاعات
گزارش مرکز پژوهش ها، بر اساس گزارش عملکرد وزارت ارتباطات و فناوری اطلاعات در قبال شبکه ملی اطلاعات تا پایان سال 1399، مدعی است که تاکنون اقدامات زیر در شبکه ملی اطلاعات اجرا شده اند:
- توسعه هسته شبکه ملی اطلاعات در لایهIP ؛ توسعه هسته شبکه ملی اطلاعات در لایه انتقال نوری با اجرای حدود 4000 کیلومتر فیبر نوری در شبکه زیرساخت کشور؛ اجرای طرح توسعه مراکز تبادل ترافیک (IXP)؛ بهره برداری عملیاتی از مرکز ملی تبادل اطلاعات (NIX).
لذا بایسته است که برای تکمیل شبکه ملی اطلاعات، موارد درخواست شده توسط شورای عالی فضای مجازی در طرح کلان و معماری شبکه ملی اطلاعات به شرح زیر انجام شوند:
- ارائه خدمات پایه کاربردی داخلی با سهم ترافیک هفتاد به سی نسبت به خدمات پایه کاربردی خارجی مشابه در سبد مصرفی کاربران و نرخ رشد سالیانه 15 درصدی؛
- ایجاد امکان اتصال حداقل ده درصد کاربران با دسترسی مبتنی بر نسل جدید ارتباطات؛
- استقرار کامل خدمات پایه کاربردی داخلی (با اولویت پیام رسان اجتماعی و موتور جستجو) با قابلیت تأمین نیازهای ملی و پاسخگویی به همه محتواهای مورد نیاز کشور با اولویت محتواهای خط و زبان فارسی تا سال 1400؛
- قرارگیری زبان فارسی به عنوان زبان پیشفرض در هشتاد درصد خدمات و تجهیزات هوشمند همراه؛
- استفاده از سیستم عامل داخلی برای تمامی مراکز نظامی و امنیتی و زیرساخت های حیاتی در نسخه های رومیزی، سرور و سیستم های کنترل صنعتی؛
- تأمین یک سیستم عامل داخلی امن برای تلفن همراه؛
- کسب حداقل بیست درصد از سهم بازار گوشی تلفن همراه هوشمند با سیستم عامل داخلی توسط تولیدکنندگان داخلی؛
- مصون سازی، کاهش آسیب پذیری و افزایش پایداری و تاب آوری امنیتی و دفاعی شبکه ملی اطلاعات در برابر تهدیدات، بدون اتکا به خدمات خارجی؛
- رشد بومی سازی تجهیزات شبکه به میزان ده درصد سالیانه بر اساس اولویت های تعیین شده توسط مرکز ملی فضای مجازی؛
- بومی سازی سامانه های امنیتی مورد نیاز شبکه ملی اطلاعات به میزان صد درصد؛
- ارتقای سالم سازی خدمات شبکه ملی اطلاعات به میزان بیست درصد در سال؛
- استقرار کامل سکوهای ارایه خدمات الکترونیکی اعم از دولت، سلامت، تجارت، آموزش، قضایی، گردشگری، حمل و نقل و انتظامی با تعرفه مناسب برای آحاد مردم؛ به علاوۀ اجرای اجزای مورد نیاز کاربران که برخی از آنها مانندِ مرورگر بومی؛ سیستم عامل داخلی؛ رایانامه داخلی؛ جویشگر داخلی؛ مدیریت هویت معتبر (تأمین شناسه و گواهی دیجیتالی)؛ پیام رسان و شبکه اجتماعی؛ مخازن، کتابخانه ها و APIها؛ خدمات صیانت از داده؛ شبکه های اختصاصی؛ شبکه و زیرساخت ابری دولت؛ مراکز داده عمومی؛ مراکز داده اختصاصی؛ قطبهای مراکز داده؛ مراکز تبادل ترافیک داخلی؛ مراکز تبادل ترافیک بین المللی و شبکه های توزیع محتوا.
- در نهایت: راه اندازی شبکه ملی اطلاعات نیازمند وجود عزمی قوی در دولت و خصوصاً در وزارت ارتباطات و فناوری به علاوۀ پیش بینی بودجه ای کلان است.
