حرکت از نامه الکترونیکی به وب هم‌زی
وبلاگ > فیروزآبادی، سیدابوالحسن - یادداشت دکتر سید ابوالحسن فیروزآبادی، دبیر شورایعالی و رئیس مرکز ملی فضای مجازی کشور
در سال 1969 میلادی وزارت دفاع آمریکا که در زمینه مسائل دفاعی تحقیق می‌کرد شبکه‌ای را طراحی کرد تا کامپیوترهایی را به هم ارتباط دهند. این شبکه را آرپانت نام گذاشتند. کم کم کامپیوترهای دانشگاهها هدف شبکه آرپانت قرار گرفت و برای مبادله اطلاعات در زمینه‌های تحقیقاتی در رشته‌های بزرگ در ایالات متحده آمریکا استفاده شد. به تدریج سایر کشورهای جهان به این شبکه پیوستند که در سال 1977 میلادی نام آرپانت به اینترنت تغییر نام یافت و در حال حاضر میلیونها کامپیوتر به این شبکه پیوسته‌اند. در یک تخمین تایید نشده‌ای (Forrester ,data from 2007) روند افزایش ارتباطات اینترنت چنین ذکر شده است:
- انگلستان و نروژ از طریق یک کامپیوتر اولین بار به اینترنت پیوستند: 1973
- 1000 کامپیوتر مرتبط شدند: 1984
- 1000000کامپیوتر مرتبط شدند: 1992
-/000/000/10 کامپیوتر مرتبط شدند: 1996
-/000/000/200 کامپیوتر مرتبط شدند: 1999
-/000/000/320/1 کامپیوتر مرتبط شدند: 2007
-/000/000/845/1 کامپیوتر مرتبط شدند: 2015
اجزای سخت‌افزاری به همراه سامانه‌ای از لایه‌های نرم‌افزاری که جنبه‌های مختلفی از معماری آن را کنترل می‌کنند. زیرساخت ارتباطی پیچیده اینترنت را تشکیل می‌دهند. از آنجا که سخت‌افزار اینترنت را غالبا می‌توان برای پشتیبانی از هر سامانه نرم‌افزاری دیگری استفاده کرد، اینترنت ویژگی‌هایش مرهون طراحی معماری نرم‌افزار و پروسه استاندارد سازی قوی این معماری است که زیربنای مقیاس‌پذیری و موفقیت آن را می‌سازد. مسئولیت طراحی معماری سامانه‌های نرم‌افزاری اینترنت بر عهده گروه ویژه مهندسی اینترنت گذارده شده است. گروه‌های کاری آن، استانداردگذاری را در ارتباط با جنبه‌های مختلف معماری اینترنت مدیریت می‌کنند. بحث‌های حاصل و استانداردهای نهایی در قالب اسنادی به نام درخواست توضیح منتشر می‌شوند که به رایگان در وبگاه مزبور قابل دسترسی هستند. روشهای اصلی شبکه‌بندی که اینترنت را راه می‌اندازند در"درخواست توضیح"هایی می‌آیند که به طور ویژه‌ای متمایز شده‌اند و استانداردهای اینترنت را تشکیل می‌دهند. سایر اسناد ضعیف‌تر، اسناد اطلاع‌رسانی، آزمایشی و تاریخی هستند و یا اسنادی‌اند که بهترین شیوه‌های رایج در پیاده‌سازی فناوری‌های اینترنت را بیان می‌کنند.