3- تدوین برنامه هایی مشخص برای کار روی فناوری های جدید و اقدام علیه معضلات قدیم
به روایت تهیه گنندگان گزارش: چند فناوری جدید مطرح اند که در شبکه ملی اطلاعات هنوز برنامه ای مشخص ندارند، مانندِ: توسعه نسل پنجم ارتباطات سیار (5G )، استفاده از مزایای فناوری زنجیره بلوکی، فناوری دفاتر کل توزیع شده، هوش مصنوعی، اینترنت اشیاء و رمزارز.
برخی دیگر از موانع قدیم که نیاز به برنامه ریزی مشخص دارند، عبارتند از:
- مقابله علیه کثرت حملات سایبری و مخاطرات امنیتی در فضای مجازی،
- حمایت کافی از تولید داخلی تجهیزات مخابراتی و سخت افزاری،
- مناسب سازی وضعیت حکمرانی داده ها در کشور،
- بهتر استفاده کردن از ظرفیت های 16000 دفتر پیشخوان دولت که به دلیل تخصیص بسیاری از خدمات دولتی به دفاتری غیر از پیشخوان دولت، تضعیف شده اند. رقبای دفاتر پیشخوان دولت عبارتند از: دفاتر پلیس+ 10، دفاتر خدمات الکترونیک شهرداری، دفاتر الکترونیکی خدمات قضایی و چند دفتر دیگر.
نکاتی برای تکمیل گزارش
مرکز پژوهش ها اگر در نظر دارد گزارش تولید، پشتیبانی ها و مانع زدایی ها در حوزۀ فناوری اطلاعات و ارتباطات را تکمیل کند، بهتر است نکات مغفول در گزارش مذکور را در گزارش های آتی خود در مد نظر گیرد:
الف- گزارش مورد بحث به مناسبت نامگذاری سال 1400 به سال «تولید، پشتیبانی¬ها، مانع¬زدایی¬ها» تهیه شده و لذا می بایست به چیستی و چگونگی «تولید، پشتیبانی¬ها» در بخش و فرابخش فاوا نیز اشاره می کرد، در حالی که تنها به بخش فاوا و عمدتاً به مانع¬زدایی¬ها از بخش فاوا اکتفا کرده است.
ب- هریک از مفاهیم مربوط به «تولید، پشتیبانی¬ها، مانع¬زدایی¬ها» باید تعریف شوند و به تفکیک بخش و فرابخش فاوا مورد بحث قرار گیرند.
ج- در این گونه گزارش ها باید دو مقولۀ "چالش" و "مانع" از یکدیگر تفکیک و تفاوت معنایی و کاربردی آنها تبیین شوند.
توضیح این که چالش، ذاتاً مانع نیست!
- مانع، عینیتی هستی ¬شناختی (ontological) است. این عینیت از منظری خاص، به "مانع" تعبیر می¬شود و از منظری دیگر: "فرصت"!
- موانع تا هنگامی که موجود هستند و هنوز رفع نشده اند، بازدارندۀ عمل و اقدام برای رسیدن به اهداف میانی و نهایی پروژه هستند؛
- ولی چالش ها، نیروهایی محرک هستند که وجودی مستقل از ما و جایی خارج از ذهنیت ندارد، بلکه انگیزه ای درونی اند که فرد را به هماوردجویی با معضلات وا می دارند و تمام توان فرد یا همه نیروی تیم اجرایی را به مبارزه می¬طلبند و مشاوران و مجریان را به ارائۀ پاسخ معقول، راه حل های درست و کنش های مناسب، بسیج و مجبور می¬ کنند.
- این در حالی ست که برخی از موانع مزمن و پیچیده، ممکن است شخص را برای همیشه از پیشروی باز بدارند، جلوی ادامۀ حرکت را بگیرند و پویش مجریان را برای مدتی متوقف ¬کنند؛ بسیار مهم و حیاتی است که این گونه موانع مزمن و تاکنون لاینحل را از سایر موانع جدا دسته بندی کنیم و کنار بگذاریم! لیکن چالش، کارکردی پیش¬ران دارد و مجریان را از درون به تحرک بیشتر وا می دارد و آنها را به بهره وری و کارایی بیشتر سوق می¬دهد.