فضای وسیع اینترنت را براساس مقوله‌های متعددی از قبیل سرویس‌ها و پروتکل‌ها می‌توان دسته‌بندی نمود. ولی دسته‌بندی تاریخی و روند تکاملی اینترنت را بر حسب وب صورت می‌دهند. از ابتدای دهه 90 میلادی وب غالب‌ترین کاربرد اینترنتی می‌باشد. مراحل تکاملی اینترنت چنین برآورد شده است :
سال 1972: اینترنت وب صفر فقط ایمیل (نامه الکترونیکی)
سال 1992: وب1 یا وب استاتیک شامل نامه الکترونیکی، سایت‌هایی با متون، عکس‌ها و لینک‌ها، چت‌های متنی، مشارکت فایل‌ها به صورت همتا به همتا بود. وب 1 از دو طیف منتشرکننده و خواننده تشکیل می‌شد و زبان‌های نرم‌افزاری وب نظیر جاوا از این دوره شروع شد.
سال 2004: اولین بار توسط تیم اورایلی واژه وب 2 برای عصر خود بکار گرفته شد.
سال 2011تا2020 : وب3 یا وب معنایی
سال 2021 : وب 4 یا وب هم‌زی
در شکل زیر نحوه تحول فناورانه فضای مجازی بر اساس میزان ارتباط اجتماعی و ارتباط اطلاعاتی در بستر زمان ترسیم شده است. محور زمان را می‌توان در جهت فلش خط‌چین تعبیر نمود:
شکل 1- کاربردهای نرم‌افزاری فضای فاوا
وب2
وب 2 بدلیل گستردگی از حوزه بازاریابی تا مظاهر اجتماعی نظیر توسعه مشارکت (دولت الکترونیکی، ویکی‌ها و حکمرانی الکترونیکی) و پتانسیل‌های توسعه دمکراسی (رای‌گیری الکترونیکی)، از سوی بعضی از طرفدارانش نظیر جودی دین به عنوان سرمایه‌داری ارتباطی شناخته می‌شود (اسکات، 2007). یکی از مهم ترین ویژگی‌های وب 2 را ایجاد اجتماعات بر خط و ارتباط دادن مردم می‌دانند که اثرات اجتماعی عمیقی ایجاد کرده و در حال زایش پیامدهای غیر قابل پیش بینی و متمایز در جوامع متفاوت شده است.
اصولی که توسط تیم اورایلی اولین بار به عنوان وب 2 در سال 2004 ارائه گردید. عبارتند از:
1- وب2 به عنوان یک پلت فرم می‌باشد 2- وب 2 به عنوان مهار هوش جمعی می‌باشد 3- خاتمه دوره تهیه نسخه های جدید نرم‌افزار (بدین معنا که نرم‌افزارها بر روی وب تکمیل و به روز می‌شوند) 4- وب 2 فضایی برای مدل های جدید نرم‌افزاری 5 - کسب مهارت توسط کاربران وب2 6- ارتباطات دوطرفه، اختلاط داده‌ها و سرویس‌ها، رویکرد در برگیرندگی، رابطه محور بودن 7- داده به زودی جزء سخت‌افزار خواهد شد.
وب 2 را می‌توان ترکیبی از یک مجموعه از فناوری‌ها، ارزش‌ها و کاربردها دانست.
فناوری‌ها: نرم‌افزارهای آژاکس، XML، برنامه‌های باز واسطه پیشرفته، فلش، اسکریپت‌ها.
ارزش‌ها: کاربرد به مثابه تولیدکننده اطلاعات، بهره‌گیری از هوش جمعی، وب همیشه در حالت آزمایش، استفاده فوق‌العاده آسان از وب می‌باشد.
کاربردها: بعضی از کاربردهای مهم وب 2 را می‌توان چنین برشمرد:
سایت‌های شبکه‌های اجتماعی (مرتبط نمودن مردم) نظیر فیس‌بوک، لینکدین، اگورا و وکس
نام‌دهی‌های اجتماعی (نام‌دهی جمعی، دسته‌بندی اجتماعی، رتبه‌بندی صفحه‌ها، نمایه‌گذاری اجتماعی، نشانه‌دهی اجتماعی) نظیر Delicious، Ginger، Digg و ....
ویکی‌ها: نظیر ویکی‌پدیا و براساس همکاری فعال و تعاملی نخبگان، بر خلاف وب1 که دانشنامه‌ها به صورت استاتیک در وب سایتها قرار می‌گرفتند.
بلاگ‌ها: نظیر میهن‌بلاگ، بلاگ‌فا، بلاگ اسپات و ... توییتر بعنوان میکروبلاگ
پادکست‌ها:
RSS
بازی بر خط:
ماشین‌های جستجو: نظیر گوگل، بینگ، بایدو و ...
مدیریت کاربرها: نظیر مدیریت اسناد، تصاویر، فیلم‌ها و ... در سایت‌هایی نظیر فلیکر، جی‌میل، گوگل داک و ...
بازبودن جهت فعالیت کاربران: (بالادهی اطلاعات توسط مردم) در این رابطه سایت‌هایی تشکیل می‌شوند که اطلاعات آنها را مردم تامین می‌کنند نظیر فلیکر و یوتیوب.
مزایای وب 2:
- سهولت دسترسی و نیاز به مهارت پایین برای کارکردن با آن
- طیف ابزارهای مورد استفاده در آن بسیار متنوع و پیشرفته هستند (آژاکس، XML، PHP، FLEX، Flash و ...)
- سطح استاندارد مناسبی دارد.
- کاربر با پوشش جهانی هر لحظه می‌تواند حضور یافته و مشارکت داشته باشد (کنفرانس تصویری)
- منبع بسیار بزرگ اطلاعات و وسیله ارتباطی مناسبی می‌باشد.
- تحرک ، تمرکز بر سادگی و داشتن برنامه کاربردی واسطه باز از ویژگی‌های آن است.
- عرضه خدمات مدرن استفاده از بسته‌های نرم‌افزاری
- مهار و بهره‌گیری از هوش جمعی (ویکی‌ها، بلاگ‌ها، پادکست‌ها و ...)
- وب بعنوان پلت فرم عمل می‌کند.
- در صفحات وب جذابیت تصویری ویژگی مهمی است
- کاربران به شکل تولید محتوا یا اعلام نظریه یا مراجعه به سایتها (کلیک) ارزش خلق می‌کنند.
- قابلیت یادگیری و آموزش از راه دور و الکترونیکی وجود دارد.
معایب وب 2:
اطلاعات در دسترس قابل اعتماد نیستند و به ویرایش مستمر نیاز دارند.
منبع خوب اطلاعاتی است ولی منبع خیلی خوب دانش نیست.
مردم در معرض رهگیری و جاسوسی مستمر هستند و کاربران همیشه مانیتور می‌گردند.
ضعف امنیتی دارد.
عدم بلوغ کامل استانداردها و فناوری‌ها در آن ملاحظه می‌شود.
در مورد ارزش کسب و کار در فضای وب کمبود دانش و مهارت وجود دارد.
هنوز توسعه نرم‌افزارهای خادم-مخدوم فرایند پیچیده‌ای است.
وب 3
بدلیل محدودیت‌های وب 2، روند حرکت کاربردها به سمت وب 3 می‌باشد که از آن به وب معنایی نیز تعبیر می‌شود. در وب 3 نرم‌افزار بعنوان یک سرویس تلقی می‌گردد. بدین ترتیب سیستم‌های خادم- مخدوم به سیستم‌های محاسبات ابری تبدیل می‌شوند. در این حالت سوپرکاربردها شکل می‌گیرند و بنگاه‌ها و مؤسسات از دیتا سنترهای بزرگ بطور مستقیم خدمات دریافت می‌کنند. علاوه بر شبکه‌های اجتماعی در وب 2، شبکه‌های دانش در وب 3 شکل می‌گیرند. کاربردهای «نرم‌افزار بعنوان یک سرویس» می‌توانند بسیار سریع‌تر و ارزان‌تر توسعه یابند (کاهش فاصله ایده تا کاربرد). در ابر محاسباتی توسعه کدهای نرم‌افزاری بصورت مشارکت جهانی انجام می‌پذیرد و کدهای توسعه یافته توسط بازار جهانی به کارگیری می‌شوند. خدمات فعلی محاسبات ابری عبارتند از: خدمات ذخیره‌سازی، فیلتر هرزنامه، اجرای کاربردهای با زبان‌های سطح بالا نظیر جاوا و پیتون یا بهره‌گیری از بعضی بانک‌های اطلاعاتی است.