د- این گزارش از چند مانع مهم یاد می کند ولی به الگوریتم های اولویت گذاری برای تعیین وزنۀ هریک از آنها نمی پردازد. درنتیجه: موارد متعدد تولیدات، پشتیبانی ها، موانع و مانع زدایی های بخش فاوا، در این گزارش، اولویت ¬گذاری نشده اند.
ه- نمونه¬ای از یک مانع قانونی مغفول مانده، مادۀ 14 قانون اختیارات و وظایف وزارت ارتباطات و فناوری اطلاعات (مصوب 1383 مجلس) است که نهادهای "فرادولتی" را از رعایت مفاد این قانون مستثنی می¬کند ولی مرجعی را برای مدیریت منابع کمیاب مخابرات و ارتباطات مورد نیازِ نهادهای مستثنی شده تعریف نمی-کند. مادۀ مذکور، مانعی است بزرگ برای توسعۀ شبکۀ ملی اطلاعات و ارتباطات و مخل اجرای عدالت ارتباطی در مورد مصرف منابع کمیاب مخابرات و ارتباطات کشور.
در چنین وضعیتی، بسیاری از مقررات وضع شده و خود سازمان¬های تنظیم مقررات موجود در کشور، "مانع" و رادع توسعۀ بخش و فرابخش فاوا به حساب می آیند. در چنین اوضاعی، ایجاد ساختارهایی کارا برای مقررات¬گذاریِ بخشی و فرابخشی، یک چالش واقعی است.
- یکی دیگر از انواع موانع رایج، ماهیتی زبان شناختی دارد: بزرگترین مانع توسعه، چه در بخش فاوا چه در سایر بخش ها، نداشتن درک مشترک از مفاهیم کلیدی و نرسیدن به زبانی مشترک برای همسویی و همگرایی در مبادلۀ اطلاعات، تفهیم و تفاهم در میان ذینفعان و دست ¬اندرکاران بخش است. برای مثال، معادل فارسی رایج برای اصطلاح انگلیسی emerging obstacle "موانع نوظهور" است که غلطی مصطلح است در حالی که بسیاری از اعضای فرهنگستان مانند دکتر رضا منصوری و نگارنده، آن را "مانع برآینده" می دانند یعنی مانعی که ظهور کنونی اش جنینی است و هیبت غول آسای آتی خود را در آینده ظاهر خواهد کرد. در حالی که "فناوری نوظهور" الزاماً، برآینده و بالنده درک نمی شوند. برآیندگی، به معنی "فراآمدن در آینده" و "به مرور زمان بیشتر و بیشتر ظاهر شدن"، "بالنده¬تر و شکوفاتر شدن" و "به بار نسشتن هرچه بیشتر در آینده" است. کسانی که emerging technology را "فناوری نوظهور" ترجمه و درک می¬کنند، خود را برای وضعیت های بعدی همان فناوری آماده نمی¬سازند، روی تحقیق و توسعۀ "فناوری برآینده" کار و سرمایه¬گذاری نمی¬کنند و راه تحقیق و توسعۀ فناوری برآینده را به روی خود می¬ بندند. این مانع، نمونه¬ای بارز از موانع اصطلاح¬ شناختی در بخش و فرابخش فاوا است.
- اگر تهیه کنندگان گزارش مورد بحث، به مبحث "پشتیبانی ها" که جزئی از عنوان گزارش و یکی از سه کلیدواژۀ شعار امسال است، وارد می شدند، می توانستند عدم شکل¬گیری مدیریت زنجیرۀ تأمین را که از جمله فناوری های بخش فاوا است، به عنوان یکی از موانع مهم برای توسعۀ بخش و فرابخش فاوا ذکر کنند.
هنوز دیر نشده است! مرکز پژوهش های مجلس می تواند با تدوین سلسله گزارش های مرتبط، گزارش مورد بحث را تکمیل کند. (منبع:عصرارتباط)
- ۰۰/۰۸/۲۴