در وب 2 سه متغیر انسان، سخت‌افزار و نرم‌افزار در تعامل می باشند. در وب3 که مکمل وب 2 می‌باشد علاوه بر متغیرهای مزبور، قواعد، هستان ها و متا داده ها نیز در تعامل خواهند بود. در این رابطه نرم‌افزار زبان طبیعی طراحی شده و توسعه می‌یابد. در وب معنایی، ماشین، صفحات وب را همانند انسانها می‌خوانند و ماشین‌های جستجو می‌توانند در آنها اطلاعات و دانش را بازیابی کنند. وب یک واسطه عمومی برای داده، اطلاعات و دانایی خواهد شد.
وب 2 + وب معنایی = وب 3
تیم برنر لی وب معنایی را چنین تعریف کرده است: توسعه وب2 بنحوی که اطلاعات آن کاملاً معنادار شده و همکاری بین انسانی و کامپیوترها را بهبود بخشد (قابلیت فهم معنایی اطلاعات توسط ماشین و ارائه خدمات استدلالی در حمایت از وظایف اتوماتیک).
اساس وب معنایی بر ایجاد هستان شناسی‌هایی در اطلاعات است. این عناصر هستان شناسی مفاهیم و ارتباطات میان آنها را در وب بیان می‌کنند.
شکل 2- نمایش هستان های یک ضبط صوت
جدول1- مقایسه ویژگی‌های وب‌های 2 و 3
وب 2 وب 3
وب سند وب داده
وفور اطلاعات کنترل اطلاعات
جدلی غیر جدلی
وب اجتماعی وب هوشمند
در دهه 2009-2000 در دهه 2020-2010
گوگل بعنوان کاتالیزور شرکت‌های وب معنایی بعنوان کاتالیزور
دانش جمعیت‌ها دانش متخصصان
جستجوهای متوالی و پرشمار جستجوی کم‌شمار
الگوریتم امتیازدهی صفحه گوگل هستان شناسی و سیستم‌های معنایی
آنارشی استاندارد، قواعد، پروتکل‌ها
وب 4
از وب4 به وب هوش ، وب هم‌زی و یا وب فراگیر تعبیر شده است و پیش‌بینی می‌شود تا سال 2020 عمومیت یابد. در فضای این وب بین هوش‌ها (مرکب از انسان و اشیا) ارتباط برقرار می‌گردد و به همین جهت به آن هم‌زی نیز گفته می‌شود. در این فضا انسان با اشیا هم‌زی می‌گردد و از حالت کاربر معمولی خارج می‌شود. در فضای مزبور اعضا (اعم از انسان و اشیاء) بصورت خود سازمان‌ده و محیط خودآگاه ، خود شکل‌ده ، خود توصیف و خود مختار خواهند بود. قابلیت‌هایی از قبیل وب‌کاوی علاوه بر داده‌کاوی و سیستم‌های خبره بسیار پیشرفته در وب4 قابل پیش‌بینی می باشند.
جدول2- ویژگی ارتباطی وب‌ها
روند وب‌ها ویژگی ارتباطی
وب 1 ارتباط دادن اطلاعات
وب 2 ارتباط دادن مردم
وب 3 ارتباط دادن دانایی‌ها
وب 4 ارتباط دادن هوش‌ها
منابع
-Forrester (data from 2007), Euro stat data 2006 for overall internet usage.
-Scott, D.Travers, (2007), Bubble2: Online Critique of Web 2.0, University of South California.
- ۹۵/۰۸/۰۱